صنعت پتروشیمی؛ اولین قربانی کاهش تولید نفت / اسنپبک چطور صادرات غیرنفتی را تهدید میکند؟
به گزارش نبض بازار، روز گذشته قطعنامه روسیه و چین برای تعویق بازگشت تحریمهای سازمان ملل علیه ایران در مجمع عمومی شورای امنیت رای نیاورد. از این رو این احتمال وجود دارد که روز ۵ مهر، تحریمهای سازمان ملل علیه ایران بازگردند.
با نزدیک شدن به زمان فعالسازی سازوکار موسوم به «اسنپبک»، نگرانیها در بخشهای مختلف اقتصادی کشور از جمله صنعت پتروشیمی افزایش یافته است. این نگرانیها فقط به موضوع تحریمهای مالی یا تجاری محدود نمیشود، بلکه در سطح عملیاتی و تولیدی هم پیامدهای مستقیمی دارد.
در همین زمینه حمیدرضا عجمی، مدیر کل سرمایه گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، روز سهشنبه در نشستی خبری در دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: اگر چالش اصلی اسنپ بک عینیت پیدا بکند کاهش تولید نفت تحت تاثیر توقف چاهها و دکلها اتفاق میافتد و استخراج گاز همراه آن هم متاثر شده و در خوراک پتروشیمی تاثیرگذار خواهد بود.
این همان نقطهای است که زنجیره تولید در صنعت پتروشیمی تحت فشار مستقیم قرار میگیرد.
فشار مکانیسم ماشه بر پتروشیمیها
بخش بزرگی از مواد اولیه واحدهای پتروشیمی کشور از گازهای همراه نفت تامین میشود؛ گازهایی که همزمان با استخراج نفت از چاهها به سطح زمین آورده میشوند و پس از فرآوری، بهعنوان خوراک وارد مجتمعهای پتروشیمی میشوند. حال اگر به دلیل محدودیتهای ناشی از اسنپبک، تولید نفت کاهش یابد، عملا دسترسی به این گازها نیز محدود میشود. در نتیجه، پتروشیمیها با افت عرضه خوراک روبهرو خواهند شد.
این نکته از نظر اقتصادی اهمیت ویژهای دارد، زیرا صنعت پتروشیمی یکی از مهمترین بخشهای غیرنفتی کشور در حوزه صادرات محسوب میشود. درآمدهای ارزی این صنعت طی سالهای اخیر همواره نقشی کلیدی در جبران کمبودهای ارزی ایفا کرده است. به بیان دیگر، هر گونه اختلال در تامین خوراک، مستقیما به کاهش تولید و صادرات پتروشیمی منجر میشود و این موضوع به کاهش منابع ارزی کشور دامن خواهد زد.
از سوی دیگر، باید توجه داشت که کاهش تولید نفت الزاما فقط یک موضوع کوتاهمدت نیست. توقف چاهها و دکلها، بهویژه در شرایطی که بازگشت دوباره به چرخه تولید با مشکلات فنی همراه است، میتواند آثار بلندمدتی بر ظرفیت تولید بگذارد. به عبارت دیگر، وقتی چاههای نفت برای مدت طولانی بسته میشوند، راهاندازی مجدد آنها بهآسانی امکانپذیر نیست و نیازمند سرمایهگذاری و زمان بیشتری خواهد بود. همین عامل میتواند باعث شود محدودیت خوراک پتروشیمیها برای مدت طولانیتری ادامه یابد.
مشکل تامین خوراک زیر تیغ بازگشت تحریمهای سازمان ملل
مدیرکل سرمایهگذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی بهدرستی تاکید کرد که خوراک پتروشیمیها از ناحیه کاهش تولید نفت و گازهای همراه آن آسیب خواهد دید. این سخن به زبان ساده یعنی حتی اگر بازار داخلی و صادراتی محصولات پتروشیمی پابرجا بماند، مشکل در تامین مواد اولیه باعث میشود تولیدکنندگان نتوانند پاسخگوی تقاضا باشند. چنین شرایطی، علاوه بر از دست رفتن بخشی از درآمدهای ارزی، میتواند به کاهش عرضه داخلی مواد پتروشیمی و افزایش قیمتها نیز منجر شود.
مکانیسم ماشه سرمایهگذاری در صنعت پتروشیمی را کاهش میدهد
در کنار این موضوع، نباید موضوع سرمایهگذاری را نادیده گرفت. صنعت پتروشیمی به دلیل نیازهای سنگین سرمایهای، همواره به ثبات و پیشبینیپذیری در محیط کسبوکار نیاز دارد. وقتی خطر کاهش تولید نفت و محدودیت خوراک صنایع پتروشیمی را تهدید کند، انگیزه سرمایهگذاران برای توسعه طرحهای جدید کاهش مییابد. این مسئله نه تنها آینده توسعه صنعت را تهدید میکند، بلکه به نوعی چرخهای معیوب ایجاد میکند.
این بدان معناست که با کاهش تولید نفت و گاز، پتروشیمیهای خوراکگازی ازجمله تولیدکنندگان اوره، آمونیاک، متانول و الفینهای گازی، متاثر میشوند. از این رو با افت تولید و صادرات پتروشیمی از محل کمبود خوراک، کاهش سرمایهگذاری رخ میدهد و صنعت پتروشیمی بیش از پیش تضعیف میشود.
از این منظر، اسنپبک را باید نه تنها یک تهدید سیاسی، بلکه یک چالش عمیق اقتصادی دید. چراکه آثار آن از سطح دیپلماسی عبور کرده و به طور مستقیم بر تولیدکنندگان و مصرفکنندگان تاثیر میگذارد. برای مثال، کاهش تولید مواد اولیه پتروشیمی ممکن است صنایع پاییندستی را نیز درگیر کند. صنایعی که به پلاستیکها، کودهای شیمیایی، رزینها و دهها محصول دیگر وابستهاند، همگی تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.
در چنین شرایطی، آنچه اهمیت دارد، برنامهریزی برای یافتن راههای جایگزین برای تامین خوراک پتروشیمیهاست. بخشی از این راهکار میتواند توسعه برداشت از میادین مستقل گازی باشد، بخشی دیگر نیز به بهبود بهرهوری در فرآیندهای موجود مربوط میشود. هرچند این اقدامات نمیتوانند بهطور کامل اثرات کاهش تولید نفت را جبران کنند، اما میتوانند شدت بحران را کاهش دهد.
بهطور کلی، هشدار مدیرکل سرمایهگذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی را باید جدی گرفت. این هشدار نشان میدهد که پیامدهای اسنپبک تنها به کاهش صادرات نفت خام محدود نخواهد بود، بلکه زنجیرهای از اثرات را در صنایع پاییندستی به راه خواهد انداخت.
در شرایطی که کشور بیش از هر زمان دیگری به درآمدهای غیرنفتی نیاز دارد، هر گونه تهدید علیه صنعت پتروشیمی به معنای محدود شدن یکی از آخرین روزنههای اقتصادی خواهد بود.