پشت پرده واگذاری ایران‌خودرو به کروز چیست؟
به گزارش نبض بازار،پس از سال‌ها کشمکش، سرانجام ۳۰ درصد از سهام ایران‌خودرو به شرکت کروز واگذار شد و این شرکت توانست سه کرسی از پنج کرسی هیئت‌مدیره این خودروساز را تصاحب کند. این واگذاری چه معنایی دارد؟ آیا موجب خروج ایران‌خودرو از انحصار دولتی می‌شود؟ و مهم‌تر از آن، چه تأثیری بر کیفیت و قیمت خودرو‌های داخلی خواهد داشت؟
واگذاری بزرگ: تحول اقتصادی یا انتقال انحصار؟
برخی این انتقال مالکیت را بزرگ‌ترین رخداد بازار سرمایه ایران می‌دانند، در حالی که برخی دیگر آن را نقطه عطفی در صنعت خودروسازی کشور تلقی می‌کنند. برای نخستین بار در ۱۶ سال گذشته، ترکیب هیئت‌مدیره یکی از بزرگ‌ترین خودروسازان ایران از حالت دولتی خارج شد و به یک شرکت خصوصی واگذار گردید.
اما در شرایط تحریم، این خصوصی‌سازی تا چه حد می‌تواند اثربخش باشد؟ آیا صرف واگذاری سهام، چالش‌های صنعت خودروسازی ایران را حل می‌کند؟ برای کشوری که سالانه با ۱۷ هزار مرگ ناشی از تصادفات جاده‌ای و معضل آلودگی هوا روبه‌روست، مسئله اصلی، کیفیت پایین خودرو‌ها و قیمت بالای آنهاست. بنابراین، بسیاری از مردم تفاوت چندانی میان مالکیت دولتی یا خصوصی ایران‌خودرو نمی‌بینند، بلکه به دنبال محصولی امن و مقرون‌به‌صرفه هستند.
سؤالات کلیدی درباره این واگذاری
این انتقال مالکیت، ابهامات و پرسش‌های متعددی را به همراه دارد:
خصوصی‌سازی ایران‌خودرو به چه معناست و چه تغییراتی در نحوه مدیریت آن ایجاد خواهد کرد؟
آیا این واگذاری تأثیری بر قیمت و کیفیت خودرو‌های داخلی خواهد داشت؟
از آنجایی که کروز یکی از بزرگ‌ترین قطعه‌سازان کشور است، آیا کنترل این شرکت بر ایران‌خودرو باعث ایجاد انحصار جدیدی در بازار قطعات خودرو نمی‌شود؟
شرکت کروز چقدر واقعاً خصوصی است؟ آیا این انتقال مالکیت به معنای واگذاری به بخش خصوصی واقعی است یا ادامه‌ای بر الگوی «خصولتی‌سازی» در اقتصاد ایران؟
شرکت کروز؛ تأمین‌کننده بزرگ یا بازیگر انحصاری؟
شرکت کروز که در سال ۱۳۶۱ تأسیس شده، یکی از مهم‌ترین تأمین‌کنندگان قطعات خودرو در ایران محسوب می‌شود و گفته می‌شود حدود یک‌سوم قطعات مورد استفاده در ایران‌خودرو را تأمین می‌کند. اهمیت این شرکت در صنعت خودروسازی کشور به حدی است که آتش‌سوزی در یکی از سایت‌های آن در سال ۱۳۹۶، به توقف تولید برخی خودرو‌ها از جمله تیبا و پراید منجر شد.
اما این شرکت در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی مواجه بوده است. در سال ۱۴۰۰ برخی از مدیران آن به اتهام قاچاق سازمان‌یافته قطعات خودرو به میزان ۳۴ هزار میلیارد تومان تحت تعقیب قضایی قرار گرفتند. همچنین، در جریان جلسات دادگاه، این مدیران به پرداخت رشوه‌های کلان برای تسهیل فعالیت‌های خود متهم شدند. با توجه به این پرونده قضایی که همچنان مفتوح است، منتقدان این واگذاری معتقدند که دولت نباید چنین انتقال مالکیتی را انجام می‌داد.
سابقه مالکیت کروز در ایران‌خودرو
کروز یک‌شبه مالک ۳۰ درصد از سهام ایران‌خودرو نشد. این شرکت از سال ۱۳۹۰ تلاش خود را برای خرید سهام خودروسازان بزرگ آغاز کرد. پیش از این، کروز مالک ۲۶.۹ درصد از سهام ایران‌خودرو بود و یک کرسی در هیئت‌مدیره داشت. اما اکنون با افزایش سهام خود، دو کرسی از پنج کرسی این هیئت را در اختیار گرفته است. اگر این روند ادامه یابد، کروز می‌تواند کنترل کامل ایران‌خودرو را به دست گیرد.
علاوه بر این، کروز در سال ۱۳۹۵، ۶۲ درصد از سهام گروه بهمن را نیز تصاحب کرد.
خصوصی‌سازی به نفع صنعت یا بازی در زمین انحصار؟
واگذاری ایران‌خودرو به کروز دیدگاه‌های متفاوتی را به همراه داشته است:
دیدگاه موافقان:
برخی این واگذاری را گامی مثبت در مسیر کاهش نفوذ دولت در صنعت خودرو می‌دانند و معتقدند که خصوصی‌سازی می‌تواند منجر به بهبود مدیریت، افزایش بهره‌وری و کاهش فساد شود.
حامیان این واگذاری معتقدند که رسانه‌ها و گروه‌های ذی‌نفع در صنعت خودرو، مخالفت‌های گسترده‌ای را علیه این واگذاری سازمان‌دهی کرده‌اند تا منافع خود را حفظ کنند. آنها این سؤال را مطرح می‌کنند که چرا انتقال مالکیت گروه بهمن به کروز در سال ۱۳۹۵ چنین حواشی‌ای نداشت، اما واگذاری سهام ایران‌خودرو با واکنش‌های شدیدی روبه‌رو شده است؟
دیدگاه مخالفان:
مخالفان این واگذاری بر این باورند که انتقال مالکیت یک خودروساز بزرگ به یک قطعه‌ساز می‌تواند به تشدید انحصار در بازار منجر شود. با در اختیار گرفتن کرسی‌های تصمیم‌گیری ایران‌خودرو، کروز می‌تواند تأمین قطعات را به طور انحصاری در اختیار خود بگیرد و در نتیجه، فضای رقابتی بازار را تضعیف کند.
همچنین، سابقه فساد مالی مدیران کروز و پرونده قضایی آن، نگرانی‌هایی را درباره سلامت این واگذاری ایجاد کرده است. منتقدان این انتقال مالکیت تأکید می‌کنند که خصوصی‌سازی باید به معنای شفافیت و رقابت بیشتر باشد، نه انتقال انحصار از دولت به یک شرکت دیگر.
چشم‌انداز خصوصی‌سازی ایران‌خودرو
اگرچه در شرایط اقتصاد دولتی ایران، هر گامی در مسیر خصوصی‌سازی یک تغییر مثبت تلقی می‌شود، اما خصوصی‌سازی باید منجر به بهبود کیفیت تولید، افزایش رقابت و کاهش انحصار شود. مهم‌ترین سؤالی که باید از مدیران کروز پرسید این است: این واگذاری چه تأثیری بر صنعت خودروسازی کشور خواهد داشت؟ آیا باعث بهبود کیفیت و کاهش قیمت خودرو‌ها خواهد شد؟
واقعیت این است که صنعت خودروسازی ایران نه در منطقه و نه در سطح جهانی جایگاه قابل توجهی ندارد و بازار داخلی نیز به دلیل ممنوعیت واردات، به این صنعت وابسته است. اگر سیاست‌های کلان تغییری نکند و همچنان واردات خودرو مسدود باشد، چه ایران‌خودرو خصوصی باشد و چه دولتی، انگیزه‌ای برای افزایش کیفیت خودرو‌های داخلی وجود نخواهد داشت.
نهایتاً، آینده صنعت خودرو در ایران نه فقط به مالکیت شرکت‌ها، بلکه به اصلاحات ساختاری، رقابت‌پذیری و تغییر سیاست‌های کلان وابسته است. اگر خصوصی‌سازی صرفاً به انتقال انحصار از دولت به یک نهاد شبه‌دولتی منجر شود، بعید است که تحول خاصی در این صنعت رخ دهد.
