صنعت فولاد در دهه 40 چگونه اوج گرفت؟
به گزارش نبض بازار- پس از آخرین آزمون و خطا‌های دهه سی در حوزه فولاد، بالاخره سیاست ورزان ایرانی با رسیدن به یک ثبات نسبی در روابط خارجی‌شان، به سوی صنعتی شدن و تلاش مجدد برای ایجاد کارخانه ذوب آهن حرکت کردند. آرام شدن شرایط کشور پس از دوران مصدق، ورود آمریکایی‌ها و لزوم صنعتی شدن ایران، سیاست ورزان را به سوی احداث بزرگترین کارخانه ذوب آهن ایران پیش برد. در این روند ایران نخست به سراغ غربی‌ها رفت، اما چندان روی خوشی از آنها ندید.
چرا ذوب آهن را شوروی ساخت؟
در نخستین سال‌های دهه چهل، دولت ایران به رهبری علی امینی، اسدالله علم و حسنعلی منصور، مذاکرات با آلمان را جهت احداث کارخانه ذوب آهن آغاز کرد. آلمانی‌ها، اما مانند چند دوره قبل، مذاکرات با ایران را ناتمام گذاشتند و هیچ آبی از آلمان‌ها گرم نشد.
محمد یگانه، رئیس بانک مرکزی، در خاطرات خود می‌نویسد: «وقتی که آلمان‌ها حاضر شدند به ایران کمک بکنند دکتر عالیخانی از رئیس دماکروپ تقاضا کرد که بیاید به ایران برای مذاکرات و ایشان هم قبول کردند ولی ۲۴ ساعت قبل از آمدن ایشان مسافرت ایشان لغو شد و نیامدند... معلوم شد که آمریکایی‌ها توصیه کرده بودند به دولت آلمان که به صلاح شما و ایران نیست که به ایران کمک بکنید برای ایجاد چنین صنعتی. جلوی ایران را به این ترتیب گرفتند ایران توجه خودش را کرد به روس‌ها که کمک کرده بودند به هندوستان برای ساخت کارخانجاتی با تکنولوژی‌های جدید ذوب آهن روابط ایران هم داشت با شوروی‌ها بهتر می‌شد.»
رفتار غربی‌ها نسبت به صنعتی شدن ایران باعث ایجاد نوعی رقابت میان شرق و غرب از سوی ایران شد. شاه راهی جز ایجاد تضاد میان شوروی و آمریکا بر سر ایران نداشت. آمریکایی‌ها که تصور می‌کردند ایران تماماً در دست آنها قرار گرفته و روس‌ها جایی ندارند، با خیال راحت از بابت روس‌ها به مداخله در روند صنعتی شدن ایران پرداخته بود. روابط شاه با شوروی تا حدی پیش رفت که محمدرضاشاه در سال ۱۳۴۲ برژنف را به ایران دعوت کرد و خود در یکم تیرماه سال ۱۳۴۴ به شوروی سفر کرد. این سفر‌ها آغاز روندی بود که در نهایت به امضا قرارداد میان ایران و شوروی در جهت ساخت ذوب آهن اصفهان و برخی تأسیسات زیرساختی در خراسان منتهی شد.
اسدالله علم در خاطرات خود درباره این سفر می‌نویسد: «هیچ خاطرم نمی‌رود وقتی که در رکاب شاهنشاه سه سال قبل به مسکو رفتم، این قرار گذارده شد. شاهنشاه مرا به کناری خواستند، در صورتی که هر دو نفر در باغ بودیم و رادیو‌های کوچک را در جیب خودمان باز کرده بودیم که امواج گیرنده را خراب کند. خیلی آهسته فرمودند: فکر می‌کنی دوستان ما بگذارند این کار عملی شود؟ عرض کردم، نیت اعلیحضرت پاک و قصد خدمت به کشورتان و مردم است، هزار مرتبه هم از آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها و آلمانی‌ها این کارخانه را خواسته‌ایم، نداده‌اند. اگر هم بدهند، در مقابل دلار می‌خواهند. در صورتی که ما به اینها گاز می‌دهیم، گازی که ۵۰ سال مفت سوخته است. پس در این زمینه حق ایراد ندارند. فرمودند: راست می‌گویی، به امید خدا تصمیم می‌گیریم. بعد عرض کردم، اجازه فرمایید یکی را هضم کنیم، نوبت دیگری خواهد رسید. گردش چرخ جهان هم به نفع ماست.»
ساخت ذوب آهن در ۶ سال
ذوب آهن اصفهان در سال ۱۳۴۴ پس از امضا توافقات میان ایران و شوروی وارد مراحل ساخت شد. نخستین گام‌ها آرام برداشته شد و کارشناسان روس در حاشیه اصفهان ساکن شدند. در میانه سال ۴۹ نیز ذوب آهن به پایان نزدیک شد و در سال ۵۰ به بهره‌برداری رسید. در قسمت بعد به بررسی روند افتتاح ذوب آهن خواهیم پرداخت.
