چرا در ده سال اخیر هیچ مدیری در ایران خودرو سوپر من نشد؟
به گزارش نبض بازار، ایران خودرو به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان داخلی خودرو در طول ده سال گذشته دچار فراز و فرودهای زیادی بوده است. افراد زیادی توانسته اند به صندلی مدیریت این ابر تولیدکننده خوش نام تکیه بزنند. ایران‌خودرو در ده سال اخیر تغییرات پی‌در‌پی مدیرانش را در کارنامه خود دارد. بررسی تغییرات مدیریتی در راس هرم شرکت‌های خودروساز طی یک دهه گذشته نشان می‌دهد که برخلاف خودروسازان دنیا، میانگین عمر مدیریتی در شرکت‌های خودروساز ایران دو سال و نیم است.
این در شرایطی است که در بسیاری از خودروسازی‌های معتبر جهانی میانگین عمر مدیریتی بالای ۱۰ سال است. اما طبق بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» طی یک دهه گذشته در مجموع ایران خودرو و سایپا ۱۰ مدیرعامل را به خود دیده‌اند. عمده این جابه‌جایی‌ها به دلیل تغییر دولت‌ها و به دنبال آن وزرای جدید اتفاق افتاده است. در حالی این نحوه رفت و آمد مدیران در شرکت خودروساز بزرگ کشور امری معمول تلقی می‌شودکه شاهد هستیم در عرصه بین‌المللی مدیران خودروساز با جابه جایی دولت‌ها به راحتی تغییر نمی‌کنند. با این حال این سوال مطرح می‌شود که آیا این تغییرات در سطح کلان مدیریتی شرکت‌های خودروساز می‌تواند منجر به بهبود تیراژ و کیفیت محصولات تولیدی آنها، آن هم در شرایط تحریمی شود یا اینکه تاثیر چندانی ندارد و همچنان در روی پاشنه سابق خواهد گشت؟ آیا در ده سال اخیر تا به حال مدیران ایران خودروتوانستند عملکرد موفقی داشته باشند؟
مدیران ایران خودرو از دهه ۹۰ به بعد
ایران خودرو دهه ۹۰ را با جواد نجم‌الدین استارت زد. نجم الدین نیز مانند مدنی مدیری بود که توسط دولت دهم انتخاب شد. جواد نجم‌الدین در بهار ۸۸ و در دولت محمود احمدی‌نژاد مدیرعامل ایران‌خودرو شد. او از سال ۸۸، چهار سال و پنج ماه مدیرعامل ایران خودرو بود وبا پایان کار دولت دهم و روی کار آمدن دولت یازدهم، نجم الدین از ایران خودرو رفت و هاشم یکه زارع از ایران خودرو دیزل به ایران خودرو آمد. یکه زارع در میان مدیران عامل دو خودروساز بزرگ کشور مدال بیشترین دوران حضور در خودروسازی را به سینه زد.
یکه‌زارع و برجام آمدند
بعد از نجم‌الدین، هاشم یکه‌زارع در شهریورماه سال ۱۳۹۲ روی کار آمد. او پیش از آن نیز سال‌ها در صنعت خودروی ایران کار کرده بود و ۱۲ سال مدیرعامل شرکت سایپادیزل بود. در سال ۱۳۹۳، با اجرای برجام، شرکت‌های رنو و پژو قرارداد‌های جدیدی با خودروسازان داخلی بستند. اما در سال ۱۳۹۷ با خروج رنو و پژو از ایران و شدت گرفتن مجدد تحریم‌ها، اوضاع سخت ایران خودرو و توقف تولید برخی از مدل‌ها شروع شد. یکه زارع حدود ۶ سال بر مسند مدیرعاملی ایران خودرو نشست. در این مدت هم طعم شیرین لغو تحریم‌های صنعت خودرو را زیر دندان داشت و هم طعم تلخ بازگشت تحریم‌های خودرویی را چشید. اواخر مرداد ۹۸ ناگهان خبر رسید که مدیرعامل وقت ایران خودرو در دفتر کارش بازداشت شد و به این شکل هاشم یکه زارع با اتاق مدیرعاملی خودروساز ساکن کیلومتر ۱۴ جاده مخصوص خداحافظی کرد. در پرونده تشکیل‌شده برای مدیرعامل سابق ایران خودرو، اتهام وی، اخلال کلان در نظام اقتصادی کشور از طریق اخلال در نظام توزیع نیازمندی‌های عمومی از طریق فروش سبدی محصولات ایران خودرو اعلام شده است. بعد از بازداشت یکه زارع، فرشاد مقیمی به جای او نشست.
«فرشاد مقیمی» جوان ترین مدیر ایران خودرو
فرشاد مقیمی متولد سال ۵۵ است و پیش از این معاونت امور صنایع وزیر صنعت، معدن و تجارت را بر عهده داشت. فرشاد مقیمی به عنوان بی‌تجربه‌ترین و جوان‌ترین مدیرعامل یک دهه اخیر در خودروسازی کشور جای یکه‌زارع را گرفت. وی از وزارت صمت مستقیما وارد خودروسازی کشور شد. مدیرعامل جدید ایران‌خودرو در حالی سکان‌دار این شرکت شد که به نظر می‌رسد جو ملتهبی بر فضای کاری این شرکت سایه افکنده باشد. از سوی دیگر ایران‌خودرو پروژه بزرگ پژو ۳۰۱ را پیش روی خود می‌بینند که دست بر قضا مقیمی در زمان حضور در معاونت صنایع وزارت صنعت، از پروژه بسیار حمایت کرده بود. اما فرشاد مقیمی، نهمین مدیرعامل ایران خودرو، در حدود دو سال و نیمی که ایران خودرو را مدیریت کرد چه کارنامه‌ای از خود به جای گذاشت؟
مقیمی پیش از اینکه مدیرعامل ایران خودرو شود، در آبان ماه ۱۳۹۷ با حکم رضا رحمانی، وزیر وقت صمت، به عنوان معاون امور صنایع وزارت صنعت، معدن و تجارت منصوب شد. البته حضور مقیمی در این پست وزارتی چندان دوام نداشت و او تابستان ۱۳۹۸ بعد از بازداشت هاشم یکه زارع (هشتمین مدیر عامل ایران خودرو) وزارت صمت را به مقصد این شرکت خودروساز ترک کرد. حضور مقیمی در راس هرم مدیریت ایران خودرو آن هم بدون تجربه خاصی در خودروسازی با انتقاداتی همراه شد با این حال مقیمی این حدود ۳۰ ماه در این شرکت خودروساز باقی ماند. شاید مهمترین اقدام مقیمی را بتوان حذف پژو ۴۰۵ از سبد محصولاتی این خودروساز و تولید خودرو تارا دانست. در واقع مقیمی، کار نیمه تمام یکه زارع در ایرانی سازی پژو ۳۰۱ به سرانجام رساند و مدل ایرانی این خودروی فرانسوی پسابرجامی روانه بازار کرد.
فرشاد مقیمی به عنوان یکی از مدیران رو به پیشرفت صنعت کشور شناخته می‌شود. اما با این حال در کارنامه او سابقه مستقیمی با خودرو دیده نمی‌شود. در مقام معاونت در وزارت صنعت همواره بخشی از نگرش خود را به خودروسازان اختصاص داده بود. گفته می‌شود ایده تخصیص ۲۰ درصد از تولید روزانه خودرو به فروش فوری از ایده‌های او بوده است. اینکه شرکت‌های خودروساز مجبور به داخلی‌سازی شوند نیز از اصرار‌های پرتعداد مقیمی بوده است.
مقیمی در وزارت صنعت مشتریان را به صبر دعوت کرده بود، ولی اکنون در لباس مدیرعامل چنین مواضعی را نمی‌تواند اتخاذ کند. او که همکاری با فرانسوی‌ها را آفت صنعت خودرو کشور قلمداد کرده بود، به طور حتم می‌بایست راهکار دیگری را برای توسعه و پیشرفت خودروسازی کشور بدون حضور اروپایی‌ها اتخاذ کند. فرشاد مقیمی نیز مانند سلیمانی در دوره رحمانی بر مسند کار قرار گرفت و به‌رغم تغییرات ایجاد شده در راس هرم مدیریتی وزارت صمت تا پایان دولت دوازدهم در این سمت باقی ماند. اما با تغییر دولت و بعد از حدود ۵ ماه از روی کار آمدن دولت سیزدهم، فاطمی‌امین زیر حکم عزل او را مانند سلیمانی امضا کرد و فرشاد مقیمی جای خود را به مهدی خطیبی داد. مقیمی نیز حدود ۳۰ ماه در ایران خودرو ماند.
مهدی خطیبی با رای اعضای هیات مدیره ایران خودرو آمد
در بهمن ماه سال ۱۴۰۰ دولت سیزدهم، بعد از حدود پنج ماه از استقرار، همان مسیری را رفت که دولت‌های پیشین رفتند و دست به تغییر مدیرعامل دو شرکت بزرگ خودروساز کشور زد. پیش‌تر خودروسازی سایپا شاهد تغییر مدیرعامل خود بود و محمدعلی تیموری، جایگزین جواد سلیمانی شد. زمانی که سلیمانی از سایپا رفت بسیاری پیش بینی کردند مدیرعاملی مقیمی نیز در ایران خودرو چندان دوامی ندارد و به زودی جانشین او نیز مشخص می‌شود. این پیش بینی زودتر از آنچه تصور می‌شد محقق شد و فاطمی امین، زیر حکم عزل فرشاد مقیمی را امضا کرد.
مهدی خطیبی با رای اعضای هیات مدیره ایران خودرو به عنوان دهمین مدیرعامل ایران خودرو، سکان هیات بزرگترین خودروساز خاورمیانه را در دست گرفت. خطیبی پیش‌تر در زمره مدیران ایران خودرو بود. بررسی کارنامه کاری او نشان می‌دهد که او در مقطعی مدیریت فروش ایران خودرو را در اختیار داشت. همچنین مدیرعامل جدید ایران خودرو، زمانی مدیرعامل شرکت لیزینگ ایران خودرو نیز بوده است. حضور خطیبی در ایران خودرو، محدود به مدیریت فروش و لیزینگ این شرکت نبود و او چندی نیز مدیرعاملی شرکت توسعه تجارت و خدمات خودرو را قبول کرد. سابقه حضور در راس مدیریت شرکت لیزینگ ایران خودرو سبب شد تا خطیبی مدیرعاملی شرکت لیزینگ شهر را نیز به کارنامه کاری خود اضافه کند.
مدیرعامل جدید ایران خودرو پیش‌تر سکان هدایت ریگان خودرو از شرکت‌های خودروساز خصوصی را در دست داشت. خطیبی در حالی مدیریت ایران خودرو را قبول کرده است که این خودروساز با زیان انباشته سنگینی روبرو است و بار دیگر ذیل ماده ۱۴۱ قانون تجارت قرار گرفته و عنوان یک شرکت ورشکسته (شرکتی که بدهی اش از سرمایه ثبت شده است پیشی گرفته) شناخته می‌شود.
علیمردان عظیمی از سایپا به ایران خودرو آمد
دراسفندماه سال ۱۴۰۱، پس از گذشت ۱۳ ماه از دوره فعالیت مهدی خطیبی در گروه ایران خودرو، روز یکشنبه هفتم اسفند ماه، این مدیر صنعتی برکنار شد و جای خود را به علیمردان عظیمی، عضو هیات مدیره سایپا، داد.
در حالی‌که سه هفته پیش، برخی رسانه‌ها، خبر دستور رئیس‌جمهور مبنی بر برکناری مدیرعامل ایران خودرو به علت واگذاری رانتی را منتشر کرده بودند، امروز با تغییر خطیبی این خبر تأیید و محقق شد. گزارش‌های پیشین حاکی از این بود که چندی قبل با رسیدن گزارش‌هایی به رئیس‌جمهور مبنی بر واگذاری رانتی خودرو به دست برخی خودروسازان، رئیسی در جلسه هیئت دولت در این زمینه به وزیر صمت و بازرسی ویژه رئیس‌جمهور دستور بررسی داده است. متعاقب این دستور و با بررسی حجت‌الاسلام حسن درویشیان (رئیس دفتر بازرسی ویژه رئیس‌جمهور) تخلف برخی خودروسازان از جمله ایران خودرو قطعی شد که رئیس‌جمهور نیز پیرو این گزارش دستور برکناری خطیبی مدیرعامل ایران خودرو را صادر کرد.
گفته می‌شود برخی دستگاه‌ها جزو دریافت‌کنندگان خودرو‌های رانتی بوده‌اند و پیگیری‌هایی برای تغییر دستور رئیس‌جمهور انجام داده‌اند که به نتیجه نرسید. این درحالی‌است که طبق دستورالعمل ۸ بندی رئیس‌جمهور در موضوع خودرو، هرگونه واگذاری خودرو به شرکت‌ها و دستگاه‌های دولتی و غیر دولتی به صورت رانتی و غیرشفاف و متفاوت با رویه معمول فروش خودرو به مردم ممنوع است.
امید قالیباف (سخنگوی سابق وزارت صمت) در رابطه با برکناری مدیرعامل ایران‌خودرو اظهار کرد: با تغییراتی که در ترکیب سهامداران ایران‌خودرو در مجمع عمومی این شرکت اتفاق افتاد، مهدی خطیبی از مدیرعاملی ایران خودرو کنار رفت و علیمردان عظیمی جای وی را گرفت. وی افزود: در همین راستا سه نفر از پنج عضو هیات مدیره ایران‌خودرو نیز تغییر کردند. علیمردان عظیمی پیش از این رئیس هیات مدیره شرکت سایپا بوده و عضویت هیات مدیره شرکت‌هایی نظیر فنرسازی زر، توسعه بازرگانی برنا و سایپا پرس، مدیرکل دفتر مرکز حقوقی و مدیرکل بازرسی گروه سایپا را نیز در کارنامه خود دارد.
هفتم اسفند سال ۱۴۰۱ ایرنا گزارشی با این مضمون نوشت: (روز ۲۵ دی‌ماه با رسیدن گزارش‌هایی به رئیس‌جمهور مبنی بر واگذاری رانتی خودرو به دست برخی خودروسازان، آیت‌الله رئیسی در جلسه هیات دولت در این زمینه به وزیر صمت و بازرسی ویژه رئیس‌جمهور دستور بررسی داد.)
بعد از آن خبر رسید روز هفتم اسفندماه ۱۴۰۱، مهدی خطیبی مدیرعامل ایران‌خودرو برکنار شد و جای خود را به علیمردان عظیمی داد. ٩ بهمن ماه سال ۱۴۰۰ بود که مهدی خطیبی پس از شایعه‌های بسیار بر‌سر تغییر فرشاد مقیمی (مدیرعامل اسبق ایران‌خودرو) برصندلی مدیریت عاملی این گروه خودروسازی تکیه زده بود. پس از گذشت ١٣ ماه، مهدی خطیبی نیز از این سمت برکنار شد و جای خود را به علیمردان عظیمی، عضو هیات مدیره سایپا داد.
عمرکوتاه مدیریتی در ایران خودرو
رفت و آمد مدیریتی دربزرگترین خودروسازی کشور امری معمول محسوب شده و در دولت‌های پیشین نیز مسبوق به سابقه است، با این حال این سوال مطرح می‌شود که آیا این تغییرات در سطح کلان مدیریتی شرکت‌های خودروساز می‌تواند منجر به بهبود تیراژ و کیفیت محصولات تولیدی آنها، آن هم در شرایط تحریمی شود یا اینکه تاثیر چندانی ندارد و همچنان در روی پاشنه سابق خواهد گشت؟ در این ارتباط سعید مدنی مدیرعامل پیشین سایپا به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: با توجه به میانگین عمر مدیران خودروساز در یک دهه اخیر که حدود ۲ الی ۳ سال بوده است نمی‌توان توقع ایجاد تغییرات اساسی داشت. مدنی ادامه می‌دهد: یک مدیر خودروساز برای اینکه بتواند در شرکت تحت مدیریتش تغییراتی ایجاد کند حداقل به ۷ الی ۸ سال زمان نیاز دارد. این مدیرعامل پیشین خودروسازی سایپا تاکید می‌کند سیاستگذار کلان چنانچه بخواهد تغییر شگرفی در صنعت خودروی کشور ایجاد کند نیازمند این است که برنامه‌ریزی مدونی در این زمینه داشته باشد. مدنی معتقد است در راستای این برنامه مدون، وزارت صمت باید از مدیران ارشد خودروساز نیز برنامه بخواهد و به صورت مداوم برنامه‌های اعلامی آنها را پایش کند. حسن کریمی سنجری کارشناس خودرو نیز به خبرنگار دنیای اقتصاد می‌گوید: سیاستگذار خودرویی باید هدف‌های درستی را برای این صنعت تعریف کند و وظیفه مدیران خودروساز است تا هدف‌های درست تعریف شده را به درستی پیگیری کنند. به نظر او سیاست‌های درست تعریف شده از سوی سیاستگذار کلان همان استراتژی‌های صنعت خودرو است و مدیران خودروساز نیز می‌توانند با اتخاذ تاکتیک‌های گوناگون، راندمان و کارآیی شرکت تحت مدیریت خود را افزایش داده و این استراتژی‌ها را محقق کنند.
این کارشناس خودرو می‌گوید: به طور معمول سیاستگذار خودرویی باید از مدیران جدید پیش از انتصاب، برنامه بخواهد؛ با این حال چنانچه این اقدام پیش از امضای حکم مدیریتی آنها انجام نشده بهتر است در همین ابتدای کار وزارت صمت از مدیران عامل جدید ایران خودرو و سایپا برنامه بخواهد. کریمی سنجری به بحث خودرو‌های ناقص اشاره می‌کند و معتقد است مدیران عامل جدید دو خودروساز بزرگ کشور باید بحث تولید خودرو‌های ناقص را به درستی آسیب‌شناسی و مسببان تولید این تعداد خودروی ناقص را شناسایی کنند. اما کارشناسان خودرو می‌گویند: رفت و آمد مدیران خودروساز تاثیر چندانی روی کیفیت محصولات ندارد.
