ترکیب فولاد و فرونشست در کاشان/ کارخانههای فولادسازی کاشان و آران و بیدگل چگونه با فرونشست کنار میآیند؟
به گزارش نبض بازار- کاشان امروز نه فقط در ایران، بلکه در سطح جهان بهعنوان یکی از نمونههای حاد فرونشست زمین شناخته میشود. کارشناسان محیطزیست و زمینشناسی بارها هشدار دادهاند که شدت فرونشست در این منطقه بهقدری بالاست که میتواند بهعنوان یک “آزمایشگاه طبیعی” برای مطالعه پیامدهای این پدیده مخرب در نظر گرفته شود. با این وجود کاشان تبدیل به یک قطب فولادسازی در استان اصفهان شده که میتواند خطرات جبران ناپذیری برای این شهر و شهروندان آن داشته باشد.
فولادیسازی در مجاورت فرونشست
«به نظر من کاشان یک آزمایشگاه منحصربهفرد جهانی از نظر فرونشست است. شکافهای طاهر آباد و زندان جدید کاشان واقعاً ترسناک است. من تصویری منتشر کردم که بالغ بر ۹۰ سانتیمتر اختلاف ارتفاعی نشان میدهد. من نقاط بسیاری را برای گزارشنویسی رفتم، اما این پدیده بسیار نادر است. محدودهی کاشان از جمله مناطقی است که به شدت تحت تأثیر فرونشست زمین ناشی از استخراج بیرویهی آب استاز کمربندی قم به کاشان کل مسیر پهنهی فرونشست است و شکافهای عجیبی داریم. از کاشان به اصفهان هم بعد از گذر از ارتفاعات، حبیب آباد و دولت آباد به صورت سرتاسری درگیر فرونشست است.»
این جملات مربوط به علی بیت اللهی، مدیر بخش مرکز زلزلهشناسی مرکز تحقیقات راه، است. ادعایی کارشناسی که نشان میدهد استان اصفهان و از جمله شهر کاشان و پیرامون آن، شدیداً درگیر فرونشست شده است. در جاده اصفهان-کاشان نیز تابلو خطر فرونشست از سوی راهداری نصب شده که نشان از پذیرش این پدیده در آن منطقه میدهد. نکته اساسی اینجاست که کارخانههای فولادسازی هنوز این پدیده را نپذیرفتهاند. کاشان با وضعیتی که به آن اشاره شد، ۴ مرکز فولادی را در دل خود جا داده که مهمترین آن مجتمع فولاد کویر و فولاد کاشاناند. این دو کارخانه که ظرفیت قابل توجهی نیز در آن منطقه دارند، کماکان به صورت جدی در حال فعالیتاند. اگرچه ادعاهایی گاه و بی گاه از سوی این مجموعهها به گوش میرسد که ابتکاراتی در حوزه آب از خود نشان دادهاند، اما این ابتکارات در برابر حجم فرونشست آن منطقه چندان کافی به نظر نمیآید. مسأله اساسیتر امنیت این کارخانه هاست. حجم فرونشست در کاشان به حدی است که میتواند این کارخانهها را نیز به سرنوشت شهرک نیروی هوایی اصفهان دچار کند.
شوآف با فرونشست
نشستهای خبری که صنایع فولادی در توجیه حضورشان در آن منطقه میگذارند، بر روی زمینی برگزار میشود که هر لحظه امکان فروریختن دارد. به تعبیر برخی متخصصان، کاشان عملاً بر روی زمینی نشسته که هر لحظه خطر شکافهای بیشتر و نابودی زیرساختها را در پی دارد. با این حال، در چنین شرایطی، برخی صنایع پرمصرف و آببَر – از جمله کارخانههای فولاد – در این منطقه فعالیت میکنند. فولادسازی از جمله صنایعی است که مصرف آب بسیار بالایی دارد و به دلیل نیاز به انرژی زیاد و آلایندگیهای زیستمحیطی، حضور آن در منطقهای بحرانزده مانند کاشان، یک تناقض آشکار به شمار میرود.
کارشناسان بارها تأکید کردهاند که گسترش صنایع سنگین در مناطقی که درگیر فرونشست هستند، نه تنها بحران را تشدید میکند بلکه خطرات جدیدی از جمله تخریب شریانهای حیاتی، شبکههای آب و فاضلاب، و حتی تهدید جدی برای سکونت انسانی را به همراه دارد.
با وجود این هشدارها، برخی صاحبان کارخانههای فولاد در کاشان، نهتنها از مسئولیت اجتماعی خود در برابر بحران فرونشست سخنی نمیگویند، بلکه در مواردی با ادعاهای تبلیغاتی، حضورشان را بهعنوان یک امتیاز صنعتی برای منطقه معرفی میکنند. این در حالی است که واقعیت میدانی نشان میدهد، توسعه صنایع فولادی در چنین منطقهای بهمراتب بیشتر از آنکه سودی به همراه داشته باشد، به محیطزیست، منابع آبی و حتی آینده زندگی در کاشان ضربهزده است.
کاشان، امروز نیازمند بازنگری اساسی در سیاستگذاریهای توسعهای است؛ چرا که اگر روند کنونی ادامه یابد، این شهر تاریخی و ارزشمند، ممکن است قربانی بیتوجهی به ظرفیتهای طبیعی و زیستمحیطی خود شود و بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید نابودی قرار گیرد.
زاینده رودی که به کاشان نمیرسد
اصفهانیها هنوز شانس جاری شدن زاینده رود را دارند. در یزد هم فرصتهای نسبی دیگری برای جلوگیری از فرونشست وجود دارد، اما کاشان بدون انتقال وسیع و دائمی آب، شانس دیگری برای مقابله با فرونشست ندارد. مسأله بعدی جمعیت وسیع این شهر است. کاشان بیش از ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد که سرمایههای عظیمی نیز با خود در دل این شهر دارند. حفظ شهر کاشان با این شرایط مهمتر از حفظ کارخانههای خصوصی است که مشخص نیست در لحظه بحران به داد این شهر برسند. پروژه انتقال صنایع از اصفهان میتواند از نقاط کوچکی مانند کاشان به عنوان نمونه آغاز شود تا هم این شهر در برابر فرونشست شانس بیشتری داشته باشد هم یک نمونه موفق انتقال صنعت در ایران آزمایش شود.