نقش و تأثیر بریکس در بهبود وضعیت اقتصادی فعلی ایران
به گزارش نبض بازار، از اول ژانویه ۲۰۲۴، ایران بهطور رسمی به گروه بریکس پیوست و بدین ترتیب به جمع پنج اقتصاد نوظهور قوی جهان اضافه شد. این رویداد، بیش از آن که صرفا جنبه نمادین داشته باشد، در کوتاهمدت منجر به گشایش بازارهای جدید، افزایش صادرات غیرنفتی و تسهیل دسترسی به منابع مالی جایگزین میشود. در عین حال، چالشهای ژئوپلیتیک و تنگنای تحریمهای غرب کماکان بقای اقتصاد ایران را در هالهای از ابهام قرار داده. این گزارش با استناد به آمارهای جهانی، فرصتها و موانع پیش روی ایران در مسیر بهرهبرداری از این عضویت را بررسی میکند.
چشمانداز کلی و اهمیت فوری بریکس برای ایران
عضویت ایران در گروه بریکس گامی تاریخی در چارچوب راهبرد «نگاه به شرق» است؛ گروهی که بالغ بر ۳۵ درصد از GDP جهانی را در اختیار دارد و ۴۰ درصد جمعیت کره زمین را نمایندگی میکند. با تحولات ژئوپلیتیک اخیر و جنگ اوکراین، این بلوک بیش از پیش بهدنبال کاهش سلطه دلار و ایجاد نظم مالی چندقطبی است. ایران با همسویی با این روند جهانی، سهم خود را از زنجیرههای ارزش جهانی افزایش میدهد.اما این عضویت بلافاصله منتهی به تغییرات ساختاری داخلی نخواهد شد. اصلاح قوانین تجاری، بهبود زیرساختهای حملونقل و تضمین ثبات نرخ ارز، پیششرطهای لازم برای ورود در تمرینات عملیاتی بریکس است. در غیر این صورت، ایران قادر به بهرهبرداری از مزایای بازار ۴۲ تریلیون دلاری کشورهای عضو نخواهد بود.
توسعه تجارت غیرنفتی ایران با کشورهای بریکس
از ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳، مبادلات تجاری ایران با پنج اقتصاد اصلی بریکس با رشد ۱۴ درصدی به ۳۸.۴۳ میلیارد دلار رسید و سهم تجارت غیرنفتی کشور از این بلوک به دو رقمی رسید. چین با ۳۰.۳ میلیارد دلار و هند با ۵ میلیارد دلار، دو شریک اصلی جدید ایران در این گروه بودند.افزایش صادرات پتروشیمی و فرآوردههای صنعتی به بازارهای چین و هند منجر به دستیابی به قیمتهای رقابتی و کاهش هزینههای لجستیک میشود. همین روند برای روسیه و برزیل بهعنوان مقاصد ثانویه نیز فرصتهای جدید صادراتی فراهم میآورد. تجارب موفق کشورهایی، چون ویتنام در گسترش صادرات با محوریت فناوری، الگوی مناسبی برای ایران است.
نقش بانک توسعه جدید بریکس در تأمین مالی زیرساختها
بانک توسعه جدید (NDB) بریکس با سرمایه ۱۰۰ میلیارد دلاری در شانگهای مستقر است و تا کنون بیش از ۳۰ میلیارد دلار وام برای پروژههای زیرساختی و فناوری سبز تصویب کرده. ایران با عضویت در این بانک، امکان دسترسی به منابع مالی به صورت مستقیم و بخشنامههای اختصاصی را مییابد.استفاده از وامهای NDB به نرخهای بهره کمتر از بازار جهانی، هزینه پروژههای راهآهن شمال–جنوب و توسعه پتروشیمی را بهطور چشمگیری کاهش میدهد. البته برای جذب این وامها، نیاز به ارتقای شفافیت مالی و تطبیق با استانداردهای بینالمللی وجود دارد تا فرآیند ارزیابی و تصویب پروژهها تسریع شود.
پروژههای دیدلاریزاسیون و سامانههای پرداخت جایگزین
از اهداف بریکس، کاهش وابستگی به دلار است. این بلوک در اجلاس ۲۰۲۵ ریودوژانیرو بر استفاده از ارزهای ملی در معاملات و راهاندازی سامانههای پرداخت مستقل تأکید کرد. پروژه بریکس پی (BRICS Pay) با فناوری بلاکچین در دست توسعه است تا تراکنشهای فرامرزی را بدون سوئیفت تسهیل کند.برای ایران بهرهبرداری از بریکس پِی، دسترسی به شبکههای پرداخت چندجانبه و سوآپ ارزی با چین و روسیه را فراهم آورد. یکپارچهسازی سیستم بانکی داخلی با این سامانه نیازمند بهروزرسانی زیرساختهای فناوری اطلاعات و آموزش نیروی انسانی متخصص است تا ریسکهای نشت اطلاعات کاهش یابد.
تجربه کشورهای مشابه: ونزوئلا
ونزوئلا که بهدنبال دور زدن تحریمهای آمریکا به بریکس پیوست، شاهد کاهش ابرتورم از ۳۴۵ هزار درصد در ۲۰۱۹ به ۵۱ درصد در ۲۰۲۴ بوده. کاهش ریسک تحریم و تزریق دلار از مجاری بریکس پی، باعث آرامش نسبی قیمتها شد و رشد اقتصادی حدود ۸ درصد در ۲۰۲۴ را برای این کشور محقق کرد.با وجود تحریمهای آمریکا، ونزوئلا توانست با سامانههای پرداخت جایگزین فروش نفت و طلا را ادامه دهد. اما مشکلات نقدینگی و بانکداری همچنان پابرجا بود و نیاز به اصلاحات اساسی در ساختار اقتصادی این کشور نشان داد عضویت در بریکس بدون اصلاحات ساختاری داخلی، به نتایج پایدار نخواهد انجامید.
تأثیر بر متغیرهای کلان: رشد اقتصادی، تورم، نرخ ارز
طبق گزارش IMF، در ۲۰۲۵ رشد ایران تحت تأثیر عضویت در بریکس میتواند تا ۲.۵ درصد افزایش یابد در حالیکه میانگین جهانی حدود ۳ درصد است. استفاده از منابع NDB و تجارت با پول ملی از تورم وارداتی کاسته و فشار بر نرخ ارز را کاهش میدهد.نرخ تورم نقطهبهنقطه ایران در خرداد ۱۴۰۳ به ۲.۸ درصد رسید، اما با عضویت در بریکس و افزایش جریان سرمایهگذاری میتوان انتظار داشت که این رقم در نیمه دوم سال به زیر ۲ درصد برسد. همچنین ماندگاری سرمایه خارجی در پروژههای زیرساختی، اثر تثبیتکننده بر بازار ارز خواهد داشت.
چالشهای ژئوپلیتیک و ریسکهای تحریمی
در کنار فرصتها، عضویت ایران در بریکس با ریسکهای ژئوپلیتیک و تحریمی روبهروست. برنامه «فشار حداکثری» آمریکا همچنان تجارت با ایران را هدف قرار داده و امکان بهرهبرداری کامل از منابع BRI و NDB را محدود میکند. برخی اعضای بریکس، چون هند و برزیل نسبت به مجازات ثانویه آمریکا محتاطاند.اختلافات سیاسی اعضا، بهویژه رقابت چین و هند و تنش روسیه با برخی کشورهای اروپایی، انسجام بریکس را مخدوش میکند. تصمیمات بریکس در مورد حمایت از ایران در برابر حملات اسرائیل در بیانیه ریودوژانیرو، واکنش ترامپ را در پی داشت که از تعرفه ۱۰ درصدی علیه کشورهایی که با بریکس همسو میشوند سخن گفت. این موارد نشاندهنده نوسانات ژئوپلیتیک است که بر تعاملات اقتصادی تأثیر خواهد گذاشت.
راهکارهای بهرهبرداری حداکثری از عضویت
برای بهرهبرداری حداکثری از عضویت در بریکس، ایران باید:تقویت دیپلماسی اقتصادی با کشورهای عضو و ایجاد کمیته مشترک تجاری دو جانبه.اصلاح ساختارهای داخلی شامل ثبات قوانین گمرکی و تسهیل فرآیندهای اداری برای جذب سرمایه خارجی.نوسازی زیرساختهای لجستیکی و حملونقل با وام NDB در پروژههای کریدور شمال–جنوب.توسعه سامانههای پرداخت بریکس پی و آموزش نیروی انسانی در فناوری بلاکچین و امنیت اطلاعات.افزایش همکاری در تحقیق و انتقال فناوری با چین و هند برای ارتقای کیفیت صادرات غیرنفتی.پایش مستمر شاخصهای اقتصادی کلان (GDP، تورم و نرخ ارز) برای تنظیم سیاستهای پولی و مالی همسو با بریکس.