دلیل اختلال جی پی اس چیست؟
به گزارش نبض بازار،در هفتههای اخیر، شهروندان و رانندگان خدمات حملونقل آنلاین، بهویژه در کلانشهر تهران، با اختلالات بیسابقهای در عملکرد سامانههای مسیریابی مواجه شدهاند. اپلیکیشنهایی نظیر «نشان»، «بلد» و «ویز» موقعیت مکانی کاربران را بهطور اشتباه در مکانهایی دورافتاده مانند ایسلند، کانادا، ایالات متحده یا مناطق اشتباه در داخل کشور از جمله قم، فرودگاه مهرآباد یا میدان آزادی نمایش میدهند.
این اختلالات، از تاریخ ۴ تیر ۱۴۰۴ آغاز شده و در شهرهایی مانند تهران، قم، اصفهان، کرج و حتی مناطق جنوبی ایران گسترش یافتهاند. گزارشهای دریافتی، از نوعی دستکاری در سیگنالهای GPS خبر میدهند که کارشناسان آن را ناشی از اقدامات GPS Spoofing (جعل سیگنال) و Jamming (ارسال پارازیت) میدانند.
جیپیاس چگونه مختل میشود؟
اختلال در عملکرد GPS از طریق دو روش رایج انجام میگیرد:
• جَمیگ (Jamming): ارسال امواج مزاحم روی باندهای فرکانسی GPS که مانع از دریافت سیگنال واقعی ماهوارهها توسط گیرندهها میشود.
• اسپوفینگ (Spoofing): تزریق سیگنالهای جعلی با قدرت بالاتر به گیرندهها که باعث ارائه اطلاعات موقعیتی اشتباه میشود.
این روشها، بخشی از جنگ الکترونیکی بهشمار میروند و در محیطهایی با تنشهای امنیتی بالا، مانند خاورمیانه، بهخصوص برای انکار، انحراف یا دفاع از مناطق حساس کاربرد دارند.
GPS: ستون فقرات فناوری مدرن
سامانه موقعیتیاب جهانی (GPS)، متشکل از بیش از ۳۰ ماهواره متعلق به وزارت دفاع ایالات متحده، از طریق محاسبات دقیق زمان و موقعیت، مکان فیزیکی دستگاههای گیرنده را مشخص میکند. دقت این سیستم بهقدری بالاست که حتی اختلاف یک هزارم ثانیه در زمانبندی سیگنالها میتواند منجر به انحراف مکانی صدها کیلومتری شود.
از زمان عمومیشدن GPS در دهه ۹۰ میلادی، این فناوری نهفقط در ناوبری، بلکه در لجستیک، امداد و نجات، هواشناسی، سیستمهای مالی و حتی مدیریت شبکههای مخابراتی نقش حیاتی ایفا کرده است.
در بیشتر موارد، پارازیت یا اسپوفینگ با هدف نظامی و امنیتی استفاده میشود. محدوده مورد استفاده هم محدود و محلی است. دلیل اصلی، منحرف کردن هواپیماهای بدون سرنشین یا موشکهای هدایتشونده است تا نتوانند به هدفی که برای آنها تعیین شده، اصابت کنند. بیشتر موشکها و پهپادهای جدید نظامی از سیگنال رمزگذاری شده جیپیاس استفاده میکنند که فقط کاربرد نظامی دارد اما بعضی از پهپادهای تجسس یا موشکها و بمبهای هدایتشونده هنوز از سیستم جیپیاس باز و بدون کد استفاده میکنند که قابل انحراف است.
پارازیت روی جیپیاس به تدریج به یکی از ابزارهای جدی جنگ الکترونیکی نه فقط در ایران، که در تمام کشورها، تبدیل میشود. یاتا یا انجمن بینالمللی حملونقل هوایی، اعلام کرده موارد فریب جیپیاس یا پارازیت در سالهای ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ میلادی حدود ۲۲۰ درصد بیشتر شده است.
ایران برای پنهان کردن اهداف احتمالی دشمن متخاصم و در واقع منحرف کردن هواپیماهای بدون سرنشین یا موشکهای هدایتشونده، سینگالهای جیپیاس را دستکاری میکند تا طرف مقابل را فریب دهد.
به گزارش یاتا، عمدهترین مناطق خطرناک در این زمینه، خاورمیانه از اسرائیل تا ایران و عراق، آسمان اوکراین و کلا مناطق مورد مناقشه است. در نزاع اخیر هند و پاکستان هم قسمتهای مرزی بین دو کشور دچار اختلال جیپیاس شد.
بعد از عملیات هفتم اکتبر حماس با نام طوفان الاقصی، اسرائیل برای منحرف کردن پهپادها و موشکهایی که ممکن بود از سمت حزبالله لبنان شلیک شود، جیپیاس را در محدوده این سرزمین مختل کرد. در لبنان هم برای انحراف حملات اسرائیل این اتفاق افتاد.
پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و امنیتی اختلالات GPS در ایران
۱. رانندگان اینترنتی؛ قربانیان بیصدای جنگ الکترونیکی
یکی از اصلیترین گروههای آسیبدیده از این اختلالات، رانندگان تاکسیهای اینترنتی مانند اسنپ و تپسی هستند. بهگفته بسیاری از آنها، موقعیت مکانی نادرست باعث شده تا یافتن مسافر غیرممکن شده و مسیریابی به شدت مختل شود. گزارشهایی از نمایش مکان راننده در کویر قم یا حتی کشورهای خارجی نیز منتشر شده است.
این اختلالها باعث شده درآمد روزانه رانندگان تا ۵۰٪ کاهش یابد. در واکنش، شرکتهای اسنپ و تپسی اقداماتی از جمله:
• فعالسازی اصلاح دستی موقعیت مکانی
• ارائه نقشههای آفلاین
را اجرا کردهاند. با این حال، بسیاری از کاربران معتقدند این راهحلها موقتی و ناکارآمد هستند.
۲. تأثیر بر حملونقل دریایی و هوایی
بر اساس گزارشهای مراکز بینالمللی نظیر UKMTO، اختلالات مشابهی در آبهای خلیج فارس نیز گزارش شدهاند. این اختلالات باعث:
• ایجاد اختلال در سیستمهای ناوبری کشتیها و هواپیماها
• وقوع تصادفات دریایی، از جمله برخورد دو نفتکش در دریای عمان
• تغییرات ناگهانی در موقعیت مکانی کشتیها تا شعاعهای چند صد کیلومتری
شده است.
کارشناسان معتقدند این اقدامات ممکن است بخشی از استراتژی دفاعی ایران برای مقابله با پروازهای شناسایی و عملیاتهای نظامی احتمالی توسط نیروهای خارجی، بهویژه ایالات متحده، در منطقه باشد.
۳. جنبه امنیت ملی و فناوری
با توجه به پیچیدگیهای تکنولوژیکی، اختلال در GPS تنها یک اختلال فنی ساده نیست. این پدیده اکنون به نقطه تلاقی فناوری، امنیت ملی و سیاست بینالملل تبدیل شده است. افزایش ۲۲۰ درصدی گزارشهای مربوط به اختلالات GPS از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ در مناطقی مانند اوکراین، خلیج فارس و مرزهای هند و پاکستان، نشان از افزایش جنگهای سیگنالی در عرصه بینالمللی دارد.
اقدامات دولت و واکنش رسمی وزارت ارتباطات
ستار هاشمی، وزیر ارتباطات ایران، بروز این اختلالات را تأیید کرده و اعلام کرده است که جلساتی با نهادهای امنیتی و علمی در حال برگزاری است. با این حال، هنوز راهکار قطعی برای پایان دادن به این بحران ارائه نشده است.
آنچه در حال حاضر در ایران رخ میدهد، بیش از یک «اختلال نرمافزاری» است. ما با نشانههایی از یک جنگ سایهای در میدان امواج و سیگنالها مواجه هستیم؛ جایی که شهروند عادی، راننده اینترنتی یا کاپیتان کشتی، بدون اطلاع قبلی درگیر تبعات تصمیمات نظامی و دفاعی شدهاند.
اگرچه دلایل این اقدامات ممکن است در راستای منافع ملی تفسیر شود، اما در نبود راهحلهای مؤثر و شفافسازی، اعتماد عمومی به سامانههای دیجیتال و فناوریهای بومی نیز دستخوش تزلزل خواهد شد.
با توجه به گسترش روزافزون کاربردهای موقعیتیابی، توجه به امنیت و پایداری سامانههای مکانی باید به یکی از اولویتهای جدی دولتها و شرکتهای فناوری تبدیل شود. آینده، نهفقط در میدان نبردهای فیزیکی، بلکه در تسخیر و دفاع از فرکانسها رقم خواهد خورد