اسرائیل سالانه چه کمکهای مالی از کشورهای دیگر دریافت میکند؟
به گزارش نبض بازار، اسرائیل از زمان تاسیس در ۱۹۴۸، دریافتکننده کمکهای خارجی، به ویژه از ایالات متحده بود. این کمکها، به عنوان بخشی از رابطه قوی استراتژیک و حمایت از امنیت اسرائیل، شکل گرفتهاند. گزارش حاضر به تحلیل دقیق کمیت، منابع و سازوکار کمکهای خارجی سالانه به اسرائیل میپردازد و سپس ساختار بودجه دولت این کشور را بررسی میکند. تمرکز بر سهم منابع خارجی در تامین بودجه، منابع اصلی درآمد داخلی و تخصیص عمده هزینهها در بودجه جاری اسرائیل است.
کمکهای خارجی: کمیت و منابع
کمکهای خارجی سالانه به اسرائیل، که عمدتا از ۱۹۷۱ به بعد شکل منسجمتری یافته، تحت سلطه کمکهای ایالات متحده است. هسته اصلی این کمکها، نظامی است که بر اساس توافقنامههای بلندمدت دو کشور تعیین میشود. برجستهترینشان، تفاهمنامه ۱۰ ساله امضا شده در ۲۰۱۶ (MoU) است که دوره ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۸ را پوشش میدهد. بر اساس این تفاهمنامه، اسرائیل سالانه ۳.۸ میلیارد دلار کمک نظامی از ایالات متحده دریافت میکند (این مبلغ، یک ۱۰ هزارم درآمد کل ایالات متحده است و برابر با یک صد و سیام درآمد کل اسرائیل). این رقم ثابت، سالانه در قالب اعتبارات خرید تسلیحات (FMF) ارائه میشود. ویژگی این کمکها این است که وجه نقد مستقیم به خزانه اسرائیل نیست، اعتباری است که اسرائیل ملزم به خرج کردن آن صرفا برای خرید تسلیحات و خدمات دفاعی از شرکتهای آمریکایی است. این سازوکار تضمین میکند کمکها مستقیما به تقویت صنایع دفاعی آمریکا بازمیگردد. این کمکها تقریبا تمامی کمکهای نظامی مستقیم آمریکا به اسرائیل را تشکیل میدهد. کمکهای غیرنظامی مستقیم آمریکا (ESF) که در گذشته قابل توجه بود (در دهه ۱۹۸۰ به اوج بیش از ۱.۲ میلیارد دلار در سال رسید)، پیوسته کاهش یافته و بر اساس تفاهمنامه ۲۰۱۶ به صفر رسیده است.
منبع مهم دیگر کمکهای خارجی، پرداختهای آلمان در چارچوب توافقنامه جبران خسارات (Wiedergutmachung) برای جنایات دوران نازیها و هولوکاست است. این پرداختها به بازماندگان هولوکاست ساکن اسرائیل یا به شکل کمکهای خاص (چون تامین تجهیزات برای نیروهای امنیتی اسرائیل در گذشته) انجام میشود. با کاهش تعداد بازماندگان، این پرداختها نیز رو به کاهش است، اما همچنان به طور متوسط چند صد میلیون یورو در سال را شامل میشود (مثال، ۲۲۰ میلیون یورو در ۲۰۲۴ برای بازماندگان). کمکهای سایر کشورها یا نهادها (چون کمکهای توسعهای محدود) در مقایسه با کمکهای آمریکا و آلمان، ناچیز و معمولا در حد چند ده میلیون دلار یا کمتر در سال است و نقش ساختاری در اقتصاد اسرائیل ندارد. بنابراین، عمده کمکهای خارجی سالانه قابل اتکا و مستقیم به دولت اسرائیل همان ۳.۸ میلیارد دلار کمک نظامی آمریکا ااست. البته، تفاهمنامه جدیدی برای پس از ۲۰۲۸ در حال مذاکره است که انتظار میرود مبلغ سالانه افزایش یابد (گفتهها حاکی از تقاضای اسرائیل برای ۵ میلیارد دلار است که میشود ۱۳ برابر بودجه نظامی-دفاعی اسرائیل که از منابع داخلی تامین میشود).
بودجه دولت اسرائیل: منابع و مصارف
بودجه دولت اسرائیل، سندی است که هر دو سال (به استثنای دورههای بیثباتی سیاسی) توسط کنست تصویب میشود. برای تحلیل منابع تامین بودجه و مصارف آن، میتوان به آخرین بودجه مصوب (معمولا برای دو سال) یا گزارشهای سالانه عملکرد مالی دولت مراجعه کرد. بودجه پیشنهادی دولت برای سالهای ۲۰۲۴ (که بخشی از بودجه دو ساله ۲۰۲۳-۲۰۲۴ بود) حدود ۴۸۴.۷ میلیارد شِکِل جدید (NIS) بود. برای درک سهم منابع خارجی، این رقم باید به دلار تبدیل شود. با نرخ ارز تقریبی ۳.۶ شِکِل به ازای هر دلار در زمان تنظیم بودجه، این مبلغ معادل حدود ۱۳۴.۶ میلیارد دلار در سال میشود.
سهم منابع خارجی: کمکهای خارجی، به ویژه کمک نظامی ۳.۸ میلیارد دلاری آمریکا، سهمی در تامین این بودجه کلان دارند. با تبدیل ۳.۸ میلیارد دلار به شِکِل (در نرخ ۳.۶)، مبلغی حدود ۱۳.۷ میلیارد شِکِل حاصل میشود. این رقم نشاندهنده حدود ۲.۸ درصد از کل بودجه پیشنهادی ۴۸۴.۷ میلیارد شِکِلی سالانه ۲۰۲۴ است. اگر سایر کمکهای جاری (مانند بخشی از جبرانهای آلمان که مستقیم به دولت میرسد، هرچند اغلب به افراد پرداخت میشود) را هم در نظر بگیریم، این سهم به ۳.۵ درصد تا حداکثر ۴.۵ درصد برسد؛ نشاندهنده آن که بخش عمده بودجه اسرائیل (بیش از ۹۵ درصد) از منابع داخلی تامین میشود و اتکای مستقیم به کمکهای خارجی برای هزینههای جاری دولت، محدود است. البته، کمک نظامی آمریکا نقش غیرمستقیم در آزادسازی منابع داخلی برای هزینههای دیگر با پوشش بخش بزرگی از هزینههای خرید تسلیحات دارد.
منابع داخلی: ستون فقرات تامین بودجه اسرائیل، درآمدهای مالیاتی است. این درآمدها شامل مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، مالیات بر ارزش افزوده (VAT)، مالیات بر درآمد و سود شرکتها، مالیات بر واردات و عوارض گمرکی، و انواع مالیاتهای دیگر (چون مالیات بر دارایی، مالیات بر خرید خودرو و...) میشود. در بودجه ۲۰۲۴، پیشبینی درآمدهای مالیاتی حدود ۴۵۰ میلیارد شِکِل بود که بیش از ۹۰ درصد منابع بودجه را تشکیل میداد. دریافتهای غیرمالیاتی (چون درآمد حاصل از ارائه خدمات دولتی، فروش داراییها، سود سهام شرکتهای دولتی و...) و استقراض داخلی و خارجی (انتشار اوراق بدهی) منابع مکملاند. استقراض برای پوشش کسری بودجه ضروری ست و سطح بدهی عمومی اسرائیل (نسبت به GDP) همواره از شاخصهای مورد نظارت است.
مصارف عمده بودجه: توزیع هزینههای بودجه اسرائیل منعکس کننده اولویتهای ملیاش است.
بخش دفاعی: بدون شک بزرگترین بخش مصرفی بودجه است؛ شامل هزینههای عملیاتی نیروهای دفاعی اسرائیل (IDF)، حقوق پرسنل، خرید تجهیزات و تسلیحات (قسمتی که توسط کمکهای آمریکا پوشش داده نمیشود)، تحقیق و توسعه نظامی و هزینههای مرتبط با اداره مناطق مورد مناقشه است. سهم بودجه دفاعی ۱۵ تا ۲۰ درصد از کل بودجه و ۵ تا ۶ درصد از GDP کشور است. در بودجه ۲۰۲۴، حدود ۸۰ میلیارد شِکِل (معادل حدود ۲۲.۲ میلیارد دلار) به بخش امنیتی (عمدتا دفاع) اختصاص یافت که نشاندهنده حدود ۱۶.۵ درصد از کل بودجه بود. نقش کمک نظامی آمریکا در پوشش بخشی از هزینههای تسلیحاتی (معادل ۱۳.۷ میلیارد شِکِل) در اینجا خود را نشان میدهد و عملا بار مالی خرید تسلیحات از آمریکا را از دوش بودجه داخلی برمیدارد.
بخش آموزش: پس از دفاع، آموزش معمولا بزرگترین یا دومین بخش بزرگ هزینهکرد است، شامل بودجه وزارت آموزش، هزینههای مدارس، دانشگاهها، پرداخت حقوق معلمان و مربیان، و برنامههای آموزشی میشود. سهم آن معمولا در محدوده ۱۲ تا ۱۵ درصد از کل بودجه قرار دارد.
بخش بهداشت و رفاه: شامل تامین بودجه سیستم سلامت عمومی (که مکمل بیمه سلامت ملی است)، پرداخت مزایای تامین اجتماعی (بازنشستگی، بیمه بیکاری، کمک به خانوادههای کمدرآمد، کمک به افراد دارای معلولیت و سالمندان) و خدمات رفاهی است. سهم آن نیز قابل توجه و معمولا ۱۲ تا ۱۶ درصد است. هزینههای سلامت به دلیل ساختار جمعیتی و پیشرفتهای پزشکی همواره تحت فشار فزاینده است.
بدهی عمومی: پرداخت بهره بدهیهای داخلی و خارجی دولت بخش دیگری از هزینهها ست. با افزایش حجم بدهیها و نرخ بهره، این سهم قابل توجه است (معمولا ۴ تا ۸ درصد از بودجه).
سایر بخشها: سایر بخشهای مهم شامل حمل و نقل و زیرساختها (راهسازی، ریلی و...)، اقتصاد و توسعه (حمایت از صنایع، کشاورزی)، امور داخلی و امنیت داخلی (پلیس، زندانها)، امور خارجه، و هزینههای عمومی دولت (حقوق کارمندان غیرنظامی، ادارات دولتی) میشود. هر یک سهم کوچکتری دارد.
نقش کمکها در چارچوب کلی: در حالی که کمکهای خارجی سالانه، به ویژه کمک نظامی ۳.۸ میلیارد دلاری آمریکا، مبلغی کلان و از نظر استراتژیک مهم است، سهم آن در تامین کل بودجه سالانه دولت اسرائیل نسبتا محدود (زیر ۵ درصد) است. اقتصاد اسرائیل، متکی بر درآمدهای مالیاتی قوی، اقتصادی توسعهیافته و مبتنی بر فناوری (فراتر از دانش-بنیان) ست. با این حال، ارزش واقعی کمک نظامی آمریکا در این است که به اسرائیل اجازه میدهد سطح توان دفاعی پیشرفته و پرهزینه خود را که برای امنیت ملیاش ضروری ست، بدون تحمیل بار مالی سنگینتر بر بودجه داخلی و اقتصاد کشور حفظ کند. این کمکها منابع داخلی را برای تخصیص به بخشهای حیاتی دیگر، چون آموزش، بهداشت و زیرساخت آزاد میسازد. کاهش یا حذف این کمکها، مستلزم بازتخصیص منابع داخلی به بخش دفاعی خواهد بود که پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گستردهای در پی دارد.