اگر ۱۰ درصد آب کشاورزی را نجات میدادیم، بحران شرب نداشتیم
به گزارش نبض بازار ، کاهش شدید ذخایر آبی سدهای کشور، بهویژه در استان تهران، زنگ خطر جدیدی برای بحران آب در ایران به صدا درآورده است. طبق گزارشهای رسمی شرکت مدیریت منابع آب، تا ۲۱ تیرماه میزان پرشدگی سد لار تنها ۷ درصد و سد ماملو حدود ۲۰ درصد گزارش شده و پیشبینیها نشان میدهد این دو سد در آستانه خروج از مدار تأمین آب برای پایتخت قرار دارند. در حالی که این وضعیت میتواند تأمین آب شرب میلیونها نفر را به خطر بیندازد، کارشناسان تأکید دارند این بحران کاملاً قابل پیشبینی بوده و ریشه آن در سالها بیتوجهی به سیاستگذاری درست و اصلاح الگوی مصرف بهویژه در بخش کشاورزی است.
نزدیک به ۹۰ درصد منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود؛ بخشی که بهگفته کارشناسان، دستکم نیمی از این منابع را اتلاف میکند. استفاده بیرویه و بدون هزینه واقعی از آب، نهتنها انگیزهای برای افزایش بهرهوری باقی نمیگذارد، بلکه منابع حیاتی کشور را با سرعت نگرانکنندهای تهی میسازد. کارشناسان هشدار میدهند که اگر تغییری در سیاستهای مدیریت آب و سرمایهگذاری در این حوزه صورت نگیرد، ممکن است در آیندهای نهچندان دور، بحران آب از کشاورزی فراتر رفته و موجودیت کشور را نیز تهدید کند.
با گذر از مرحله «چالش منابع آبی»، ایران وارد دورهای تازه و خطرناک بهنام «بحران آب» شده است؛ دورهای که تبعات آن از پایتخت تا دورترین روستاهای کشور احساس میشود. در این میان، سهم عظیم بخش کشاورزی در مصرف منابع آبی و بیتوجهی به توسعه الگوی کشت مدرن، ایران را با آیندهای نگرانکننده روبهرو کرده است. محمود یزدانی، کارشناس انرژی و آب، در گفتوگویی با «نبض بازار» از زوایای کمتر دیدهشده این بحران و کاستیهای سیاستگذاری در بخش کشاورزی پرده برداشته است.
بحران ساختاری مصرف آب در کشاورزی
به گفته یزدانی، ایران سالانه حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آب مصرف میکند که بیش از ۹۰ درصد آن به کشاورزی اختصاص دارد. سهم شرب در این میان تنها ۶ تا ۸ درصد و صنعت بین ۲ تا ۴ درصد است. او با اشاره به اقلیم گرم و خشک کشور و کاهش فزاینده بارشها، تأکید میکند که الگوی مصرف فعلی با واقعیتهای اقلیمی ایران سازگاری ندارد و سالها پیش باید اصلاح میشد.
در کشورهای توسعهیافته، تنها ۳۰ درصد منابع آبی در بخش کشاورزی مصرف میشود و عمده مصرف آب به سمت صنعت سوق یافته است؛ درحالیکه ایران با وجود بحران آب، همچنان سه برابر این کشورها، منابع خود را صرف کشاورزی میکند.
الگوی کشت، قانون فراموششده
یزدانی با اشاره به قانون «ابلاغ الگوی کشت» که در مجلس گذشته به تصویب رسید، از اجرایینشدن آن انتقاد میکند. او معتقد است اگر وزارت جهاد کشاورزی از دهه ۶۰ مسئولانه وارد این حوزه میشد، امروز بحران به این شدت نبود. به گفته او، تبدیل کشاورزی سنتی به مدرن، نهتنها عملی نشد بلکه مقاومتهایی هم در برابر آن صورت گرفت.
به باور یزدانی، کشاورز باید برای هر نوع کشت با دولت به توافق برسد، نه اینکه آزادانه به کشت محصولات پرمصرف در مناطق کمآب بپردازد. او تأکید میکند که تفاهم و نه تقابل، کلید اصلاح این فرآیند است.
اتلاف منابع و فرسایش خاک
بر اساس اظهارات این کارشناس، بیش از ۴۰ درصد از آبی که در کشاورزی مصرف میشود، عملاً هدر میرود. افزون بر آن، فرسایش شدید خاک نیز رخ میدهد. ایران سالانه بیش از ۲ میلیارد تن خاک حاصلخیز از دست میدهد که معادل ۱۶.۵ تن در هر هکتار است. این در حالی است که کشاورز تنها با دو منبع حیاتی یعنی آب و خاک سروکار دارد و تخریب هر دو، بهمعنای نابودی کشاورزی پایدار است.
چاههایی که زمین را خالی میکنند
یزدانی درباره برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی هشدار میدهد. به گفته او، ایران در تعداد چاهها رتبه ۳۷ دنیا را دارد، اما در برداشت از منابع آب زیرزمینی رتبه پنجم را از آن خود کرده است. این یعنی برداشت از منابع، بسیار بیش از ظرفیت و استانداردها صورت میگیرد؛ موضوعی که به گفته او «غیرقابل تحمل» است و مستقیماً به خشکشدن سفرههای زیرزمینی منجر خواهد شد.
اگر فقط ۱۰ درصد صرفهجویی میکردیم
کارشناس انرژی و آب با اشاره به هزینههای بالای تولید آب شرب، تصفیه، پمپاژ و انتقال، میگوید: «اگر تنها ۱۰ درصد از منابع آبی کشاورزی بهینهسازی میشد، اکنون بحران جدی در شرب و صنعت نداشتیم.» به اعتقاد او، عمق فاجعه اینجاست که ایران با اقلیم خشک و منابع محدود، همچنان به شیوهای رفتار میکند که حتی کشورهای پرآب هم از آن اجتناب میکنند.
آیندهای مبهم در پیش است
به باور یزدانی، ایران دیگر در مرحله پیشبینی بحران نیست، بلکه به وضوح وارد دوره بحران شده است. او میگوید: «ما همان هشدارهایی را که سالها قبل داده بودیم، امروز زندگی میکنیم. بحران در شرب آغاز شده و اگر همین روند ادامه یابد، کشاورزی و صنعت نیز یکی پس از دیگری با فروپاشی مواجه خواهند شد.»
او بر لزوم ممنوعیت کشت محصولات پرمصرف غیراستراتژیک، حمایت از کشت فراسرزمینی در کشورهای دوست و پایاندادن به واسطهگری در بازار محصولات کشاورزی تأکید دارد؛ چرا که به گفته او، کشاورز در حال حاضر حتی از تولید محصولات آببر هم بهره اقتصادی نمیبرد.