پرداخت یارانهها به پایان خط رسید/ دولت توان پرداخت یارانه را ندارد؟
به گزارش نبض بازار، در حالی که در بودجه سال ۱۴۰۴ تصویب شده بود که یارانه نقدی خانوارهای پردرآمد (دهکهای هشتم تا دهم) حذف شود، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، احمد میدری، به صراحت اعلام کرده است که حذف کامل یارانه ۱۸ میلیون نفر تنها ۵ هزار میلیارد تومان (۵ همت) درآمد ماهانه برای دولت ایجاد میکند. این مبلغ در مقابل ۲۵ همت بودجه مورد نیاز برای تأمین کالابرگ و کمک معیشتی هفت دهک پایینتر، عددی ناکافی و بیاثر است.
به عبارت دیگر، حذف یارانه دهکهای بالا نه تنها راهگشا نیست، بلکه حتی توان تأمین بخشی از نیاز معیشتی اقشار پایینتر را ندارد و دولت را با کسری جدی در حمایت از کمدرآمدها مواجه میسازد.
بحران ساختاری در دهکبندی و ساماندهی یارانهها
دهکبندی خانوارها هر شش ماه یکبار بهروزرسانی میشود تا با تغییر شرایط تورمی و درآمدی هماهنگ باشد. اما طبق اعلام وزیر رفاه، همچنان حدود ۹۰ درصد جامعه ایرانی یارانه نقدی دریافت میکنند؛ این یعنی ساختار فعلی عملاً قادر به شناسایی و حذف دقیق گروههای پردرآمد نیست.
نظام بانکی، مالیاتی و اطلاعات اقتصادی خانوارها در ایران هنوز آنقدر شفاف، منسجم و بهروز نیست که بتوان بر مبنای آن، تخصیص هدفمند یارانه را اجرا کرد. از سوی دیگر، با افزایش هزینههای زندگی، بسیاری از خانوارها که پیشتر در دهکهای میانی یا بالاتر قرار میگرفتند، بهواسطه کاهش قدرت خرید، به یارانهها وابسته شدهاند.
بودجهای برای حمایت باقی نمانده
طبق گزارشهای رسمی ۵ هزار میلیارد تومان منابع آزادشده از حذف یارانه سه دهک بالا حتی یک پنجم منابع مورد نیاز برای پوشش سبد معیشتی هفت دهک پایینتر نیست. به عبارت دیگر، این طرح از اساس فاقد توجیه مالی بود، چراکه نه فقط حذف، بلکه جایگزینی حمایتی نیز به مانعی دیگر برخورده: نبود بودجه پایدار.
این در حالی است که سیاستهای حمایتی دولت عملاً با کاهش اثرگذاری اجتماعی مواجه شدهاند. بررسی دادههای رسمی نشان میدهد که در سالهای اخیر، با وجود تداوم پرداخت یارانه نقدی، نرخ فقر مطلق و فقر غذایی افزایش یافته است. تنها در سال ۱۴۰۲، بیش از ۳۰ درصد خانوارها توان تأمین سبد غذایی حداقلی را از دست دادهاند.
ریشهدارترین چالش اقتصاد ایران
همزمان با ناتوانی دولت در بازتوزیع منصفانه یارانههای نقدی، بخش دیگری از منابع عمومی کشور تحت عنوان یارانه پنهان از بین میرود.
بر اساس برآوردهای مرکز پژوهشهای مجلس دولت سالانه بیش از ۱۶۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت میکند؛ معادل بیش از کل بودجه عمومی کشور. بیش از ۶۰ درصد این یارانهها در بخش انرژی (بنزین، گازوئیل، برق، گاز طبیعی) متمرکز است. این یارانهها عمدتاً به دهکهای پردرآمد میرسند، چرا که پرمصرفترین خانوارها بیشترین بهرهمندی را دارند.
در واقع، دولت در حالی به حذف یارانه نقدی اقشار بالاتر فکر میکند که هنوز هیچ برنامه جدی و اجرایی برای حذف یارانه پنهان دهکهای مرفه ندارد؛ یارانههایی که به مراتب سنگینتر، ناعادلانهتر و پرریسکتر از یارانههای نقدی هستند.
ایران چقدر یارانه داده است؟
مرور عملکرد بیش از یک دهه اجرای یارانهها نشان میدهد:
منابعی در اختیار مردم قرار گرفته، اما ساختار توزیع آن به گونهای بوده که هم دولت را فرسوده کرده و هم فقر را عمیقتر.
در شرایطی که تورم بالا، رشد اقتصادی پایین و منابع دولتی محدود شدهاند، ادامه سیاستهای یارانهای فعلی نه عدالتآفرین است و نه کارآمد.
دولت در چرخهای گرفتار شده است: حذف یارانه برای تأمین منابع، اما نبود منابع برای جایگزینی حمایتی. از آن سو، یارانههای پنهان اقتصاد را میفرسایند، اما حذف آنها از لحاظ سیاسی و اجتماعی دشوار است.
ایران نیازمند یک بازنگری اساسی، شجاعانه و شفاف در کل سازوکار حمایتی خود است؛ پیش از آنکه خودِ دولت، قربانی سیاستهایی شود که قرار بود فقر را ریشهکن کند، اما حالا خودش را به حاشیه میراند.