چگونه میتوان صادرات پتروشیمی را تا ۷۰ درصد افزایش داد؟
فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی، در گفتوگو با نبض بازار عنوان کرد: اگر تعریف درستی از زنجیره ارزش وجود داشت، مشخص میشد که هیچیک از حلقههای این زنجیر را نمیتوان نادیده گرفت؛ زنجیره ارزش، یعنی در نظر گرفتن تمام حلقههای متصل به هم. ایران، اما تنها به پتروشیمیهای خوراک گازی توجه کرده است. این در حالی است که حتی در حوزه پتروشیمیهای خوراک گازی نیز کشور با مشکل شدید در تامین گاز روبهرو است و آنها نیز با زیان مواجه شدهاند.
پتروشیمیها در ایران با بحران کمبود خوراک گازی مواجه هستند؛ بحرانی که بخشی از آن به کمبود گاز طبیعی در کشور گره خورده است. با این حال، نکتهای که برخی کارشناسان به آن اشاره میکنند، تکمیلنشدن زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی است؛ امری که باعث شده است که تمرکز اصلی بر پتروشیمیهای خوراکگازمحور قرار گیرد و همین تمرکز، خود به تشدید بحران خوراک دامن زده است.
باید دید این موضوع چه تاثیری بر صادرات پتروشیمیها گذاشته است و راهکار برونرفت از بحران موجود چیست؟
علت بحران در صنعت پتروشیمی
فرزین سوادکوهی، کارشناس انرژی، در گفتوگو با نبض بازار عنوان کرد: اگر در یک نقشه راه جامع، سیاستگذاران صرفا بر خوراک گازی متمرکز نمیشدند و موضوع توسعه واحدهای غیرخوراکگازی نیز در دستور کار قرار میگرفت، امروز صنعت پتروشیمی با چنین بحرانی مواجه نبود. زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی تعریفی جامع دارد، اما ایران تنها بخشی از آن را عملیاتی کرده است.
وی ادامه داد: این در حالی است که در کشورهای دیگر، تعریف زنجیره ارزش از ابتدا تا انتها مورد توجه قرار میگیرد و هیچگاه تنها به یک حلقه خاص، صرفا بهدلیل سوددهی آنی، بسنده نمیشود. چنین رویکردی در بلندمدت به بحران در صنعت پتروشیمی آن کشور منجر میشود، همانگونه که اکنون در کشور ایران رخ داده است.
او خاطرنشان کرد: اگر تعریف درستی از زنجیره ارزش وجود داشت، مشخص میشد که هیچیک از حلقههای این زنجیر را نمیتوان نادیده گرفت؛ زنجیره ارزش، یعنی در نظر گرفتن تمام حلقههای متصل به هم. ایران، اما تنها به پتروشیمیهای خوراک گازی توجه کرده است. این در حالی است که حتی در حوزه پتروشیمیهای خوراک گازی نیز کشور با مشکل شدید در تامین گاز روبهرو است و آنها نیز با زیان مواجه شدهاند.
عامل اصلی تکمیلنشدن زنجیره ارزش چیست؟
سوادکوهی تشریح کرد: نکته مشخص آن است که به رغم تمام گلایههایی که از سوی فعالان صنعت به دولت وارد میشود، در نهایت دولت از پس مشکلات آنها و تخصیص خوراک بر نمیآید. متاسفانه یکی از علل اصلی این وضعیت، انحصاری بودن صنعت نفت و گاز در ایران است که بهطور کامل در اختیار دولت قرار دارد و بخش خصوصی در آن نقش تعیینکنندهای ندارد.
وی ادامه داد: بهبیان دیگر، دولت تولیدکننده، قیمتگذار، عرضهکننده و فروشنده نهایی است. در چنین ساختاری، نگاه دولت بر همه چرخه حاکم است و بخش خصوصی همواره باید تابع دولت باشد. دولتها نیز در دورههای گوناگون با مشکلات مختلفی مواجه میشوند و با نبود حکمفرمایی متمرکز، هر دولت برای خود نقشه راه متفاوتی ترسیم میکند. طبیعتا در چنین شرایطی، بخش خصوصی توان رشد ندارد؛ بنابراین حتی پتروشیمیهایی که خوراک گازی دریافت میکنند نیز دچار مشکل میشوند.
این کارشناس انرژی توضیح داد: هر دولت با آمدن مدیران ارشد جدید، نه یک استراتژی واحد، بلکه تفکرات خاص خود را دنبال میکند. اگر از همان ابتدای توجه به توسعه پتروشیمیها در کشور، یک نقشه راه مدون با استراتژی مشخص ترسیم شده و مورد تبعیت همه دولتها قرار میگرفت، امروز صنعت پتروشیمی کشور با چنین بحرانهایی مواجه نبود. اما اکنون، با هر تغییر مدیریتی، اختلافسلیقهها و نگاههای فردی بهوجود میآید و هر مدیر برای خود برنامه و روشی تعریف میکند که ممکن است موفق باشد یا نه، اما آنچه مشخص است آسیبدیدن صنعت پتروشیمی از این رویه است.
ورود بخش خصوصی به تکمیل زنجیره ارزش
سوادکوهی بیان کرد: شکستن انحصار دولت، ورود بخش خصوصی و تکمیل زنجیره ارزش میتواند بر صادرات پتروشیمی تاثیر مثبت بگذارد. همانطور که پیشتر گفته شد، تا زمانی که همهچیز در دست دولت و حاکمیت باشد، صادرات نیز با مشکل مواجه میشود. وقتی بخش خصوصی وارد عمل میشود، بر اساس سود و زیان برنامهریزی و سرمایهگذاری میکند. همچنین برای سرمایه خود الگویی ترسیم کرده و طبق آن پیش میرود.
وی توضیح داد: اگر بازارهای بینالمللی به روی ایران باز شوند، تعاملات دیپلماتیک تقویت و کشور از انزوای فعلی شود و بخش خصوصی قدرت بیشتری بگیرد، صادرات صنعت پتروشیمی بدون شک رشد قابلتوجهی را تجربه میکند. با قاطعیت میتوان گفت که در چنین شرایطی، صادرات کنونی میتواند در عرض چند سال حداقل ۶۰ تا ۷۰ درصد افزایش یابد.
این کارشناس انرژی گفت: اکنون، بهدلیل تشتت و آشفتگی در مناسبات دیپلماسی خارجی، بازارهای صادراتی ایران تحت تاثیر منفی قرار گرفتهاند. برای نمونه، در جریان جنگ ۱۲ روزه، بازار صادراتی ایران بهطور قابل توجه و قابل تاملی به هم ریخت. این اتفاق میتواند منجر به کاهش مشتریان ایران شود و در ایام جنگ، ایران بهنوعی مشتریان و کشورهای هدف خود را از دست میدهد.
وی درنهایت بیان کرد: در مواقع بحرانی این وضعیت شدیدتر میشود و ممکن است مشتری بهطور کامل از دست برود. بنابراین، اگر انحصار دولتی شکسته شود، بخش خصوصی اجازه فعالیت پیدا کند، شرایط دیپلماسی خارجی کشور گستردهتر شود و پنجرههای تعاملاتی ایران با جهان بازتر شوند، ایران از انزوای مذکور خارج شده و تاثیر آن بر صادرات پتروشیمی بسیار چشمگیر خواهد بود.