جیرهبندی آب؛ راهحل فوری یا آسیب به زیرساختها؟
به گزارش نبض بازار ، در سالهای اخیر، بحران آب در کشور به مرحلهای رسید که نهتنها منابع زیرزمینی و مخازن آبی کاهش چشمگیر یافتهاند، بلکه ادامه این روند، بسیاری از مناطق شهری و صنعتی را با چالش جدی مواجه کرده است. کاهش بارشها، تغییرات اقلیمی و افزایش دما، همراه با رشد جمعیت و مصرف بالای آب، شرایطی را ایجاد کرده که حتی یک فصل مرطوب نیز قادر به جبران ذخایر آبی نیست و اثرات خشکسالی به شکل تصاعدی بر منابع طبیعی وارد میشود.
این شرایط نشان میدهد که مشکل کمبود آب تنها ناشی از عوامل طبیعی نیست، بلکه مدیریت ناکافی مصرف و بهرهوری پایین بهویژه در بخش کشاورزی، سهم عمدهای در تشدید بحران دارد. در حالی که میانگین جهانی مصرف آب شرب حدود ۱۷۰ لیتر در روز است، سرانه مصرف در کشور به بیش از ۲۵۰ لیتر رسیده و در کنار آن، برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی و نبود برنامه جدی برای بازچرخانی منابع، وضعیت را به نقطه هشدار رسانده است. این ترکیب از کمبود منابع و مصرف نامتوازن، تهدیدی جدی برای ثبات شهری و صنعتی ایجاد کرده و ضرورت اقدامات فوری در مدیریت آب را بیش از پیش روشن میکند.
بحران آب در ایران به مرحلهای نگرانکننده رسیده است
کاهش شدید منابع آبی کشور در سالهای اخیر موجب شده تا بسیاری از کارشناسان نسبت به تداوم خشکسالی و کمبود آب هشدار دهند. محمود یزدانی، کارشناس حوزه آب در گفتوگو با «نبض بازار» با اشاره به اینکه ایران عملاً وارد ششمین سال خشکسالی متوالی شده، گفت: «برای درک درست از بحران فعلی، ابتدا باید مفهوم خشکسالی را بشناسیم؛ خشکسالی نتیجه سالها کاهش بارندگی است که تأثیر آن به مرور در سفرههای زیرزمینی و مخازن آبی نمایان میشود.»
یزدانی با بیان اینکه میانگین بارش جهانی بین ۸۰۰ تا ۸۵۰ میلیمتر است در حالی که این رقم در ایران تنها حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیمتر است، افزود: «گرمایش زمین، تغییرات اقلیمی، ناپایداری بارشها و کاهش ماندگاری برف از جمله عواملی هستند که مانع از احیای منابع زیرزمینی میشوند. در کنار این عوامل طبیعی، رشد جمعیت، صنعتی شدن و افزایش گازهای گلخانهای نیز موجب تشدید خشکسالی شدهاند.»
مصرف بالا و بهرهوری پایین در کشاورزی
این کارشناس تأکید کرد که کشور ما علاوه بر کمبود بارش، با بحران مصرف نیز روبهرو است. او گفت: «در حالی که میانگین جهانی مصرف آب شرب حدود ۱۷۰ لیتر در روز است، سرانه مصرف در ایران به بیش از ۲۵۰ لیتر میرسد. یعنی در کشوری با اقلیم خشک، میزان مصرف بسیار فراتر از استانداردهای جهانی است.»
یزدانی ادامه داد: «میزان نیاز آبی کشور سالانه حدود ۱۰۰ میلیارد متر مکعب است که بین ۸۵ تا ۹۰ درصد آن در بخش کشاورزی مصرف میشود. این در حالی است که در کشورهای توسعهیافته، سهم کشاورزی از مصرف آب حدود ۳۰ درصد است. بنابراین، کشاورزی در ایران سه برابر استاندارد جهانی آب مصرف میکند و بهرهوری آن بهمراتب پایینتر است.»
به گفته او، اگر سیاستگذاریها و الگوهای کشت بر اساس واقعیتهای اقلیمی تنظیم میشد، بحران فعلی شدت کمتری داشت. اما به دلیل بیتوجهی به اجرای الگوی کشت و نبود بهرهوری در مصرف آب، کشور اکنون با کمبود گسترده منابع روبهرو است.
تهران از کلانشهر به ابرکلانشهر رسیده است
یزدانی با اشاره به وضعیت بحرانی تهران گفت: «پایتخت اکنون از مرز کلانشهر عبور کرده و باید آن را ابرکلانشهر نامید؛ شهری که چندین اقلیم مختلف را در خود جای داده است. در گذشته اگر دو سال خشکسالی داشتیم، سال سوم بارشها جبران میکرد، اما حالا برای شش سال متوالی بارندگی کاهش یافته و شرایط از قاعده طبیعی خود خارج شده است.»
او توضیح داد که آثار کمبود بارشها بهصورت تصاعدی افزایش مییابد، زیرا برداشت مداوم از منابع زیرزمینی باعث تشدید بحران در سالهای بعدی میشود. یزدانی افزود: «هرچه برداشت از آبهای زیرزمینی بیشتر شود، باید در سال بعد از طریق بارش یا تزریق مصنوعی جبران شود، اما به دلیل نبود بارندگی و نبود برنامه برای بازچرخانی آب، این اتفاق نیفتاده است.»
راهحل؛ بازچرخانی آب و مصرف بهینه
این کارشناس حوزه آب بازچرخانی آب را مهمترین راهکار مقابله با بحران فعلی دانست و گفت: «یکی از مؤثرترین روشها، استفاده از آب خاکستری در بخشهای صنعتی، کشاورزی و فضای سبز است؛ اما متأسفانه این برنامه در طرحهای توسعهای کشور جدی گرفته نشده است.»
یزدانی افزود: «در کوتاهمدت، بهینهسازی مصرف در بخش شرب ضروریترین اقدام است. بخش کشاورزی نیازمند اصلاح جدی الگوی کشت و افزایش بهرهوری است. متأسفانه این سیاستها سالهاست تصویب شده، اما اجرای مؤثری نداشتهاند.»
جیرهبندی آب؛ راهکار یا آسیب؟
در پاسخ به پرسشی درباره احتمال جیرهبندی آب، یزدانی گفت: «برخلاف تصور عمومی، جیرهبندی از نظر فنی در شبکه توزیع آب روش مناسبی نیست و میتواند به لولهها، اتصالات و تجهیزات شبکه آسیب جدی وارد کند. شرکتهای آب و فاضلاب تمایلی به اجرای چنین طرحی ندارند مگر در شرایطی که ذخایر سدها بهطور کامل تهی شود.»
او توضیح داد: «در حال حاضر سیاست دولت بر حفظ حداقل جریان آب در شبکه با فشار کم است تا پایداری سیستم حفظ شود؛ بنابراین صحبت از جیرهبندی سراسری هنوز زود است. البته اگر بارشها به همین شکل ادامه پیدا کند، ممکن است در آینده چنین تصمیمی اجتنابناپذیر شود.»
یزدانی در پایان گفت: «بحران آب فقط با همکاری مردم و مدیریت صحیح منابع قابل کنترل است. اگر مصرف بیرویه ادامه یابد، طبیعت واکنش خود را نشان خواهد داد و تبعات ناخوشایند آن دامنگیر همه ما خواهد شد.»