قلب انرژی اسرائیل در تیررس/ حمله ایران به پالایشگاه حیفا چه ابعاد و آثار اقتصادی دارد؟
به گزارش نبض بازار، پالایشگاه حیفا، بزرگترین و پیچیدهترین مجتمع پالایشی اسرائیل (با شاخص نلسون ۹)، نقشی محوری در امنیت انرژی این کشور دارد. ظرفیت اسمی ۹.۸ میلیون تن در سال (معادل ۱۹۷،۰۰۰ بشکه در روز) آن، سهمی ۶۵ درصدی از بازار داخلی را پوشش میدهد. هدفگیری این تأسیسات در جریان درگیریها، آسیبپذیری زیرساختهای حیاتی را در مناقشات ژئوپلیتیک آشکار کرد. تحلیل حاضر با اتکا بر دادههای شرکت بازان، گزارشهای صنعت انرژی و اسناد بینالمللی، ابعاد اقتصادی-امنیتی این حادثه را وامیکاود.
جایگاه حیاتی پالایشگاه حیفا در اقتصاد انرژی اسرائیل
گروه بازان (با نماد ORL) بهعنوان اپراتور پالایشگاه حیفا، در ساختار انرژی اسرائیل تنیده شده است. سهامداران اصلی آن شامل گروه صنعتی اسرائیل (۳۳ درصد) و شرکتهای پتروشیمی اسرائیل (۱۵.۵ درصد) هستند. این مجتمع عظیم ۱،۸۰۰ هکتاری در خلیج حیفا، علاوه بر پالایش نفت خام (ظرفیت: ۱۹۷،۰۰۰ بشکه/روز)، از طریق شرکتهای تابعهای، چون کارمل الفینز و گادیو پتروشیمی، تولیدات پتروشیمی اساسی را کنترل میکند. بر اساس گزارشهای سالانه بازان، بیش از ۷۰ درصد محصولاتش در بازار داخلی مصرف میشود شامل بنزین، دیزل، سوخت جت و مواد اولیه صنایع پتروشیمی.
وابستگی اسرائیل به این مجتمع، فراتر از اعداد ظرفیت است. پیچیدگی فناوری آن (شاخص نلسون ۹) امکان تبدیل نفت خام به فرآوردههای ارزشمند مانند سوختهای پاک و مواد پتروشیمی تخصصی را فراهم میآورد. گزارش امروز واشنگتنپست تأکید میکند هر گونه اختلال در عملیات حیفا، بر زنجیره تأمین سوخت حملونقل، تولید برق و صنایع پاییندستی اسرائیل تأثیر میگذارد. این تمرکز جغرافیایی و عملکردی، نقطه آسیبپذیر کلیدی ایجاد کرده.
تأثیرات عملیاتی و اقتصادی حمله موشکی: دادههای کمی
بر اساس اعلام رسمی گروه بازان در ۱۵ ژوئن ۲۰۲۵، اصابت موشکهای ایران به «خطوط لوله و خطوط انتقال بین تأسیسات» خسارتی «موضعی»، اما حیاتی وارد آورد. این آسیب منجر به توقف پیشگیرانه برخی واحدهای پایین دستی شد، اگرچه واحدهای اصلی پالایش فعال ماندند. تحلیلگران صنعت نفت (پلاتز) تخمین میزنند این حادثه باعث کاهش موقت ۱۰ درصدی ظرفیت روزانه (حدود ۱۹،۷۰۰ بشکه) شده. بازان اعلام کرده ترمیم کامل و بازگشت به ظرفیت پیشاز حمله، ۴ تا ۶ هفته زمان خواهد برد.
پیامدهای اقتصادی فوری، فراتر از کاهش تولید است. گزارش بلومبرگ اشاره میکند قیمتهای محلی بنزین در اسرائیل ظرف ۴۸ ساعت پس از حمله، ۸ درصد افزایش یافت، نشاندهنده حساسیت بازار به اخبار مرتبط با حیفا. از منظر کلان، عملکرد مالی بازان (با درآمد ۱۳.۵۲ میلیارد دلاری در ۲۰۲۳) محرکی برای اقتصاد ملی ست. هر اختلال پایدار بر تراز تجاری، درآمدهای مالیاتی و اشتغال (با ۱،۸۰۰ کارمند مستقیم و ۲،۰۰۰ پیمانکار) تأثیر دارد.
ریشههای تاریخی و تناقضات زیستمحیطی
تأسیس پالایشگاه در ۱۹۳۸ توسط کنسرسیوم شل و بریتیش پترولیوم (با عنوان Consolidated Refineries Ltd)، آن را بهصورت ذاتی در منازعات ژئوپلیتیک منطقه قرار داد. موقعیت آن در پایان خط لوله کرکوک-حیفا (غیرفعال پس از ۱۹۴۸)، همواره نماد وابستگی انرژیای بوده که در معرض تهدیدات خارجی ست. ملیسازی آن در ۱۹۵۸ و خصوصیسازی تدریجی از ۲۰۰۶، نتوانست این آسیبپذیری ذاتی را کاهش دهد.
نکته انتقادی قابل تأمل، تناقض میان نقش حیاتی پالایشگاه و پیامدهای زیستمحیطی آن است. بهرغم سرمایهگذاریهای بازان برای کاهش آلودگی (مانند سوئیچ به گاز طبیعی در ۲۰۱۱ و پروژه ۳.۷ میلیون دلاری هیدروژن در ۲۰۲۰)، این مجتمع کماکان منبع اصلی آلایندهها در خلیج حیفا ست. کمیته دولتی اسرائیل در آوریل ۲۰۲۱ حتی پیشنهاد تعطیلی کامل آن را ظرف ۱۰ سال ارائه کرد. این دوگانگی (امنیت انرژی در مقابل سلامت عمومی) مدیریت بحران پسا حمله را پیچیدهتر کرد.
واکنشها و چشمانداز آینده: درسهایی برای امنیت انرژی
واکنش فوری بازان به حمله، سه محور داشت:
ترمیم اضطراری زیرساختهای آسیبدیده با بسیج تیمهای فنی
بهینهسازی موقت عملیات در واحدهای فعال برای جبران بخشی از ظرفیت ازدسترفته
تشدید اقدامات امنیتی فیزیکی و سایبری در سایت
در بلندمدت، این حادثه دو اولویت راهبردی را برجسته ساخت:
- تنوعبخشی به منابع انرژی: شتاببخشی به برنامههای انرژیهای تجدیدپذیر (سرمایهگذاری ۱.۵ میلیارد دلاری بازان تا ۲۰۳۰ برای پلیمرهای سبز)
- پراکندگی جغرافیایی ظرفیت پالایشی: کاهش وابستگی به یک سایت واحد. گزارش آژانس بینالمللی انرژی (IEA) هشدار میدهد تمرکز ۶۵ درصدی ظرفیت در یک نقطه، نمونهای از «ریسک سیستماتیک غیرقابل قبول» در مدیریت انرژی ملی ست.
ابعاد ژئوپلیتیک: بازتاب منطقهای حمله به حیفا
هدف قرار دادن حیفا در پاسخ به حمله اسرائیل به تأسیسات نفتی تهران (شهران و ری)، نشاندهنده تشدید «جنگ زیرساختی» در منازعه خاورمیانه است. این رویکرد جدید، زیرساختهای حیاتی انرژی را به عنوان اهداف مشروع نظامی بازتعریف میکند که به الگویی خطرناک برای درگیریهای آتی تبدیل میشود. افزایش ۳.۵ درصدی قیمت نفت برنت در روزهای پس از حمله (بر اساس دادههای مارکت واچ)، حساسیت بازارهای جهانی به چنین رویدادهایی را تأیید میکند.
سازمان ملل متحد در بیانیه ۱۷ ژوئن ۲۰۲۵، هدفگیری عمدی تأسیسات غیرنظامی حیاتی را نقض آشکار حقوق بینالملل بشردوستانه دانست. این حمله همچنین پرسشهای جدی درباره توانایی سیستمهای دفاع موشکی اسرائیل (مانند گنبد آهنین) در محافظت از سایتهای گسترده صنعتی مطرح ساخت.
انتقادات به مدیریت ریسک و راهپیشرو
بهرغم هشدارهای تاریخی درباره آسیبپذیری حیفا، دو کاستی راهبردی آشکار است:
ناتوانی در ایجاد ظرفیت پالایشی جایگزین در جنوب اسرائیل (پس از فروش پالایشگاه اشدود به پاز اویل در ۲۰۰۶) که تمرکز ریسک را تشدید کرد.
کندی در اجرای برنامههای انتقال انرژی سبز که میتوانست وابستگی به هیدروکربنها را کاهش دهد.
اسناد داخلی بازان (گزارش سالانه ۲۰۲۴) نشان میدهد تنها ۱۲ درصد از سرمایهگذاریهای برنامهریزیشده برای تنوعبخشی انرژی تاکنون محقق شده. این سهلانگاری، هزینههای عملیاتی و امنیتی حمله اخیر را افزایش داده. آینده امنیت انرژی اسرائیل مستلزم بازنگری فوری در راهبردهای تمرکززدایی، شتاببخشی به انرژیهای تجدیدپذیر و ارتقای همکاریهای انرژی با شرکای منطقهای (حتی ضمن تنشهای سیاسی) ست.