زکی یمانی که بود و چگونه عربستان را به قدرت برتر نفتی جهان تبدیل کرد؟

به گزارش نبض بازار , زکی یمانی در سال 1930 در مکه به دنیا آمد, اگرچه پدر و پدربزرگش معلمان دینی و شیخ در عربستان سعودی بودند ، وی در نیویورک و هاروارد تحصیل کرد. وی اولین نماینده عربستان در اوپک بود و بیش از 24 سال (1962 تا 1986) به عنوان وزیر نفت این کشور فعالیت کرد. گفته می شود که رفتار آرام و تحمیل کننده او در اوپک بعداً الگویی برای همه وزرای نفت عربستان شد که همه سعی می کردند مثل یمانی رفتار کنند.

یمانی از خاندان سعودی نبود ، اما به سرعت به این سلسله نفوذ کرد و قدرت یافت. وی ناظر و مسئول اصلی ملی سازی کامل شرکت نفت عرب و آمریکایی آرامکو بود. این اقدام خانواده سعودی را به کارفرمایان اصلی آرامکو ، بزرگترین شرکت نفتی جهان تبدیل کرد. وی به عنوان بنیانگذار قدرت نفتی سعودی شناخته می شود. عملکرد درخشان یامانی به گونه ای بود که بیش از سه دهه پس از وی ، وزرای نفت عربستان از خارج انتخاب شدند.

با تمام این خدمات، او به طور ناگهانی در 1986 از کار برکنار شد. برخی دلیل برکناری ناگهانی او توسط ملک فهد، پادشاه وقت عربستان را افت قیمت نفت در دهه 80 میلادی و پافشاری او به حفظ سهم بازار و عدم کاهش تولید نفت عربستان میدانند. برخی نیز بر این باورند که قدرت گرفتن وی در صنعت نفت عربستان از دیگر دلایل برکناری او است.

اما طی دو دهه و نیمی که یمانی وزیر نفت عربستان بود، تاریخ حوادث بزرگی را به خود دید.

رسمیت یافتن اوپک

هرچند اوپک پیش از یمانی و در سال‌های 1959-1960 تاسیس شد، اما قدرت گرفتن این سازمان با دوران وزارت یمانی همزمان شد. زمانی که یمانی در اوپک روی کار بود، در ایران نیز جمشید آموزگار وزیر نفت بود. از آن سال‌ها عکس‌های سیاه وسفید بسیاری به جا مانده که یمانی را در کنار آموزگار نشان می‌دهد.

تحریم نفتی غرب

یکی از بزرگترین اتفاقات زمان یمانی که به نوعی به قدرت گرفتن اوپک نیز منجر شد، تحریم نفتی غرب بود. یمانی دو بار سردمدار تحریم نفتی کشورهای غربی در اعتراض به اشغالگری‌های اسرائیل و حمایت غرب از رژیم صهیونیستی شد.

اولین بار بعد از جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۶۷ مشهور به «جنگ شش روزه» زکی یمانی عربستان و دیگر کشورهای عربی را برای کاهش تولید متحد کرد، اما افزایش تولید دیگر کشورها مانع از اثرگذاری این تحریم‌ها شد.

دومین بار در جریان جنگ یوم کیپور در سال ۱۹۷۳ بود که زکی یمانی بار دیگر سردستگی تحریم نفتی غرب را در دست گرفت. این بار اما تحریم‌ها اثر کرد و قیمت نفت چهار برابر شد و قیمت سوخت در آمریکا 40 درصد افزایش یافت. از آن روزها عکس‌های بسیاری وجود دارد که قحطی بنزین در آمریکا را نشان می‌دهد. این اقدام موجب شد که قدرت اوپک به جهان اثبات شود و جهان این سازمان کشورهای جهان سومی را به رسمیت بشناسد. در آن زمان یمانی جمله مشهوری گفت که در تاریخ ثبت شد: «حالا ما ارباب کالاهای خود هستیم.»

زکی یمانی — صفوف دریافت بنزین در آمریکا بعد از تحریم نفتی

متاسفانه بنزین نداریم؛ از نیکسون بنزین بخواهید!

شاهد ترور پادشاه عربستان

یمانی اما یکی از شاهدان عینی ترور ملک فیصل، پادشاه وقت عربستان سعودی در مارس 1975 بود. گفته می‌شود در زمان این واقعه که به دست برادرزاده پادشاه و ضرب 50 گلوله انجام شد، یمانی درست کنار ملک فیصل ایستاده بوده است. در آن زمان خاندان سعودی اعلام کردند که شخص ضارب اختلالات ذهنی داشته، با این حال برخی تحلیلگران بر این باورند که غرب پشت ترور شاه سعودی و انتقام بابت تحریم نفتی قرار داشته است. در خصوص این مدعا نیز گفته می‌شود نزدیکی عربستان به غرب و همراه کردن سیاست‌های اوپک با آمریکا درست بعد از این ماجرا آغاز شد.

دو نفر راست تصویر یمانی و ملک فیصل هستند

گروگان گیری در اوپک

از یمانی همچنین به عنوان هدف اصلی گروگانگیری در اوپک یاد می‌شود. فردی ونزوئلایی به نام «ایلیچ رامیرز سانچز» معروف به «کارلوس شغال» به همراه پنج نفر دیگر در روز 21 دسامبر 1975 مخفیانه وارد ساختمان اوپک شدند و بیش از ۶۰ نفر از جمله وزاری نفت کشورهای عضو اوپک را به گروگان گرفتند.

بعدها کارلوس اعلام کرد که از ابتدا قرار بوده یمانی را در این عملیات اعدام کند، اما بعد از اینکه مطلع می‌شود وزیر نفت ایران نیز در جمع حضور دارد نام آموزگار را نیز در لیست افرادی که باید کشته شوند قرار می‌دهد. کارلوس آموزگار و یمانی را از دیگر گروگان‌ها جدا کرده و زیر صندلی آنها بمب جا گذاری کرده بود.

به در خواست کارلوس دولت اتریش هواپیمایی را در اختیار این افراد قرار می‌دهد تا به همراه گروگان‌ها به الجزیره بروند. در نهایت نیز مذاکرات با گروگان‌گیرها به نتیجه می‌رسد و با پرداخت میلیون‌ها دلار باج گروگان‌ها از جمله زکی یمانی و جمشید آموزگار آزاد می‌شوند.

با این حال در این واقعه سه نفر (یک پلیس اتریشی، یک افسر امنیتی اوپک و یک اقتصاددان از لیبی) کشته شده و گروگانگیران نیز دستگیر می‌شوند.

بعدها کارلوس مدعی شد که مقامات ارشد یکی از کشورهای عربی پشت قضیه گروگانگیری بوده است.

پیشگویی یمانی محقق شد

اما دومین جمله مشهور یمانی که در تاریخ ثبت شد و در سال‌های اخیر بارها از زبان تحلیلگران تکرار شده است، این بود: «عصر حجر به خاطر کمبود سنگ به پایان نرسید.» او بر این باور بود عصر نفت نیز روزی نه به دلیل کمبود نفت بلکه به دلیل کاهش نیاز به نفت پایان می‌یابد. حال این روزها دیده می‌شود که جهان نفت تغییر کرده و ظاهرا آنچه که یمانی حدود 40 سال پیش پیش‌بینی کرده بود در حال وقوع است.

حالا کمتر کسی معتقد است که جهان روزی با کمبود نفت مواجه خواهد شد و همه تحلیل‌ها از نزدیک بودن پیک تقاضا و شروع روند کاهشی آن خبر می‌دهند.

با این حال زمانی که یمانی این جملات را می‌گفت، کسی به آن باور نداشت. از جمله خاندان سعودی که روزی او را به دلیل اینکه تولید نفت عربستان را کاهش نداد تا قیمت‌ها بالا برود، با وجود تمام خدماتش به این کشور از قدرت برکنار کردند. گفته می‌شود یمانی خبر برکناری خود را از زبان پادشاه در تلوزیون شنید.

او بعد از برکناری از وزارت نفت عربستان تا زمان مرگ ریاست مرکز مطالعات جهانی انرژی در لندن را بر عهده داشت؛ دلیل مرگ یمانی عنوان نشده است اما زمان مرگ او بیش از 90 سال سن داشته است. گفته شده که یمانی را در زادگاهش، مکه به خاک خواهند سپرد.