تسلط بر بازار و انجماد رقابت؛ آیا همراه اول، بازار را به نفع خود مصادره کرده است؟
به گزارش نبض بازار- تحلیل دادههای «فصلنامه آماری بهار ۱۴۰۴» سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، این پرسش را جدیتر میکند: آیا روابط استراتژیک و مزیت زیرساختی همراه اول، این امکان را فراهم کرده تا این اپراتور بدون نیاز به رقابت پرخطر فنی، جایگاه خود را در پروژههای کلان ملی «تضمین» کند؟
حاکمیت بازار؛ فراتر از یک سهمبری ساده
نکته کلیدی: همراه اول با سلطه بر ۵۴ درصد از مشترکین فعال کشور و ۵۴٫۱ درصد از مشترکین دیتای موبایل، نه یک رقیب، بلکه یک «قدرت غالب» است. این اکثریت، به اپراتور اول این امکان را میدهد تا با کمترین ریسک، سیاستهای قیمتگذاری خود را تعیین کند و ریسک رقبا برای کاهش قیمتها را بیاثر سازد.
• اختلاف ساختاری در پوششدهی: مزیت اصلی همراه اول، ریشه در عمق زیرساخت آن دارد. اختلاف فاحش در تعداد سایتهای نسل چهارم (۲۵،۶۳۴ سایت همراه اول در مقابل ۱۹،۴۰۰ سایت ایرانسل) و بهویژه پوشش روستایی (۴۴،۹۱۸ روستا در مقابل ۱۹،۳۱۲ روستا)، به این معناست که بخش بزرگی از جمعیت کشور عملاً انتخاب دیگری ندارند. این انحصار پوشش، تضمینکننده سهم بازار در بلندمدت است.
اولویت با «توسعه ملی» یا «کیفیت مصرفکننده»؟
نکته کلیدی: تمرکز استراتژیک همراه اول بر پروژههای بزرگ ملی، هرچند برای کشور مفید است، اما میتواند انگیزه برای رقابت بر سر بهبود تجربه کاربری عمومی را کاهش دهد.
• نقشآفرینی در پروژههای کلان: حضور محوری همراه اول در پروژههایی مانند هوشمندسازی صنایع راهبردی (نفت و گاز و انرژی) و پیوند با طرحهای دولتی مانند طرح فیبر نوری FTTH مخابرات ایران، موقعیت این شرکت را به یک «شریک اجتنابناپذیر» دولت در توسعه دیجیتال تبدیل کرده است.
• مزیت روابط، نه لزوماً نوآوری بازار: وقتی سهم یک اپراتور از طریق پروژههای بزرگ و تضمینهای دولتی (مثل تفاهمنامهها و مشارکتها) تثبیت میشود، نیازی نیست که برای جذب هر مشترک با نوآوریهای پرهزینه یا کاهش تعرفهها رقابت کند. این مدل، «رقابت بازاری» را به یک «مشارکت ساختاری» تبدیل میکند.
• تناقض در سرعت: با وجود شبکهای به این وسعت و عمق، عملکرد سرعت همراه اول در نسل چهارم (۱۶٫۲ مگابیت بر ثانیه) از اپراتور کوچکتر (رایتل با ۲۰٫۱۸ مگابیت بر ثانیه) عقب میماند. این آمار سؤالبرانگیز نشان میدهد که احتمالاً بار ترافیکی ناشی از سلطه بازار یا اولویتگذاری بر گستره پوشش، منجر به تضعیف کیفیت حداکثری برای مصرفکننده شده است.
انجماد رقابت و آینده نوین
نکته کلیدی: حتی در حوزههای نوین مانند خدمات سازمانی (M۲M) و فینتک، نفوذ عظیم همراه اول رقابت را در نطفه خفه میکند.
• سلطه بر اینترنت اشیا (IoT): همراه اول با ۵٫۹ میلیون اشتراک M۲M، بیش از دو برابر رقیب اصلی، حاکم بلامنازع این حوزه است. این بدان معناست که آینده هوشمندسازی صنایع و شهرها، از همین حالا تحت تأثیر نفوذ این اپراتور قرار گرفته است.
آیا این تصاحب به نفع مردم خواهد بود؟
دادههای فصلی رگولاتوری، به جای نشان دادن یک بازار رقابتی، شواهدی از یک «سلطه ساختاری» ارائه میدهند. همراه اول با اتکا به شکاف زیرساختی، پیوندهای ملی و سهم بازار مطلق، انگیزه خود و رقبا را برای ارائه بهترین کیفیت یا رقابتیترین قیمتها از بین برده است. در نتیجه، مشترکان، با وجود افزایش تعرفهها، ناچارند به اپراتوری متکی باشند که در بهترین حالت، بهترین پوشش را ارائه میدهد، اما نه لزوماً بالاترین کیفیت را.
این مسیر در نهایت باید به نفع مردم تمام شود، که سادهترین راه برآورده کردن این نیاز، سرعت اینترنت همراه میباشد.
اما در اجرای این گام همراه اول از کوچکترین رقیب خود نیز بازمانده.