تحریم های شدید آمریکا/ وضعیت پتروشیمی‌ها پس‌از تحریم
به گزارش نبض بازار، تحریم‌های آمریکا علیه ایران به تحریم‌های اقتصادی، تجاری، علمی، حقوق بشری و نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران که از سوی دولت ایالات متحده، یا تحت فشار ایالات متحده بر جامعه بین‌المللی از طریق شورای امنیت سازمان ملل اعمال شده اشاره دارد. در ۲۷ دی ۱۳۹۴ بخشی از این تحریم‌ها برداشته شد. بدنبال خروج آمریکا از برجام و به‌خصوص از ۱۴ آبان ۱۳۹۷ تحریم‌ها تشدید شده‌است.
مقام‌های دولت آمریکا تحریم‌های اعمال شده علیه ایران را سخت‌ترین و فلج‌کننده‌ترین تحریم‌ها در طول تاریخ تمدن انسان نامیده‌اند.
دنیای اقتصاد نوشت: در هنگامه‌ای که امید به احیای برجام در اذهان عمومی رنگ باخته است، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا از تحریم‌های جدیدی رونمایی کرد. تحریم‌هایی که این‌بار ۲ فرد و ۹ شرکت را با بهانه دور زدن تحریم‌ها و حمایت از صادرات محصولات پتروشیمی ایران هدف قرار داده است. در این لیست نام سه پتروشیمی مارون، خارک و فن‌آوران نیز به چشم می‌خورد. به گفته کارشناسان، اما پتروشیمی‌های ایرانی سال‌هاست در سایه تحریم‌ها مشغول فعالیت هستند و اقدام تازه «اوفک»، تاثیر جدیدی بر عملکرد و سودسازی این شرکت‌ها نخواهد داشت.
در شرایطی که وضعیت ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای وین در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا روز پنج‌شنبه اسامی دو فرد و ۹ شرکت را که ادعا می‌کند بخشی از شبکه دور زدن تحریم‌ها علیه ایران هستند، در فهرست تحریم‌ها قرار داد. همزمان نیز برخی از مقامات آمریکایی با دفاع از این سیاست تحریمی ادعا کردند که همچنان فرصت برای احیای برجام و دیپلماسی فراهم است.
به گزارش خبرگزاری فارس، در بیانیه وزارت خزانه داری آمده است: «دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا شبکه‌ای از تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی ایران و همچنین شرکت‌های صوری مستقر در جمهوری خلق چین و امارات عربی متحده را که حامی شرکت پتروشیمی تریلیانس و شرکت بازرگانی پتروشیمی ایران هستند در فهرست تحریم قرار داد. این دو شرکت در فروش محصولات پتروشیمی ایران در خارج از این کشور نقش اساسی دارند.» در ادامه این بیانیه آمده است: «این شبکه با حمایت از فروش محصولات پتروشیمی ایران به مشتری‌هایی در جمهوری خلق چین و سایر نقاط آسیای شرقی برای انجام تراکنش‌های بین‌المللی و دور زدن تحریم‌ها کمک می‌کند.»
دفاع بلینکن از سیاست تحریمی
همزمان با اعمال این تحریم‌ها، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در بیانیه‌ای که در وبگاه وزارت امور خارجه این کشور منتشر شده است، در دفاع از تحریم‌های آمریکا علیه ایران آورده است: «دولت بایدن در پیگیری مسیر دیپلماسی هدفمند برای رسیدن به بازگشت دوجانبه به اجرایی شدن کامل برجام [توافق هسته ای]صادق و ثابت قدم بوده است. در نبود یک توافق، ما از اختیارات تحریمی مان برای محدود کردن صادرات نفت و محصولات نفتی و محصولات پتروشیمی به خارج از ایران ادامه خواهیم داد.»
همچنین دستیار وزیر خزانه داری آمریکا مدعی شد که واشنگتن به دنبال «دیپلماسی هدفمند» با ایران است. به گزارش «ایسنا»، به نقل از سی‌ان‌ان، برایان نلسون، دستیار وزیر خزانه داری آمریکا روز پنج شنبه با صدور بیانیه‌ای افزود: «ایالات متحده مسیر دیپلماسی هدفمند برای حصول بازگشت دوجانبه به برنامه جامع اقدام مشترک را دنبال می‌کند. ما در فقدان توافق، به استفاده از اختیارات تحریمی خود برای محدود کردن صادرات نفت خام، فرآورده‌های نفت خام و محصولات پتروشیمی ایران ادامه خواهیم داد.» روز گذشته ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا هم در یک کنفرانس خبری با تلاش برای مقصر جلوه دادن ایران به خاطر وضع فعلی مذاکرات وین گفت: «ما هنوز معتقدیم، پتانسیل به نتیجه رساندن بازگشت دوجانبه به پایبندی به برجام (توافق هسته ای) وجود دارد، البته اگر ایران مسائل فرابرجامی را کنار بگذارد و روی طرح توافقی که مدتی می‌شود روی میز است، تمرکز کند.»
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در پاسخ به این سوال که با توجه به تحریم‌هایی که اخیرا آمریکا علیه ایران اعمال کرده است، واشنگتن چه کاری برای ترغیب ایران به بازگشت بر سر میز مذاکره انجام می‌دهد و آیا ضرب الاجلی برای توافق وجود دارد، ادعا کرد: «ضرب الاجل وجود دارد. این ضرب الاجل روزی است که مزایای بازگشت به برجام بر اثر توسعه‌های برنامه هسته‌ای ایران رنگ ببازد. دلیل اینکه ما به دنبال بازگشتی دوجانبه به برجام هستیم، این است که همچنان در راستای منافع ملی آمریکا و منافع جمعی شرکا و متحدان بین‌المللی ماست. همیشه این طور باقی نخواهد ماند، به ویژه به خاطر اینکه ایران در حال انجام دادن اقداماتی است که ذیل برجام ممنوع است، مانند فعال بودن سانتریفیوژ‌های پیشرفته، ذخیره اورانیوم در سطوح مختلف، ذخیره آب سنگین و هر کاری که اگر دوباره مشمول محدودیت‌های سخت برجام شود، مطرح نخواهند بود.» جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید نیز روز گذشته در سخنانی گفت گزینه بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران همچنان پابرجا است و اکنون توافقی روی میز است که ایرانی‌ها می‌توانند با آن موافقت کنند.
به گزارش «ایسنا» به نقل از الجزیره، وی در ادامه مدعی شد: «گام‌های ایران در راستای غنی‌سازی و از کار انداختن دوربین‌های آژانس اقدامی سازنده نیست و با افزایش فشار‌های اقتصادی به آن پاسخ خواهیم داد.»
تداوم روند صادرات پتروشیمی
در واکنش به دور جدید تحریم‌های آمریکا روز پنج‌شنبه ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری در سخنانی گفت: «تحریم‌ها را باید خنثی کرد و من از آمریکایی‌ها متعجبم که از سویی پیغام مذاکره و توافق می‌فرستند و از سویی بر لیست تحریم‌ها می‌افزایند؛ این چه نحوه عمل کردن است، دنیا باید به ما حق دهد که به آمریکا اعتماد نکنیم، چون میثاق‌شکن است.» همچنین مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه پنج‌شنبه شب ۲۶ خرداد در گفت‌وگویی تلویزیونی گفت: «فرآورده‌ها و پتروشیمی ما تحریم بوده، ولی ما به صورت نرمال از مسیر‌های مختلف کار فروش مان ادامه داشته و ادامه خواهد یافت و مشکلی در روند کار ما ایجاد نخواهد کرد.»
وی افزود: «البته آمریکایی‌ها هر روز به بهانه‌های مختلف افرادی را جزو لیست تحریم خود قرار می‌دهند، اما در روند فروش فرآورده‌ها و محصولات پتروشیمی مشکلی ایجاد نخواهد شد و این روند به صورت نرمال ادامه خواهد یافت.» معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه در توضیح چرایی این اقدام آمریکا تاکید کرد: «باید بگویند که ما نظارت و کنترل می‌کنیم. جمهوری اسلامی ایران ۴۰ سال تحت تحریم است و راه‌های خاص خودش را در جهت خودکفایی، صادرات، فروش و واردات دارد و این مسائلی است که همیشه روشن بوده و همچون روال قبل ادامه خواهد یافت. لیست تحریم‌های شرکت‌ها لیست بلندبالایی است و هر روز شرکت‌های مختلفی می‌تواند ایجاد شود و کار خودش را ادامه دهد.»
زمان تصمیم‌گیری
همزمان با این اقدامات تحریمی آمریکا، جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یک سخنرانی در شورای امنیت سازمان ملل گفت که زمان تصمیم‌گیری بر سر بازگشت به برجام و اجرایی کردن کامل آن اکنون است. به گزارش «ایسنا» بورل افزود: من با تمامی طرفین مدام در تماس هستم تا شرایط بازگشت به برجام و اطمینان‌یابی از اجرای کامل آن را فراهم کنم.» بورل تاکید کرد که زمان تصمیم‌گیری الان است.
تحریم‌های آمریکا به سه‌شرکت پتروشیمی فن آوران، خارک و مارون رسید. به‌عقیده تحلیلگران، اما اعمال تحریم‌های جدید، اثر چندانی بر روند سودآوری این سه‌شرکت نخواهد داشت؛ چرا که پیش از آن نیز در شرایط تحریمی ایران، پتروشیمی‌ها به‌رغم مشکلات فراوان نظیر تبادلات ارزی (به دلیل تحریم سیستم بانکی ایران) محصولات خود را صادر می‌کردند؛ بنابراین گرچه تحریم‌ها از زمان شروع تاکنون اثرات فراوانی بر کاهش صادرات شرکت‌های پتروشیمی داشته؛ اما اثرات خود را پیش‌تر بر این صنعت اعمال کرده و اثر جدیدی نخواهد داشت.
روز پنج‌شنبه، آمریکا طی بیانیه‌ای دو فرد و ۹شرکت عمدتا چینی و اماراتی را با بهانه دور زدن تحریم‌ها و حمایت از صادرات محصولات پتروشیمی ایران تحریم کرد. از میان شرکت‌های تحریم‌شده، نام دو شرکت بورسی پتروشیمی خارک، فن آوران و یک‌شرکت فرابورسی مارون مستقر در ایران نیز به چشم می‌خورد. در این بیانیه آمده است که «امروز دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا شبکه‌ای از تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی ایران و همچنین شرکت‌های صوری مستقر در جمهوری خلق چین و امارات عربی متحده را که حامی شرکت پتروشیمی تریلیانس و شرکت بازرگانی پتروشیمی ایران هستند، در فهرست تحریم قرار داد. این دو شرکت در فروش محصولات پتروشیمی ایران در خارج از این کشور نقش اساسی دارند.» سوابق تاریخی نشان می‌دهد که اعمال تحریم‌ها بر صادرات محصولات پتروشیمی موضوع تازه‌ای نیست و این تحریم‌ها از سال ۱۳۸۹ با تحریم صادرات محصولات شیمیایی از سوی شورای امنیت سازمان ملل آغاز شده و تاکنون در دوره‌های متفاوت تشدید شده است. در شهریورماه ۹۹ نیز وزارت خزانه داری آمریکا ۶شرکت پتروشیمی زاگرس در ایران، پتروتک اف زی‌ای در امارات متحده عربی، شرکت انرژی تریو در امارات متحده عربی، شرکت فناوری ژینگو در چین، شرکت چینی انرژی‌دایناپکس در هنگ کنگ و شرکت چینی دینرین در هنگ کنگ را به دلیل همکاری با شرکت پتروشیمی تریلاینس در ایران و نقض تحریم‌های ایران به فهرست تحریم‌های خود اضافه کرد. در همان زمان و دقیقا همزمان با آن، وزارت امور خارجه ایالات‌متحده پنج‌نهاد را به دلیل خرید و انتقال نفت از ایران مورد تحریم قرار داد. در کنار این پنج‌شرکت چینی و اماراتی نام شرکت پالایش آبادان نیز به چشم می‌خورد. به دنبال اعمال تحریم‌های جدید سه‌تحلیلگر بازار سهام در ادامه به اثرات احتمالی تحریم بر سه‌نماد پتروشیمی پرداخته اند.
فرهنگ حسینی، تحلیلگر بازار سهام
از اواخر دهه ۸۰ شمسی و با اوج گیری تحریم‌ها علیه کشور، شرکت‌های صادرکننده عملیات و فعالیت‌های بین‌المللی خود از جمله خرید تجهیزات و مواد اولیه، صادرات محصولات و همچنین نقل و انتقال پول را از طریق شرکت‌های واسط انجام دادند. حتی در دوره برجام نیز به دلیل نگرانی‌های طرف‌های تجاری ایرانی و خارجی، معاملات بین‌المللی از طریق شرکت‌های واسط انجام شد. به این ترتیب، شرکت‌هایی که مورد تحریم قرار می‌گیرند و سایر شرکت‌های ایرانی، عملا فعالیت تجاری یا حساب بانکی خاصی در کشور‌های دیگر نداشته و ندارند و عملیات خود را به صورت غیرمستقیم انجام می‌دهند. این موضوع از سال ۹۷ و پس از خروج ایالات‌متحده از برجام مجددا توسط شرکت‌ها از سر گرفته شد؛ بنابراین در شرایطی که کشور تحریم بوده و کلیه شرکت‌ها تحت این شرایط فعالیت می‌کنند، وضع تحریم‌های جدید تغییری در وضعیت ایجاد نمی‌کند و عملا اثری نیز بر شرکت‌ها ندارد.
محمد نوربخش، تحلیلگر بازار سهام
از آنجا که روابط بانکی ایران که شاهرگ فعالیت‌های اقتصادی است، از سال‌ها پیش تحریم بوده، عملا این شرکت‌ها و در کل صنعت پتروشیمی ایران مورد تحریم قرار داشتند و به نظر می‌رسد، تحریم‌های جدید اعلام‌شده برای سه پتروشیمی فن آوران، خارک و مارون نمی‌تواند مشکلات را بیشتر کند؛ چرا که اوج تحریم برای یک‌شرکت عدم‌توان استفاده از ظرفیت بانک‌ها برای نقل و انتقالات پولی است و این امر از قبل وجود داشته است.
الهه ظفری، تحلیلگر بازار سهام
از آنجا که پیش از این نیز فروش محصولات پتروشیمی ایران در شرایط تحریمی صورت می‌گرفت، از نظر ساختار کلی، وضع تحریم‌های جدید اثرات شدید و تکانه‌ای بر این شرکت‌ها نخواهد داشت. اما به طور کلی تحریم‌های جهانی علیه ایران و صنعت پتروشیمی باعث شده است تا هزینه‌های مربوط به فعالیت در بازار‌های بین‌الملل و به‌اصطلاح دور زدن تحریم‌ها توسط این شرکت‌ها بالا باشد، همچنین قدرت چانه‌زنی شرکت‌های پتروشیمی برای فروش محصولات خود با قیمت‌های جهانی پایین بیاید. در نتیجه با توجه به تحریم‌های جدیدی که برای این شرکت‌ها لحاظ شده است، به نظر می‌رسد هزینه‌هایی از بابت جایگزینی کانال‌های فروش برای این شرکت‌ها به وجود بیاید، اما به طور کلی به دلیل اینکه این شرکت‌های پیش از این نیز در شرایط تحریمی درحال فعالیت بوده اند، تقریبا قابل کنترل خواهد بود. هرچند صادرات این شرکت متوقف نخواهد شد؛ اما اعمال تخفیف‌های بیشتر روی نرخ فروش این شرکت‌ها یا همگام‌نبودن نرخ فروش این شرکت‌ها با افزایش نرخ‌های جهانی، دور از انتظار نخواهد بود.
نگاه اجمالی به سه پتروشیمی تحریم شده
پتروشیمی خارک: شرکت پتروشیمی خارک با نماد بورسی «شخارک» در زمینه تولید و فروش محصولات پتروشیمی مانند گوگرد، بوتان، پروپان، پنتان و مواد نفتی سنگین تر، متانول و هر نوع مواد حلقوی نفتی یا خطی و هر نوع ماده شیمیایی مشابه فعالیت دارد. ظرفیت اسمی تولید محصولات «شخارک» به شرح ذیل است:
ظرفیت اسمی (متریک تن):
متانول: ۶۶۰ هزار
بوتان: ۱۲۰ هزار
پروپان: ۱۱۵ هزار
پنتان:۷۰ هزار
گوگرد: ۱۷۰ هزار
پتروشیمی مارون: شرکت پتروشیمی مارون در بهمن‌ماه ۱۳۷۷ تاسیس شد. این شرکت در مهرماه ۱۳۹۰ در فرابورس ایران پذیرفته شد. ظرفیت اسمی تولید محصولات این پتروشیمی به شرح ذیل است:
ظرفیت اسمی (تن):
اتان: یک‌میلیون و ۹۰۰ هزار
اتیلن: یک‌میلیون و ۱۰۰ هزار
پروپیلن: ۲۰۰ هزار
پلی اتیلن سنگین: ۳۰۰ هزار
پلی پروپیلن: ۲۰۰ هزار
بنزین پیرولیز: ۸۳ هزار
منواتیلن گلایکول: ۴۰۰ هزار
دی اتیلن گلایکول: ۴۰ هزار
تری اتیلن گلایکول: ۳ هزار
برش‌های پروپان: ۱۶۸ هزار
دی‌اکسید کربن: ۸۷ هزار و ۴۰۱
پلی اتیلن سبک: ۳۰۰ هزار
پتروشیمی فن آوران: شرکت پتروشیمی فن‌آوران در اردیبهشت سال ۱۳۷۷ به‌صورت شرکت سهامی‌عام تاسیس و در بهمن‌ماه ۱۳۸۶ در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شد و در حال حاضر سهام آن از طریق تابلوی اصلی بازار اول سازمان بورس و اوراق بهادار تهران معامله می‌شود. شرکت پتروشیمی فن‌آوران واحد تجاری فرعی شرکت سرمایه‌گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تامین «تاپیکو» است. ظرفیت اسمی تولید محصولات «شفن» به شرح ذیل است:
ظرفیت اسمی (تن):
متانول: یک‌میلیون
اسید استیک: ۱۵۰ هزار
منواکسیدکربن: ۱۴۰ هزار
دی اکتیل فتالات: ۵۰ هزار
انیدریدفتالیک: ۱۰ هزار
