سناریوهای توافق ایران - آمریکا پس از جنگ ۱۲ روزه کدام است؟
به گزارش نبض بازار، توافق آتشبس ۲۴ ژوئن که با میانجیگری شخصی دونالد ترامپ - به دنبال پیامهای پیدای جمهوری اسلامی و پنهان جمهوری خلق - به نتیجه رسید، تنها نقطه آغاز چالشهای پیش روی دیپلماسی ایران - ایالات متحده است. این آتشبس پس از حمله گسترده آمریکا به تأسیسات هستهای قم، نطنز و اصفهان در ۲۲ ژوئن محقق شد؛ حملاتی که به ادعای ترامپ تأسیسات را «کاملا نابود» کرد، اما بر اساس ارزیابی اطلاعاتی پنتاگُن، تنها برنامه هستهای ایران را «چند ماه» به تأخیر انداخت و بر اساس گفته ناتاشا برتراند از CNN تنها سبب شد شیوه ادامه غنیسازی در جمهوری اسلامی، اندکی متحول شود!
این عملیات در حالی انجام شد که منابع اطلاعاتی غربی از انتقال پیشگیرانه ذخایر اورانیوم غنیشده به مکانهای نامعلوم خبر میدادند. از سویی، تصویب فوری طرح تعلیق همکاری با آژانس بینالمللی انرژی اتمی در مجلس در ۲۵ ژوئن که ظرف یک روز در شورای نگهبان تایید شد در ۲۶ ژوئن، نشاندهنده ژرفای بیاعتمادی تهران به نهادهای نظارتی بینالمللی ست، به ویژه که احتمالا اجرای سازوکار ماشه در دو ماه آتی در پیش است و گامی در این بازی تکرار شونده. پس انتظار میرود یا دولت چهل و هفتم ایالات متحده از ما امتیازات بیسابقهای بگیرد یا چنان که تهدید میکند، با نبرد اسرائیل و مکانیسم اسنپبک مواجه شویم.
بایست در خصوص مصوبه چهارشنبه و پنجشنبه مجلس و شورای نگهبان افزود که در ۵۵ سالی که از تاسیس NPT و ۶۸ سالی که از تاسیس IAEA و ۶۷ سالی که از تاسیس شورای حکام میگذرد، این نخستین بار است که کشوری عضو این سازمان و این معاهده است، اما همکاری را تعلیق میکند.
سناریوهای محتمل توافق پیرامون دو خط شکل میگیرد:
مسئله هستهای: با توجه به تخریب بخشی از زیرساختهای غنیسازی و ترور فزون بر ۱۰ متخصص هستهای توسط اسرائیل، ایران برای احیای برنامه هستهای خود نیازمند فناوری و زمان است. سناریوی محتمل، بازگشت به چارچوبی مشابه برجام با تضمینهای امنیتی سختگیرانهتر است:
- بازسازی سیستم نظارتی آژانس با دسترسی نامحدود به تمام تأسیسات
- محدودیت دائم غنیسازی به زیر ۵ درصد به جای محدودیت موقت ۱۵ ساله برجام اول
- ایجاد مکانیزم «اسنپ-بک» (بازگشت خودکار تحریمها) در صورت نقض
در مقابل، ایران احتمالا خواهان تضمین عدم حمله مجدد و لغو تحریمهای بخش انرژی خواهد بود.
کنترل قدرت منطقهای: حمله حوثیهای یمن به اسرائیل در جریان جنگ، نقش ایران در امنیت خلیج فارس را پررنگ کرد. واشنگتن احتمالا خواهان:
- تعهد کتبی ایران به محدودسازی دامنه عملیاتی گروههای نیابتی
- ایجاد خط ارتباطی بحران میان فرماندهان نظامی ایران و آمریکا
- مشارکت ایران در گفتوگوهای امنیت جمعی خلیج فارس؛ مرتبط با هسخِمِی آوراهام (پیمان ابراهیم)
خواهد شد. در مقابل، تهران خواستار خروج نیروهای آمریکایی از عراق و سوریه و کاهش حضور ناوگان پنجم آمریکا میشود.
سناریوها: از توافق تا بنبست
سه سناریو دیگر هم قابل تصور است:
اول: توافق محدود هستهای-امنیتی (احتمال متوسط)
- ماهیت: امضای توافقنامه جداگانه با دو بخش هستهای و امنیتی
- زمانبندی: مذاکرات فشرده ۶-۹ ماهه با میانجیگری عمان/قطر
- محرکها: نیاز ایران به رفع تحریمهای مالی (بهویژه صنعت نفت)، خشم فزاینده مردمان از ناکارآمدی دولت چهاردهم، فشار داخلی-عمومی ناشی از تورم ۴۰ درصدی و خستگی از جنگ، تمایل ترامپ به دستاورد دیپلماتیک پیش از انتخابات ۲۰۲۶
- موانع: مخالفت جناح تندرو در مجلس شورا، مقاومت نتانیاهو در برابر امتیاز به ایران و بیروتی شدن تهران با ترورهای گاه و بیگاه اسرائیل در تهران که این به نوعی ادامه جنگ دو هفتهای است.
دوم: تشدید بحران (احتمال بالا)
- مسیر: عدم توافق ← ازسرگیری برنامه هستهای با هدف دستیابی سریع به اورانیوم با غنای بالای ۸۰ درصد و مشکوک به بهره تسلیحاتی (کلاهک-بمب) ← حملات سایبری/نیابتی علیه منافع آمریکا ← عملیات نظامی محدود آمریکا
- شواهد: سخنان رهبری در هفته گذشته با این مضمون که امکان بازگشت به توافق وجود ندارد، گزارش نیویورک تایمز از ارزیابی اطلاعاتی آمریکا مبنی بر احتمال لغو فتوای منع سلاح هستهای توسط ایران
- عوامل تشدید: تصویب نهایی قانون تعلیق همکاری با آژانس، آزمایش موشکهای بالستیک دوربرد
سوم: رقابت مهارشده (احتمال متوسط)
- الگو: عدم توافق جامع، اما ایجاد مکانیسمهای بحرانزدایی
- اجرا: راه اندازی خط مستقیم (hot-line) تهران-واشنگتن، توافق بر «خطوط قرمز» در فعالیتهای نیابتی، همکاری غیررسمی در پروندههای خاص (چون مبارزه با داعش)
- پشتیبانان: تمایل روسیه و چین به ثبات نسبی، مخالفت ۸۵ درصدی شهروندان آمریکا با جنگ جدید (بر اساس نظرسنجی YouGov)
چالشهای ساختاری: دیوارهای بلند بیاعتمادی
دستیابی به هر توافقی با موانع جدی روبهرو ست:
- شکاف در واشنگتن: تناقض آشکار میان مواضع ترامپ (حمایت بیقیدوشرط از اسرائیل) و وزارت خارجه (تأکید بر دیپلماسی)
- اختلاف داخلی: مردمان ناخشنود و صلحطلب - دولت اعتدالگرای چهاردهم - نیروهای نظامی و هواخواهانشان
- رقابت قدرتهای بزرگ: پیشنهاد میانجیگری روسیه (رد شده توسط ترامپ) و مخالفت چین با «یکجانبهگرایی آمریکا»
- بار ژئوپلیتیک: ادامه جنگ غزه به عنوان عامل بیثباتکننده و احتمال تحریک گروههای مقاومت
هر توافق احتمالی در سایه توازن قوای جدید منطقهای شکل میگیرد که در آن اسرائیل با وجود اعلام «پیروزی تاریخی»، هزینههای نظامی و سیاسی سنگینی متحمل شده و ایران با وجود آسیبپذیری زیرساختی، توان بازدارندگی موشکی خود را اثبات کرده و البته اعلام پیروزی و نصرت خیر بر شر نموده.