کاهش ۱۰۰ درصدی بارندگی در ۲۱ استان کشور/ آیا کمبود آب را با صرف کاهش مصرف میتوان مدیریت کرد؟
سارا اسلامی- به گزارش نبض بازار، کمبود آب و بروز تنش آبی، به چالشی مهم برای بسیاری از استانهای کشور تبدیل شده. کاهش بارندگی در پاییز امسال نیز نگرانیها را در این مورد افزایش داده است.
آخرین گزارش سازمان هواشناسی نشان میدهد که حجم بارشها در همه استانها در پاییز امسال روند نزولی داشته؛ این کاهش، از ابتدای سال آبی (اول مهر) تا هشتم آبان، در کل کشور به ۷۷.۶ درصد رسیده است. شش استان اما، کاهش ۱۰۰ درصدی را تجریه کردهاند و بارندگی در هشت استان نیز بیش از ۹۹ درصد کاهش را نشان میدهد. همچنین روند نزولی بارشها در پنج استان، بالای ۹۰ درصد گزارش شده است.
آمارهای وزارت نیرو به دلیل تفاوت در ابزارها، تعریفها، شاخصها و بازههای زمانی، تفاوتهایی با گزارشهای سازمان هواشناسی دارد، اما به همان اندازه نگرانکننده است. به گونهای که آخرین گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران نشان میدهد که بارشها، در ۲۱ استان کشور از ابتدای سال آبی تا سوم آبان، صفر بوده که گویای کاهش ۱۰۰ درصدی بارشها نسبت به بلندمدت است.
عیسی بزرگزاده، سخنگوی صنعت آب ایران نیز اخیرا به خبرگزاری مهر گفته، بارندگی در ۱۴ استان در مقایسه با سال آبی گذشته، ۱۰۰ درصد کاهش یافته است. او همچنین اعلام کرده که استفاده اضطراری از سدهای تهران آغاز شده است.
کاهش بارندگی در تهران چقدر است؟
آمارهای رسمی، تصویر دقیقتری را از وضعیت کمبود آب در پایتخت، نشان میدهند. گزارش سازمان هواشناسی (وابسته به وزارت راه) میزان کاهش بارندگی را در تهران تا روز هشتم آبان ۹۳ درصد نشان میدهد.
در عین حال، شرکت مدیریت منابع آب ایران (وابسته به وزارت نیرو) اعلام کرده است که بارشهای پایتخت، تا سوم آبان ۱۰۰ درصد کاهشی بوده.
این نهاد همچنین میزان پرشدگی چهار سد مهم برای تامین آب تهران و کرج، شامل امیرکبیر، لار، طالقان و ماملو را به ترتیب، ۹، ۲، ۳۷ و ۸ درصد اعلام کرده است. ارقام یادشده، کاهش ۸۱، ۴۸، ۳۸ و ۵۹ درصدی حجم پرشدگی این سدها را نسبت به سال قبل نشان میدهد.
در چنین شرایطی، راهکار مسئولان برای کمبود آب مانند همیشه است؛ انداختن بار مسئولیت بر دوش مردم و تاکید مداوم بر کاهش مصرف.
تامین آب مصرفی پایتخت امکانپذیر است؟
اما آیا در چنین شرایطی، امکان تامین آب مصرفی شهروندان تهرانی وجود دارد؟ محسن موسویخوانساری، کارشناس مسائل آب در گفتوگو با نبض بازار تاکید میکند که این موضوع، در کوتاهمدت قابل مدیریت است؛ البته در صورت همراهی مردم. در بلند مدت اما، حل چالش کمبود آب در تهران و دیگر شهرهای فلات مرکزی، به اقدامات اساسیتری نیاز دارد.
به گفته او، خط دوم انتقال آب طالقان به سمت پایتخت تقریبا آماده شده است و در صورت همراهی مردم در صرفهجویی ۲۰ درصدی، دولت میتواند آب مورد نیاز استان را فعلا تامین کند و در انتظار فرارسیدن بارشهای مناسب در میانه زمستان امسال و و اوایل بهار سال آینده باشد.
موسوی توضیح میدهد: «با وجودی که کشور در مهر و آبان با چالش کمبارشی مواجه است، پیشبینیهای سازمان هواشناسی از بهبود وضعیت در اواخر آذر و بارندگیهای نرمال طی زمستان سال جاری حکایت میکنند.»
او میافزاید: «مخازن سدهای تهران نیز با توجه به روند بارشها در ماههای اخیر کاهش شدیدی داشته است، اما دولت میتواند با استفاده از منابع آب زیرزمینی و انتقال آب طالقان، تا دی و بهمن آب مورد نیاز تهران را تامین کند؛ البته در صورت کاهش مصرف.»
راهکارهای بنیادی کمبود آب؛ از بازچرخانی تا انتقال پایتخت
اما این راهکارها هر چند مهم، اما موقت هستند؛ برای حل چالش کمبود آب چه اقدامات بنیادیتری را میتوان انجام داد؟ موسوی به موارد مختلفی اشاره میکند؛ از کاهش هدررفت و بازچرخانی آب گرفته تا انتقال پایتخت.
او میگوید: «بازچرخانی آب، آنگونه که باید مورد توجه قرار نگرفته است؛ در حالی که مصرف صنایع و فضای سبز باید به سمت تصفیه پساب برود. از سوی دیگر، هدررفت در شبکه توزیع را نمیتوان به صفر رساند، اما باید برای کاهش آن برنامهریزی کرد.»
این کارشناس مسائل آب، انتقال پایتخت را نیز الزامی قانونی میداند که باید مورد توجه قرار بگیرد. موسوی توضیح میدهد: «تهران آبی، با آنچه که به عنوان پایتخت سیاسی شناخته میشود، تفاوت دارد. تهران آبی، از ورامین آغاز میشود و تا قزوین ادامه دارد. این منطقه اکنون حدود ۲۰ میلیون نفر را در خود جای داده؛ در حالی که تامین آب برای چنین جمیعتی به چند سد و منابع زیرزمینی وابسته است که آنها نیز در سالهای اخیر کاهش یافتهاند.»
او این شرایط را غیر قابل قبول توصیف کرده و تاکید میکند که محدوده تهران آبی، گنجایش بارگذاری جمعیتی، صنعتی و کشاورزی موجود را ندارد.
ضرورت کاهش جذابیتهای تهران
موسوی میافزاید: «اکنون قطبهای جذابی که در تهران به ویژه محدوده پایتخت ایجاد شده است و تمرکز امکانات در این منطقه، سالی حدود ۳۰۰ هزار نفر را جذب شهر میکند. امکانات باید به مناطق دیگر انتقال یابد و مطالعات لازم نیز برای انتخاب پایتخت جدید، انجام شود.»
به گفته این کارشناس مسائل آب، برنامه هفتم نیز مقرر کرده است که ۷ درصد جمعیت کشور باید به سواحل جنوبی منتقل شوند که تحقق این موضوع نیازمند ایجاد جذابیت و امکانات در منطقه مورد نظر است.
فلات مرکزی گنجالش بارگذاریهای موجود را ندارد
در عین حال، آمارها و گفتوگوهای مقامات رسمی نشان میدهند که چالش کمبود آب، مختص تهران نیست و بسیاری از استانهای کشور درگیر آن هستند.
موسوی این چالش را به ویژه در فلات مرکزی ایران، مسالهای جدی میداند؛ چرا که در این منطقه، بارگذاری جمعیتی، صنعتی و کشاورزی با وضعیت بارندگی و منابع آبی متناسب نبوده است، طی سالهای اخیر نیز بارشها کاهش یافته و از حجم منابع آب زیرزمینی کاسته شده است.
او میگوید: «اکنون بسیاری از کلانشهرهای کشور از جمله؛ تهران، شیراز، اصفهان، یزد، قم، کرج و قزوین، در فلات مرکزی قرار دارند؛ در حالی که منابع آبی موجود در این منطقه، پاسخگوی نیاز جمعیت نیست.»
اجرای سند امنیت غذایی الزامی است
به گفته موسوی، یک راهکار به تنهایی نمیتواند چالش کمبود آب را در فلات مرکزی ایران حل کند و برنامههای مختلفی باید به صورت موازی اجرا شود؛ از جمله کاهش هدررفت در شبکه توزیع، بازچرخانی آب و کاهش بارگذاری جمعیتی، صنعتی و کشاورزی.
این کارشناس مسائل آب در عین حال بر ضرورت اجرای سند امنیت غذایی نیز تاکید میکند و میگوید: «تداوم کشاورزی در فضای باز در فلات مرکزی اشتباه است و کشت در این منطقه باید به سمت ایجاد گلخانههای بیشتر برود.»
او میافزاید: «الگوی غذایی ایرانیان نیز باید تغییر کند؛ چرا که اکنون بار مصرف روی گوشت قرمز قرار دارد که تولید آن، صنعتی آببر محسوب میشود. بر اساس سند امنیت غذایی، مصرف گوشت باید به سمت شیلات برود؛ به گونهای که مصرف آبزیان به سه برابر افزایش یابد.»
به گفته موسوی، با وجود اهمیت اجرای سند امنیت غذایی، متاسفانه این سند مغفول مانده است و کمتر کسی به آن توجه میکند.
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه چهار گزارش آمارهای نگرانکننده از کاهش بارندگی در آغاز سال آبی جدید، آمارها درباره وضعیت سدهای تهران نگرانکننده است، بارورسازی ابرها؛ یک وعده تکراری برای بحران آب و تنش آبی؛ حاصل چند دهه حکمرانی اشتباه آب پیشنهاد میشود.