آمارها درباره وضعیت سدهای تهران نگرانکننده است/ تهران در پاییز با روز صفر آبی مواجه میشود؟
سارا اسلامی- به گزارش نبض بازار، ایران در سالهای اخیر، با روند فزایندهای از کاهش بارندگی ها روبهرو شده است. بر پایه گزارش سازمان هواشناسی، کشور وارد پنجمین سال خشکسالی متوالی شده و بارشها حدود ۴۰ درصد پایینتر از میانگین بلندمدت قرار گرفته است.
مسئولان سازمان هواشناسی امسال را به عنوان سومین سال کمبارش در سه دهه اخیر اعلام کردهاند (ایرنا).
این روند، تنها یک پدیده اقلیمی نیست بلکه به بحرانی چندوجهی تبدیل شده است که آثار آن از عرصه کشاورزی تا معیشت خانوارها، مهاجرت، سلامت عمومی، محیط زیست و مدیریت شهری را در بر میگیرد. ضعف حکمرانی و سیاستگذاریهای نادرست در حوزه آب، این شرایط را بیش از پیش پیچیده کرده است.
کاهش بارندگیها؛ آسیب به کشاورزی و معیشت روستایی
خشکسالی در نخستین گام، ضربه خود را به کشاورزی وارد میکند. کاهش بارندگی ها باعث افت دسترسی به آب و سطح زیرکشت از یک سو و افزایش هزینه تولید، از سوی دیگر میشود. کشاورزان در بسیاری از مناطق مجبور شدهاند کشتهای پرآببر را کنار بگذارند و به کشتهای کمآب یا حتی رهاسازی زمین روی آورند. این تغییر نه تنها درآمد آنها را کاهش داده بلکه امنیت غذایی کشور را نیز تحت فشار گذاشته است.
از سوی دیگر، هزینههای تامین آب از منابع زیرزمینی یا انتقال آب از مناطق دوردست افزایش یافته و فشار اقتصادی بر خانوارهای کشاورز بیشتر شده است. بسیاری از روستاییان در برابر این شرایط دوام نمیآورند و به ناچار راه مهاجرت را در پیش میگیرند. در نتیجه، کاهش بارندگی ها علاوه بر تضعیف اقتصاد کشاورزی، به فروپاشی بافتهای روستایی و افزایش مهاجرت اجباری منجر میشود.
مهاجرت اجباری و فشار بر شهرها
وقتی کشاورزی دیگر معیشت بهره برداران را تامین نکند، جمعیت روستایی به سمت شهرها حرکت میکند. این مهاجرت اغلب ناخواسته و ناشی از ناتوانی در ادامه زندگی در شرایط کمآبی است.
مهاجران در شهرها با مشکلات تازهای روبهرو میشوند؛ از دسترسی به مسکن و خدمات تا بیکاری و شکلگیری سکونتگاههای غیررسمی. این جابهجایی ناگهانی جمعیت، فشار زیادی بر زیرساختهای شهری وارد میکند و خود به منبعی تازه از چالشهای اجتماعی و اقتصادی تبدیل میشود.
خشکی تالابها؛ تولید گرد و غبار و تهدید سلامت عمومی
یکی دیگر از پیامدهای کاهش بارندگی ها، خشک شدن تالابهاست. با قطع یا کاهش ورودی آب، تالابها به کانونهای گرد و غبار بدل میشوند. این پدیده در استانهای جنوبی و غربی کشور شدت بیشتری یافته و در روزهای بادی، ذرات ریز خاک کیفیت هوا را به شدت کاهش میدهد.
آلودگی ناشی از گرد و غبار منجر به افزایش بیماریهای تنفسی و قلبی میشود. کودکان، سالمندان و بیماران بیشترین آسیب را از این وضعیت میبینند. علاوه بر این، افت کیفیت منابع آب آشامیدنی و افزایش غلظت آلایندهها در شرایط کمآبی، زمینهساز بروز بیماریهای ناشی از آب آلوده است. به این ترتیب، خشکسالی نه تنها محیط زیست را تخریب میکند بلکه میتواند به تهدیدی جدی برای سلامت عمومی تبدیل شود.
ضعف مدیریت و حکمرانی آب؛ تشدیدکننده اثر خشکسالی
هرچند کاهش بارندگی ها، یکی از عوامل اصلی کمآبی محسوب میشود، اما مدیریت نادرست منابع آبی اثرات این پدیده را تشدید کرده است.
برداشت بیرویه از سفرههای زیرزمینی، به افت شدید سطح آب و افزایش هزینه پمپاژ منجر شده. میزان هدررفت در شبکههای توزیع آب نیز بالاست و بخش بزرگی از منابع قبل از رسیدن به دست مصرفکننده تلف میشود.
تمرکز بر طرحهای انتقال آب بینحوضهای بدون توجه به مدیریت محلی، مشارکت محدود مردم در تصمیمگیری و نبود هماهنگی بین نهادها، همه نشانههایی از ضعف حکمرانی است. سیاستگذاریهای کوتاهمدت که بر شرایط نرمال گذشته بنا شدهاند، در برابر تغییر اقلیم و کاهش بارندگی ها کارایی ندارند و بحران را عمیقتر کردهاند.
هشدارهای دوباره در مورد روز صفر آبی در تهران
هشدارهایی درباره احتمال وقوع «روز صفر آبی» در تهران، بار دیگر طی هفتههای اخیر منتشر شده است؛ مفهومی که به معنای قطع یا جیرهبندی گسترده آب شرب است. هرچند مقامات وزارت نیرو این موضوع را رد کردهاند، اما آمارهای موجود درباره وضعیت سدهای تهران نگرانکننده است.
ورودی آب به همه سدهای استان تهران نسبت به میانگین بلندمدت کاهش یافته. همچنین ایرنا، میزان عقبماندگی حجم آب سدهای استان را نسبت به سال گذشته به این ترتیب اعلام کرده است: امیرکبیر ۷۳ درصد، لار ۴۳ درصد، لتیان و ماملو ۴۸ درصد و طالقان ۳۴ درصد.
شرایط به گونهای است که به گفته عیسی بزرگزاده، سخنگوی صنعت آب، سدهای کرج (امیرکبیر)، لار و ماملو در ماه جاری به و سد لتیان در آبان به احجام مرده میرسند.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی نیز هشدار داده است که کلانشهر تهران در آستانه «روز صفر» برای تامین آب از منابع سطحی قرار دارد و برداشت آب از منابع زیرزمینی آن با چنان سرعتی مواجه شده که با بالاترین افت سطح منابع زیرزمینی و فرونشست زمین مواجه است؛ این وضعیت آینده ناپایداری را برای زمین و انسان ترسیم میکند.
پاییز نگرانکننده و بحرانهای پیش رو
در چنین شرایطی، ایسنا اخیرا گزارش داده است که پیشبینیها از پاییز بدون باران و احتمال خوشبینانهای برای یک زمستان نرمال از نظر بارندگی حکایت میکنند.
در عین حال، بارشها در آخرین فصل سال نمیتواند اثرات خشکی پاییز را جبران کند. کاهش بارندگیها امروز نه تنها یک مسأله اقلیمی که بحرانی اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی است که تأثیر آن را میتوان بر کشاورزی، معیشت روستاییان، مهاجرت اجباری، خشک شدن تالابها، گسترش گرد و غبار و بروز بیماریها مشاهده کرد. در کنار اینها، ضعف حکمرانی و مدیریت آب، آثار خشکسالی را چند برابر کرده است.
راهحل این بحران در نگاه یکپارچه به مدیریت منابع آب، ارتقای بهرهوری در کشاورزی، کاهش هدررفت در شبکهها، توسعه فناوریهای نوین آبیاری، بازچرخانی آب و تقویت مشارکت مردم نهفته است. اگر این اصلاحات به صورت جدی دنبال نشود، تداوم کاهش بارندگی ها میتواند پایتخت و سایر مناطق کشور را با سناریوهای دشوارتری مواجه کند.