"موزه مشاهیر"، داستانی بدون شخصیت‌های اصلی
به گزارش ایسنا، برای نخستین‌بار بعد از گذشت حدود ۲۵ سال از ساخت سریال «دائی جان ناپلئون»، یک خبرنگار به طور اتفاقی در سال ۱۳۸۳ لوکیشن این سریال در خانه تاریخی «اتحایه» را که در طول این سال‌ها از یاد رفته بود، پیدا می‌کند و با گزارش‌های خبری و پیگیری‌هایش باعث می‌شود این مجموعه‌ی تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت برسد.
اما پس از ثبت ملی بنا، بار دیگر فراموشی برای مدتی گریبان این مجموعه‌ی تاریخی را می‌گیرد، تا سال ۱۳۹۲ که برای آخرین بار یک گروه ۳۰ نفره از خبرنگاران به همراه چند نفر از اعضای شورای شهر تهران به درون خانه‌ی اتحادیه که دیگر به خانه‌ی «دائی‌جان ناپلئون» مشهور شده، پا می‌گذارند و از آن به بعد سرنوشت این مجموعه‌ی تاریخی به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد.
و ماجرا ادامه دارد تا سه‌شنبه ۳۱ مرداد که به بهانه بازدید شهردار سابق تهران از روند مرمت این بنای تاریخی در آخرین روز مدیریت‌اش، نام «خانه اتحادیه» باردیگر بر سر زبان‌ها می‌افتد.
بعد از حدود چهار سال بار دیگر وارد مجموعه‌ی تاریخی باغ اتحادیه می‌شویم، در نگاه اول هر چیز که به چشم می‌آید جذاب است و البته تعجب‌برانگیز برای تفاوت‌های قبل و بعد از مرمت این مجموعه‌ی تاریخی.
مدت زمانی را در فضای خانه می‌گردیم تا چشم‌مان قدری به تازگیِ ساماندهی و مرمت این مجموعه‌ی تاریخی و تغییراتِ متفاوتش عادت کند. دیگر نه باغچه‌ای میان دو خانه‌ی سفید یک طبقه و خانه‌ی آجری سیاه رنگ از گذر عمر جا خوش کرده و نه تنه‌ی درختان خشکیده میان حیاط و نه حتی درختی که خبرنگاران، مسجد جامعی و مرتضی طلایی چهار سال پیش در میانه‌های حیاط کاشتند.
حالا از ابتدا تا انتهای ضلع شمالی خانه اتحادیه ساختمانی سفید با ایوانی مسقف کشیده شده و جای همان باغچه فضایی سربسته شبیه رواق یا شبستان را گرفته، جائی که به گفته‌ی مدیرعامل سازمان زیباسازی در گذشته‌های دور«حوضخانه» بوده است و اسنادش برای همین حوضخانه و ایوان مسقف سفیدرنگ موجود است، هر چند قرار بود این اسناد به دست اهالی رسانه هم برسد تا گزارش‌های خود را مستندتر تنظیم کنند، اما هنوز کارشناسان سازمان زیباسازی به این قول عمل نکرده‌اند.
طبق آن‌چه عیسی علیزاده، رئیس سازمان زیباسازی پیش از بازدید اولیه از روند این مجموعه موزه به خبرنگار ایسنا گفته بود؛ «فضاهای سربسته خانه اتحادیه یعنی مجموعه‌ی تاریخی خانه به هفت بخش مانند علم، فرهنگ و هنر، انقلاب، ورزش، کودک و نوجوان و دفاع مقدس تبدیل می‌شود و در بخش جدید نیز با توجه به اینکه نیاز به تکنولوژی‌های جدید است و هیچ شیء یا اثری نباید در فضای سطح خانه باغ قرار گیرد، در طبقه زیر همکف موزه‌ی دفاع مقدس ایجاد می‌شود و مکان فعلی آن موقت است.»
تا ۳۱ مرداد و روز بازدید از روند مرمت تابلوهایی که در سردر برخی ساختمان‌های موزه نقش‌بسته‌اند، تابلوهای «ورزش»، «فرهنگ و هنر»، «دفاع مقدس» و «دانش» در ورودی برخی ساختمان‌ها جا خوش کرده‌اند، اما هنوزفضاهای باز زیادی در این باغ هستند که در دست مرمت یا ساماندهی و حتا ساخت‌وسازند، فضاهایی که به نظر می‌رسد قرار است دربخش مدرن و با منظور توسعه مورد استفاده قرار گیرند.
هر چند هرچه قدر در میان سخنرانی‌های در حال برگزاری و آن‌چه که به عنوان نخستین‌های موزه‌ی مشاهیر در این بنای تاریخی ۱۱ هزار متر مربعی جستجو می‌کنیم، نشانی از «امین‌السلطان» -مالک اولیه‌ی این بنای تاریخی-، خانواده‌ی اتحادیه دومین مالک بنا که نام خانه و پرونده ثبتی را با خود عجین کرده‌اند و حتی دست‌کم یکی از شخصیت‌های سریال «دائی‌جان ناپلئون» که زمانی لوکیشن این سریال بوده، نمی‌توان یافت.
موزه مشاهیر ایرانی؛ از مشاهیرِ دفاع مقدس تا کودک و نوجوان
عیسی علیزاده که سازمان متبوعش در حال حاضر مالک این بنای تاریخی است نیز همین اعتقاد را دارد.
هرچند قبل از برگزاری مراسم با تشریفات خاصش برای سخنرانی و بازدید از روند مرمت خانه‌ی اتحادیه با حضور محمدباقر قالیباف، شهردار وقت تهران و برخی معاونانش اجازه‌ی حضور خبرنگاران حتا با پادرمیانی احمد مسجد جامعی، عضو شورای شهر تهران در قسمت گودبرداری شده را ندادند، اما بالاخره با پایان یافتن بازدید مسئولانه قالبیاف در ساعات پایانی حضورش در شهرداری تهران؛ علیزاده، رئیس سازمان زیباسازی خبرنگاران میراث فرهنگی را به تور بازدید از خانه اتحادیه بُرد، توری در زمان غروب خورشید که خود یک غنیمت بود.
علیزاده به خبرنگاران توضیح می‌دهد: اقای قالیباف از ابتدای کار در جریان مرمت این محوطه‌ی تاریخی چندین بار از روند کار بازدید کرده بودند. جلسه‌ی بازدید از روند مرمت امروز _ ۳۱ مرداد_ نیز به عنوان ارائه‌ی گزارش کار بود که اعلام کنیم مرمتِ این محوطه‌ی تاریخی به کجا رسیده است.
او با اشاره به اینکه تا یک ماه آینده مرحله‌ی نخست مرمت این مجموعه به پایان می‌رسد، تاکید می‌کند: رواقی که در این دوره مرمت‌ها بین دو ساختمان الحاق شده، براساس اسناد موجود از گذشته «حوضخانه» بوده است. در واقع این اسناد و آن چه مربوط به گذشته‌های دورتر است را با تصاویر گرفته شده از خانواده اتحادیه بازسازی کرده‌ایم، عکس‌های سیاه و سفید را با تطبیق دادن فضای پشتی عکس‌ها، مشخص کردیم.
وی اما علت نبود هیچ نشانی از خانواده‌ی «اتحادیه» در این موزه را پیش نیامدن اتفاق خاصی در این فضای تاریخی می‌داند و بیان می‌کند: در زمان زندگی این خانواده در این مجموعه‌ی تاریخی هیچ اتفاق خاصی با این عنوان رخ نداد، هر چند قرار بود با ایجاد یک گالری شامل تصاویری که از این خانواده گرفته می‌شود، سیر تحول فضا را در عکس‌ها نمایش دهیم، که این اقدام در فاز تکمیلی به سرانجام می‌رسد.
او همچنین با نشان دادن یک ساختمان در دست ساخت در بخش جنوب شرقی مجموعه‌ی اتحادیه می‌گوید: در این بخش فضائی در دوطبقه منفی زیرزمین در دست ساخت است که هیچ مزاحمتی برای بخش‌های تاریخی مجموعه ندارد و همه‌ی بخش‌های «مشاهیر دفاع مقدس» نیز در این بخش قرار می‌گیرد.
وی درباره‌ی قرارگیری ماکت‌های جنگی مانند جنگنده یا خاکریز در این موزه نیز اضافه می‌کند: این ماکت‌های جنگی فقط برای جذابیت بیشتر در فضای موزه‌ای استفاده شده‌اند، که با تکمیل فضای موزه‌ای مشاهیر دفاع مقدس، ماکت‌ها نیز به مکان جدید و در زیرزمین منتقل می‌شوند. در این فضا قرار است بحث توسعه‌ی موزه‌ای در دستور کار داشته باشیم.
او سپس خبرنگاران را به فضای پشتی خانه اتحادیه در بخش جنوب‌غربی خانه که دو مجتمع در ادامه‌ی این موزه در دست ساخت است، می‌برد و توضیح می‌دهد: در ساختمان جنوبی موزه تعاملی ایجاد می‌شود. یک موزه بدون ستون ودر سه هزار متر بنا که می‌تواند جمعیت هزار نفری را در خود جای دهد. موزه‌ای که با نصب ریل و عبور قطار از بین تلویزیون‌های ال‌سی‌دی تاریخ چهار هزار ساله ایران را به مخاطبان خود نشان دهد.
وی ساختمان در دست ساخت بخش غربی مجموعه‌ی اتحادیه را که کنار حمام خانه در دستور کار است را مجموعه‌ای در هشت هزار متر مربع و برای ایجاد آمفی تئاتر، فروشگاه، سرویس بهداشتی، فست‌فود و کافی‌شاپ معرفی می‌کند و می‌گوید: این مجموعه نیز در این بخش فریز شده که در حال کار روی آن هستند.
او اعتراض‌های خبرنگاران میراث فرهنگی را این طور پاسخ می‌دهد که «مسائل خدماتی با سناریو برای موزه متفاوت است. خانه‌ای را که ۱۵۰ ورثه داشته و سازمان میراث فرهنگی در طول سال‌های گذشته امکان خرید آن را به طور یکجا نداشته، امروز موفق شدیم به این مرحله برسانیم.»
علیزاده حتی با تاکید بر حضور اسکندر مختاری به عنوان نماینده شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران در زمان مرمت و ساماندهی این مجموعه‌ی تاریخی در خانه‌ی اتحادیه، می‌گوید: همه‌ی اقدامات انجام شده در این فضا با اصول و ضوابط میراث فرهنگی هماهنگی دارد.
وی در پاسخ به اعتراض‌ها درباره‌ی برخی مرمت‌ها و نوع موزه‌ی تعبیه شده به عنوان موزه‌ی «مشاهیر» می‌گوید: ما قصد نداریم در این فضای موزه‌ای چیزی را معرفی یا آموزش دهیم. یک پروسه‌ی ۱۳ ساله برای وضعیت امروز این موزه گذشته است. چیزی حدود هفت هزار تُن نخاله ساختمانی از این فضا خارج کردیم. بهتر است وقتی یک نهاد دولتی قدمی برای چنین کارهایی برمی‌دارد، به آن کمک کنیم نه اینکه ایراد وارد کنیم.
موزه «مادام توسو» و مشاهیری که به این موزه نسبت داده شدند
رئیس سازمان زیباسازی شهرداری تهران همچنین در پاسخ به این نکته که بسیاری از مجسمه‌های استفاده شده در موزه حتی شباهت چندانی به شخصیت‌های معرفی شده در بخش‌های مختلف موزه ندارند، ادامه می‌دهد: براساس برنامه‌ریزی‌ها تا پایان فاز اصلی ۶۰۰ مجسمه ساخته می‌شود که تا کنون ۱۲۰ مجسمه ساخته شده و در جاهای خود قرار داده شده‌اند، اما هیچ‌کدام در فضای تاریخی روی مکان نصب نشده‌اند.
او ادامه می‌دهد: قرار است در فضای کنونی موزه‌ی مشاهیر دفاع مقدس _بخش شمالی موزه_ بخش مشاهیر کودکان و نوجوانان ایجاد شود، حتی از خانم مرضیه برومند درخواست کردیم تا فضای «خانه مادربزرگ» را ایجاد کند. ما مشاهیر کودک و نوجوان زیادی داریم. موزه‌ی اصلی «مادام توسو» را در لندن و شعبه‌های دیگرش ببینید.
به گزارش ایسنا، «مادام توسو» حدود دویست سال پیش و در سده‌ی ۱۸ میلادی موزه‌ی «مادام توسو» را پایه‌گذاری کرد در این موزه که در مرکز شهر لندن قرار دارد تندیس‌های مومی افراد مشهور و تاریخ‌ساز، ساخته و نگهداری می‌شود. تشابه این تندیس‌ها به واقعیت چنان است که مشکل بتوان باور کرد این‌ها تنها مجسمه‌هایی ساخته شده از موم هستند. آخرین تندیسی که توسو پیش از مرگ به پایان رساند، پرتره‌ای از خودش بود که در این موزه قرار گرفت.
موزه مادام توسو شعبه‌هایی در شهرهای آمستردام، برلین، لاس‌وگاس، نیویورک، هنگ کنگ، شانگهای، استانبول و واشنگتن دارد.
علیزاده در کنار توضیحات خود سعی دارد، خبرنگاران را قانع کند که فضای موزه‌ای «مشاهیر» در خانه‌ی تاریخی اتحادیه با رویدادهای تاریخی‌اش، یک داستان دارد. داستانی که فقط نمی‌توان در آن هیچ نشانی از میرزا علی اصغرخان اتابک (امین السلطان) صدراعظم سه پادشاه قاجاری، حاج رحیم اتحادیه مالک دوم خانه و لوکیشن سریال معروف «دایی جان ناپلئون» دید.
داستانی موزه‌ای که حتی آن را با موزه‌ی مادام توسو هم مقایسه می‌کند و با این وجود معتقد است نیازی به وجود نشان از شخصیت‌های اصلی داستان خانه اتحادیه در این فضا نیست، همان طور که رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یکی ازمدافعان مرمت و ساماندهی این بنای تاریخی به این نکته اشاره می‌کند.
اولویت اول حفظ «اتحادیه» بود، الحاق‌ها و حذفیات توجیه دارند
او در این زمینه به ایسنا می‌گوید: آن‌چه که برای ما در خانه‌ی «اتحادیه» در اولویت اول بوده، حفظ یک مجموعه منحصربفرد در حوزه‌ی مرکزی شهر تهران است. این فضا بین آن‌چه که باید باشد و آن‌چه که امروز هست، تفاوت‌هایی دارد.
وی ایجاد برخی الحاق‌ها به بناهای تاریخی در دست مرمت را دلیلِ بی‌توجهی به آن بنای تاریخی نمی‌داند و ادامه می‌دهد: شاید در گذشته کارکردی برای یک بنا تعریف شده باشد، اما آن تعریف نسبت به کارکردهای دیگر با توجه به وضع موجود متناسب‌سازی می‌شود، هرچند این اقدام دال بر بی‌توجهی به آن بنای تاریخی نیست، بلکه توجه به آن بناست که آن را به این شکل _ایجاد برخی الحاقات در بنا یا حذف برخی نقاط_ در می‌آورد.
خسروآبادی تاکید می‌کند: این یعنی ما حداقل را داریم، اما برای حداکثرباید توجه بیشتری داشته باشیم.
وی اما در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا که این تعریف با تعاریف قبلیِ مرمت بناهای تاریخی با هدف «احیای هر بنای تاریخی در نخستین قدم و برگرداندن هر بنا به همان صورت اولیه‌ی خود نیست؟» می‌گوید: لزوما خیر. به طور مثال وقتی می‌گوئیم، کاروانسرا، دیگر کاروانی نیست که سرایی برایش موجود باشد، شترنداریم که شترخوان داشته‌باشیم. در واقع یکسری موارد هستند که با تعریف کارکرد و به روزرسانی‌اش، بخش‌هایی از آن شاید تغییر کرده و به روز شوند. به همین دلیل می‌گوییم کاروانسرا را می‌توان به مهمان‌پذیر، هتل یا اقامتگاه تبدیل کرد.
او با بیان اینکه قطعا برای تبدیل به اقامتگاه شاید برخی از اتاق‌های یک خانه یا کاروانسرا در یکدیگر ادغام شوند، ادامه می‌دهد: در برخی موارد می‌گوئیم «اصالت» و فکر می‌کنیم به این معنا که«آن‌چه که آن فضا بوده، امروز نیز باشد». اما من می‌گویم این طور نیست یک کاروانسرا زمانی محل اقامت یا تجارت و بیتوته یا پذیرایی بوده است، اما باید توجه داشت که محل پذیرایی شدن با آن محل پذیرایی بودن قدری متفاوت است.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران با اشاره به لزوم ایجاد برخی تاسیسات و ابزار یا حتا کارکردها برای مکان‌های تاریخی در دست مرمت، می‌گوید: در دوران گذشته جائی برای تاسیسات نبوده اما امروز طبیعتا باید بخشی از معماری را به احداث تاسیسات اختصاص داد.
خسروآبادی در ادامه با تاکید بر اینکه متولیان امروز خانه اتحادیه دست‌کم سه سال برای ساختمان‌ها و فضاهای موجود تلاش کرده‌اند، تا این بنای تاریخی به نقطه‌ی امروز برسد، ادامه می‌دهد: از ابتدا برای حفظ، نگهداری و خرید خانه تلاش زیاد کشیده شد و اعضای شورای شهر نیز تلاش‌های زیادی برای گرفتن مصوبه و حفظ این بنای تاریخی کرده‌اند.
همسایه «اتحادیه»، خواب ساخت پاساژ لوستر در این خانه را دیده بود
وی با اشاره به پاساژی لوستری که در کنار خانه اتحادیه قرار گرفته و مالک آن در تلاش بوده تا با خرید خانه «اتحادیه» این بنا را نیز به یک پاساژ تبدیل کند، می‌افزاید: مالکان این خانه را رها کرده بودند تا متروکه شده و به حدی برسد که نتوان برایش کاری کرد، درست مانند رها کردن خانه‌های «اودلاجان» توسط مالکان که عملا آن‌ها را به مخروبه تبدیل کرده‌اند.
او اضافه می‌کند: باید توجه کرد که بین توسعه و حفاظت اگر پروتکل معناداری در بافت‌های تاریخی ایجاد نشود، قطعا ما موجبات حفظ آثارتاریخی را ایجاد می‌کنیم.
وی با بیان اینکه به مرور زمان توسعه خود به خود ایجاد می‌شود، می‌گوید: توسعه را می‌توان با توجه به کارکرد و نیازهای فعلی مردم تعریف کرد. به طور مثال خانه‌ای تاریخی در اودلاجان تخریب و به حال خود رها شده، امروز مالک ان می‌خواهد یک مجموعه جای ان بسازد، در حالی که ما می‌گوئیم باید فضا به بافت قبلی برگردد، در حالی که امکان این که کوچه‌های یک متری را ایجاد کنیم وجود ندارد.
اوبیان می‌کند: زمانی می‌توانیم فضایی را مرمت کنیم و کوچه‌های یک متری داشته باشیم و یک فضا را بهسازی کنیم که در کنارش موارد نوسازی داشته باشیم تا آن مکمل برای بهره‌برداری به وجود آید.
خسروآبادی درباره‌ی دو بخش گودبرداری شده در ضلع غربی و جنوبی خانه اتحادیه اظهار می‌کند: در دو بخش از خانه‌ی اتحادیه گودبرداری‌هایی با هدف ساخت و ساز و ایجاد مرکز فرهنگی هنری انجام شده، که اگر انجام نمی‌شدند این به عنوان یک مجموعه‌ی فرهنگی و هنری جذابیت کمتری در محیط داشت، بنابراین معتقدم باید خدمات متنوعی را ایجاد کنیم تا این بحث رسمیت پیدا کند.
مدیر کل میراث‌فرهنگی استان تهران وظیفه خود را در مرحله‌ی اول حفظ خانه‌ی «اتحادیه» از سرنوشت خانه‌های مشابه و ایجاد آن‌ها به عنوان پاساژ و برج می‌داند و ادامه می‌دهد: از سوی دیگر لزوما همیشه این طور نیست که اگر خواستیم برنامه‌ای برای معروفیت داشته باشیم، حتما ان درلوکیشن معروفیت خود معرفی شود.
وی اما در پاسخ به پرسش‌های دیگر خبرنگار ایسنا درباره‌ی کاربردهای دیگری که می‌شد به فضای اضافه و قابل استفاده خانه اتحادیه داد مانند ایجاد فضای سبز در شرایطی که پیش از این، فضای خانه اتجادیه «خانه - باغ» بوده، نه انجام گودبرداری و ساخت مجتمع‌های دیگر تاکید می‌کند: به هرنوع می‌توان از فضاها می‌توانستیم استفاده مناسب داشت.
گودبرداری در خانه اتحادیه به شورای فنی نیامد
خسروآبادی با بیان اینکه باید دوستانِ مشاورِ معماری و طراحی با توجه به کارکرد تعریف شده، تناسبات را بگویند، که چرا در برخی نقاط بخش‌هایی الحاق و در برخی جاها مواردی حذف می‌شوند، ادامه می‌دهد: نماینده میراث فرهنگی در خانه اتحادیه اسکندر مختاری، یکی از کارشناسان پیشکسوت میراث فرهنگی بود است که به صورت مستقیم در مکان حضوردارد. این طرح در شورای فنی کلیات تصویب شد، ما نیز پیگیر برای اجرائی شدن کار بودیم، هر چند ما به طور دائم پیگیر اجرائی شدن پروژه بودیم.
او حتی با بیان اینکه هر جزئیاتی در شورای فنی مطرح نمی‌شود، مانند گودبرداری‌ها در خانه اتحادیه و ادامه می‌دهد: با این وجود معتقدم مغایرتی ندارد.
مشاهیر ایرانی هنوز برای بازدید آماده نیستند
علیزاده، رئیس سازمان زیباسازی اما درباره‌ی امکان بازدید از این مجموعه‌ی تاریخی به عنوان موزه مشاهیر می‌گوید: در حال حاضر امکان بازدید وجود ندارد، با پایان کار کارگاه‌ها این امکان نیز فراهم می‌شود و با تمیز گردن فضای کارگاهی از اوایل مهر امکان بازدید نیز فراهم می‌شود.
