۸ مسجد تاریخی اصفهان دچار فرونشست شده است/ آبهای زیرزمینی اصفهان سالانه یک متر کاهش مییابند
به گزارش نبض بازار- بحران فرونشست در اصفهان به جایی رسیده که در روزهای اخیر شاهد فرورفتن یک تیربرق ۹ متری در زمین بودهایم. تمامی مناطق شهری اصفهان نیز درگیر فرونشست شده، اما هنوز این موضوع از سوی مسئولین شهری جدی گرفته نشده است. آبخوان زیرسطحی اصفهان نیز چندین برابر دیگر نقاط کشور در حال کاهش است. تداوم کاهش آب زیرزمینی نه تنها فرونشست زمین را تشدید میکند بلکه به مرور باعث مرگ دائمی آبخوان نیز میشود.
علی بیت اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در رابطه با وضعیت فعلی نقشه فرونشست به «نبض بازار» گفت: با توجه به اینکه در ۳۰ استان کشور پهنههای فرونشستی را شناسایی کردیم، حدود ۷۵۰ شهر از شهرهای ایران در مجاورت فرونشست واقع شدهاند. کلانشهر اصفهان و شهرهای اطراف آن که جمعیتی نزدیک به ۳ میلیون نفر را طبق آمار سال ۹۵ در بر میگیرند، جایگاه اول فرونشست کشور را دارند. تمامی مساحت این شهر در پهنه فرونشستی قرار میگیرد و شهرهای مجاور آن هم در این نقشه واقع هستند. ما در تهران هم فرونشست داریم و اثرات خود را در منطقه ۱۷-۱۸-۱۹ گذاشته است. در شمال غربی مشهد هم پهنه فرونشستی داریم. در جنوب شرقی شیراز هم فرونشست شناسایی شده، اما هیچکدام به گستردگی اصفهان نبوده است.
وی در رابطه با علل تشدید فرونشست بیان کرد: تشدید فرونشست اصفهان به دو دلیل است. نظیر تمام شهرهای فرونشستی، برداشت آبهای زیرزمینی باعث تشدید فرونشست شده است. آن چیزیکه در اصفهان به عنوان تشدیدکننده معرفی میشود، این است که چشمه تغذیه کننده آبهای زیرزمینی، رودخانه زاینده رود بوده است. با زاینده رود بخشی از آب به زیرزمین نفوذ میکرد و از کاهش آب زیرزمینی جلوگیری میکرد. متاسفانه با قطع جریان دائمی زاینده رود، عامل تنظیم کننده تغذیه آب زیرزمینی هم از بین رفته است. از آن طرف برداشتهای آب ادامه دارد و از آنجاییکه شکل گیری شهر اصفهان مرتبط با زاینده رود است، اثرات آن در پهنه شهری خود را نشان میدهد.
او افزود: در آبخوان زیرسطحی اصفهان، در زمانیکه قطع جریان آب صورت گرفت، سالانه بیش از یک متر از آب زیرزمینی کاهش یافته است. در دیگر آبخوانها کاهش آب سالانه ۶ سانتی متر است. این یعنی اصفهان ۸۴ سانت بیشتر از دیگر نقاط دچار کاهش آب زیرزمینی شده است.
فروریزش، بحران جدید نصف جهان
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره وقوع پدیده فروریزش در اصفهان گفت: نوع خاک بدرفتار اصفهان هم بر وضعیت فرونشست موثر است. با توجه به شرایط فرونشست، فروریزشهای متعدد در ۳ سال اخیر رخ داده است. آخرین مورد آن هم مربوط به خیابان هشت بهشت بود و یک تیر برق ۹ متری به طور کامل پایین رفته بود. این خطرات میتواند در زیرساختمانهای مسکونی بزرگ و آثار تاریخی رخ دهد؛ بنابراین علائم بحران زا فرونشست در اصفهان به صورت متعدد دیده میشود. در محیط شهری اصفهان و تهران قناتهای قدیمی هم وجود دارد و امیدوارم با فروریزش این مناطق مواجه نشویم. پدیده فرونشست بدون توقف است و دائما در حال رخ دادن است. تجربیات جهانی نشان میدهد که پدیده فرونشست زمین قابل کنترل است. باید کاری کرد که سرعت فرونشست کمتر شود.
بیت اللهی درباره وضعیت فعلی بحران فرونشست نقاط تاریخی گفت:
در اصفهان وسیعترین مساحت بافتهای تاریخی در معرض فرونشست است. ۸ مسجد تاریخی این شهر آسیب جدی دیدهاند. حدود ۲۸۵ مسجد در این شهر در پهنههای خطر قرار دارند. در میدان نقش جهان پهنههای فرونشستی موجب شده ظاهر و سازه میدان نیز تغییر کند. متاسفانه قطب گردشگری اصفهان در حال تخریب در اثر فرونشست است. واقعیت این است که بناهای تاریخی با اشتغال مردم مرتبط است. اگر این بناها زیبایی خود را از دست بدهند، مسلما دیگر کارکرد اقتصادی خود را هم از دست میدهند. باید مراقب باشیم که اگر این آثار را از دست دادیم، دیگر قابل ساخت مجدد نیستند.
وی درباره وضعیت فرونشست در استانهای همجوار اصفهان گفت: متاسفانه شیراز در طی ۵ سال اخیر، در منطقه ۷ دچار فرونشست شده است. منطقه مجاور دریاچه مهارلو درگیر فرونشست شده است. شیب زمین به سمت این دریاچه است و متاسفانه آنجا هم نظیر دریاچه ارومیه به دلیل عدم جریان آبهای تغذیه کننده دریاچه، فرونشست در لبههای ساحلی دریاچه دیده شده و به سمت مرکز شهر توسعه پیدا میکند. نرخ فرونشست در سال ۱۴۰۲ نزدیک ۶ سانتی متر در سال بود که احتمالا اخیرا بیشتر هم شده باشد. پدیده فرونشست رو به محیط شهری شیراز است.
رضا اسلامی: نباید فریب نقشههای هوایی فرونشست را خورد
در ادامه گفتوگو کردیم با رضا اسلامی، کارشناس زمین شناسی، که مشروح آن را میخوانیم:
رضا اسلامی، کارشناس زمین شناسی، درباره میزان نرخ فرونشست در اصفهان به «نبض بازار» گفت:
نرخ فرونشست در اصفهان با تصاویر راداری و ماهوارهای، نسبت به سال ۹۸ کمتر شده است. کمتر شدن نرخ فرونشست دلیل بر این نیست که وضعیت خوب شده، بلکه آبخوان اصفهان به مرگ نزدیک شده است. قطعا چندین سال دیگر پدیدهای به نام فرونشست نخواهیم داشت. وقتی که تمام آب بین فضای زمین کشیده شود، طبق پیش بینیهای دکتر نادی سال ۱۴۰۹ تمام آب بین ذرات آبخوان تمام میشود. وقتی این آب کشیده شود، هوا جای آن آب را میگیرد و متراکم میشود. در این صورت دیگر فرونشستی اتفاق نمیافتد. سیمان وقتی شل است میتوان آن را تغییر داد، وقتی محکم است، کاری نمیتوان کرد. در فضای شهری اصفهان، ترک سقف خانه ها، کج شدن تاسیسات، ترکهای دیوار و.. نشان از فرونشست دارند. در این صورت دیگر آبخوان ما منبع ذخیره را از دست میدهد. در این صورت فقط با آب انتقالی میتوان زندگی کرد. اصفهان به یک منطقه امن فرونشستی در آینده تبدیل خواهد شد، اما آبی برای زیستن در آن وجود نخواهد داشت. مثل این میماند که شما یک پورشه دارید من یک موتورگازی، اما بنزین برای هیچکدام ما نیست.
وی در رابطه با مناطق درگیر فرونشست اصفهان بیان کرد:
شمال اصفهان بیشتر از دیگر نقاط درگیر شدهاند. فرونشست در حال نفوذ به مراکز مرکزی و جنوب شهر است. کوه صفه و مرداویج و دروازه شیراز فرونشست ندارد. زمینی که تحت تاثیر فرونشست است، هر سازهای که روی آن بنا شده باشد را از بین میبرد. فرونشست انتخاب نمیکند که اینجا مهد کودک است پس نریزد؛ طبیعت کار خود را انجام میدهد. شهرک نیروی هوایی هم دیگر وجود ندارد و در حال حاضر آنجا در حال ساخت و ساز میکنند. وقتی آن شهرک وجود داشت باید میدیدید که دیوارها چگونه ترک خورده است. ما نمیدانیم سازههایی که جدید میسازند دوام دارد یا خیر! من میدانم که آن منطقه شدیدا درگیر فرونشست است. به فرونشست اصفهان باید با عینک ملی نگاه کرد.
او افزود: اوضاع مناطق تاریخی اصفهان اصلا خوب نیست. نیازی به صحبت هم نیست اگر یک نگاه گذرا هم به مسجد جامع عباسی و مسجد عتیق داشته باشید، مشخص است که چه وضعیتی است. بنایی که ۵۰۰ سال مقاومت کرده، با فرونشست ۳۰ ساله از بین رفته است. اصفهان نزدیک دو دهه است که درگیر فرونشست است. دشت مهیار از دهه شصت فرونشست دارد.
اسلامی درباره بحران آب در اصفهان و تشدید فرونشست گفت: استاندار گفت ما ۱۹۰ میلیون مترمکعب آب در زاینده رود داریم و طبق پیش بینیها بارشها تا بهمن هم خوب نیست. اگر باران نیاید و سد زاینده رود آب نداشته باشد، اصفهان چه کار کند؟ ما از این میترسیم که وقتی آبخوان آب نداشته باشد، چگونه میخواهند به ۲.۷ میلیون نفر با تانکر آب دهند؟ در حوزه زاینده رود ۵ الی ۶ میلیون نفر جمعیت وجود دارد. وقتی آب نباشد این جمعیت چه کاری انجام دهند؟ نهایتا دو سال دیگر برای زاینده رود وقت داریم، پس از آن اگر اقیانوس آرام هم در زاینده رود باز شود، کاری از پیش نمیبرد.