صادرات ۲.۷ میلیارد دلاری در سایه سقوط ۲۵ درصدی صادرات پتروشیمیها
به گزارش نبض بازار، با انتشار آمار تراز تجاری سهماهه نخست سال ۱۴۰۴ از سوی گمرک، تصویری نسبتا نگرانکننده از وضعیت صادرات محصولات پتروشیمی کشور نمایان شده است. بر اساس این گزارش، در فاصله فروردین تا پایان خرداد، ۱۱ میلیون و ۱۳۳ هزار تن کالای پتروشیمی به ارزش چهار میلیارد و ۶۸۴ میلیون دلار از کشور صادر شده است؛ رقمی که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته از نظر وزنی ۲۸.۷ درصد و از نظر ارزشی ۲۴.۵ درصد کاهش را نشان میدهد.
از سوی دیگر آنطور که تسنیم گزارش داده، علی سلیمانی، ناظر گمرکهای استان بوشهر، به این خبرگزاری گفت: در سه ماه نخست امسال هفت میلیون و ۶۶۲ هزار تن کالا به ارزش بیش از دو میلیارد و ۷۵۰ میلیون دلار از گمرکهای استان بوشهر به خارج از کشور صادر شده که سهم محصولات پتروشیمی ۶.۷ میلیون تن به ارزش ۲.۷ میلیارد دلار بوده است.
در نگاه اول به نظر میرسد که مسئولان در تلاش هستند که افزایش صادرات پتروشیمیها از گمرکهای بوشهر را نوعی دستاورد نشان دهند، اما با نگاهی کلانتر میتوان متوجه شد که با توجه به آمار گمرک، میزان صادرات پتروشیمیها در سه ماه ابتدایی سال جاری نهنتها افزایش نداشته، بلکه کاهشی بوده است.
با وجود برخی تلاشها برای برجستهسازی صادرات ۲.۷ میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی از گمرکهای بوشهر، واقعیت آن است که این عدد نمیتواند تصویر کامل عملکرد صنعت پتروشیمی کشور را منعکس کند. افزایش صادرات صرفا در یک مبدا گمرکی، آن هم در شرایطی که صادرات کلی کشور کاهش چشمگیری داشته، قابل تلقی به یک دستاورد ملی نیست.
دلایل کاهش صادرات پتروشیمیها؛ از کمبود گاز تا تحریم
کاهش صادرات پتروشیمی نه یک حادثه مقطعی، بلکه حاصل یک زنجیره از چالشهای ساختاری و بیرونی است.
صنعت پتروشیمی ایران به شدت وابسته به خوراک گازی است. در زمستان سال گذشته و اوایل بهار امسال، بهدلیل ناترازی گسترده در تولید و مصرف گاز طبیعی، میزان تخصیص گاز به مجتمعهای پتروشیمی کاهش یافت. این کاهش خوراک به طور مستقیم بر سطح تولید و در نتیجه صادرات اثر منفی گذاشت.
همچنین تحریمهای بینالمللی، بهویژه در حوزه حملونقل و تبادلات بانکی، موجب دشواری در فرآیند صادرات و برگشت ارز حاصل از آن شده است. سختگیریهای ارزی و مجموعه سازوکارهایی که در زمینه رفع تعهد ارزی وجود دارند، برخی مجتمعها را در تامین مواد اولیه یا تجهیزات موردنیاز با مشکل مواجه کرده است.
از سوی دیگر، بسیاری از مجتمعهای پتروشیمی ایران با مشکل استهلاک تجهیزات و کاهش بهرهوری روبهرو هستند. در عین حال، بهدلیل نبود سرمایهگذاری موثر در توسعه زنجیره ارزش، بخش مهمی از محصولات بهصورت خام یا نیمهخام صادر میشود.
نبض بازار پیشتر علل کاهش صادرات پتروشیمیها در سه ماه ابتدایی سال جاری را در گفتوگو با کارشناسان متعددی بررسی کرده بود.
پیشتر آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، در گفتوگو با نبض بازار در مورد مشکلات پتروشیمیها عنوان کرد: یکی از مشکلات مهم صادرکنندگان پتروشیمی در شرایط فعلی، تحریمهای بینالمللی است. به دلیل این تحریمها، شرکتهای ایرانی برای صادرات کالاهای خود ناچار هستند از مسیرهای غیرمستقیم استفاده کرده و از پرچم کشور ثالث برای کشتیهای خود بهره ببرند. این مسئله موجب شده تا هزینههایی از جمله «حق پرچم» بر صادرکنندگان تحمیل شود؛ در حالی که مالکیت کامل کالا متعلق به ایران است.
همچنین حسین سلاحورزی، عضو هیئتمدیره شرکت بازرگانی پتروشیمی ایران، در گفتوگو با نبض بازار در مورد کاهش صادرات پتروشیمیها تشریح کرد: کاهش صادرات پتروشیمی در بهار امسال، حاصل ترکیبی از فشارهای تحریمی و کیفیت سیاستگذاریهای داخلی است. هرچند برخی از اقلام در بازار جهانی با افزایش قیمت همراه بودهاند، اما میزان صادرات ایران حتی از این شرایط نیز بهرهبرداری نکرده است. در نتیجه، باید گفت که کاهش صادرات در وهله اول و بیش از هر چیز تحت تاثیر تحریمها و محدودیتهای ناشی از آن است و پس از آن، کیفیت سیاستهای داخلی سهم مهمی در تشدید این وضعیت دارند.
دستاوردسازی منجر به بهبود اوضاع پتروشیمیها میشود؟
در چنین شرایطی، تمرکز صرف بر عدد ۲.۷ میلیارد دلار صادرات از گمرک بوشهر و استفاده از آن بهعنوان یک دستاورد، نوعی انحراف از تحلیل کلان و واقعی مسائل صنعت پتروشیمی است. در واقع، تمرکز بر یک گمرک نمیتواند ضعفها و ناکارآمدیهای ساختاری در سطح ملی را بپوشاند.
نگاه دقیقتر به آمارها نشان میدهد که صادرات از گمرکهای دیگر به شدت افت داشته و این یعنی در سطح کلان، نهتنها صادرات افزایش نیافته بلکه بهطور جدی کاهش یافته است. در چنین شرایطی، لازم است به جای برجستهسازی نقاط جزئی، تمرکز سیاستگذاران بر اصلاح ساختارها، تامین پایدار خوراک، رفع مشکلات صادراتی و توسعه زنجیرههای پاییندستی باشد.
صنعت پتروشیمی همچنان یکی از منابع اصلی ارزآوری کشور محسوب میشود. با این حال، تداوم روند فعلی میتواند این مزیت راهبردی را نیز تضعیف کند. کاهش صادرات در سهماهه نخست سال زنگ خطری برای سیاستگذاران است.
بیتوجهی به مشکلات صنعت پتروشیمی، میتواند در ادامه سال نیز روند نزولی صادرات را تداوم ببخشد؛ موضوعی که در نهایت نهتنها بر درآمد ارزی کشور، بلکه بر اشتغال و پایداری اقتصادی نیز اثرگذار است.