سوداگری غم در شبه قاره/ از اقتصاد مرگ در هند چه میدانیم؟
به گزارش نبض بازار، این صنعت نه تنها میلیونها شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده، با چالشهایی، چون سوءاستفاده مالی، آلودگی محیطزیست و نابرابریهای اجتماعی روبهرو است. شهرهای مقدسی، چون واراناسی (بنارس) و هاریدوار، به کانونهای اصلی این اقتصاد تبدیل شدهاند؛ جایی که حتی سوزاندن یک جسد در رود گنگ تا ۵۰۰ دلار هزینه دربرداشته و شبکه پیچیدهای از قایقرانان، کاهنان و فروشندگان هیزم را تغذیه میکند.
تحلیل اقتصادی: گردش مالی و بازیگران
۱. مردهسوزی در گنگا: تجارتی مقدس با ابعاد مالی گسترده
رود گنگ در فرهنگ هندوها «مقدس» است و مردهسوزی در سواحل آن (بهویژه در مَنیکارنیکا گَتِ واراناسی) به عملی رایج تبدیل شده. این فرآیند تنها آیین مذهبی نیست، زنجیرهای اقتصادی است:
- هزینههای مستقیم: هر مراسم سوزاندن جسد ۳۰۰ تا ۵۰۰ دلار هزینه دارد، شامل هیزم (۱۵۰-۲۰۰ دلار)، کاهن (۵۰-۱۰۰ دلار)، و هدایا مانند گل و شیرینی میشود (BBC Hindi, ۲۰۲۱).
- اشتغالزایی: تنها در واراناسی، حدود ۱۰۰ هزار نفر شامل دالیتها (طبقه پایین) بهعنوان کارگران سوزاندن اجساد، قایقرانان و فروشندگان فعالیت میکنند (The Wire, ۲۰۲۰).
- درآمد غیرمستقیم: هتلها، رستورانها، و فروشگاههای اطراف گنگا سالانه ۲۰۰ میلیون دلار از زائران مراسم تدفین درآمد دارند (Times of India, ۲۰۱۹).
۲. صنایع وابسته: از گل فروشی تا توریسم مرگ
- گلهای آیینی: بازار گلهای مورد استفاده در مراسم تدفین در هند سالانه یک میلیارد دلار گردش مالی دارد. در شهرهایی مانند کلکته (در شرق هند)، مزارع گل ویژه این آیینها وجود دارد (Economic Times, ۲۰۲۲).
- تورهای مرگ: آژانسهای مسافرتی بستههای ویژه برای گردشگران خارجی طراحی کردهاند تا شاهد مراسم مردهسوزی در گنگا باشند! این تورها سالانه ۱۰۰ میلیون دلار درآمد ایجاد میکند (National Geographic, ۲۰۲۰).
- صنعت هیزم: هند سالانه ۵۰ میلیون درخت را برای تهیه هیزم مراسم سوزاندن اجساد قطع میکند که به بحران جنگلزدایی دامن زده است (Down to Earth, ۲۰۲۱).
چالشها و تضادها: سوداگری در غم
۱. سوءاستفاده مالی و استثمار طبقاتی
- کاهنان برهمن: این گروه با سوءاستفاده از اعتقادات مذهبی، هزینههای غیررسمی مانند «حقِ آبِ گنگ» (۵۰-۱۰۰ دلار) را از خانوادهها دریافت میکنند.
- استثمار دالیتها: کارگران سوزاندن اجساد (اغلب از طبقه دالیت) با دستمزد روزانه ۲-۳ دلار، در معرض بیماریها و تبعیضهای اجتماعی قرار دارند (Al Jazeera, ۲۰۲۲).
۲. آلودگی محیطزیست: گنگا، رودی از خاکستر و زباله
هر ساله 320 هزار جسد در گنگا سوزانده میشود که منجر به ورود ۶٬۰۰۰ تُن خاکستر و ۳۰۰ کیلوگرم جیوه (از دندانهای مصنوعی) به آب میشود (Central Pollution Control Board, ۲۰۲۳). این آلودگی حیات آبزیان و سلامت ۴۰۰ میلیون هندی وابسته به گنگا را تهدید میکند.
۳. پاندمی کووید-۱۹: آزمونی برای صنعت مرگ
در ۲۰۲۱، هند با موج مرگومیر ناشی از کرونا مواجه شد:
- افزایش ۵ برابری تقاضا: روزانه تا ۴٬۰۰۰ جسد در گنگا سوزانده میشد.
- قیمت هیزم ۳۰۰ درصد افزایش یافت و خانوادهها مجبور شدند اجساد را نیمسوز به آب بسپارند (Reuters, ۲۰۲۱).
راهکارها و تحولات نوین
۱. کورههای الکتریکی: راهحلی ناقص
دولت هند از ۲۰۰۰، کورههای برقی با هزینه ۱۵ دلار برای هر جسد معرفی کرد، اما مقاومت مذهبی (ترجیح سوزاندن با هیزم) و قطعی برق مانع گسترش آن شده است. تنها ۱۰٪ از مراسم با این روش انجام میشود (NDTV, ۲۰۲۳).
۲. طرحهای زیست محیطی: نجات گنگا
پروژه «نامامی گنگه» با بودجه ۳ میلیارد دلار برای تصفیه آب رودخانه راهاندازی شد، اما فساد اداری و کمبود فناوری پیشرفت آن را کند کرده است (World Bank, ۲۰۲۲).
صنعت مرگ در هند، آیینهای مذهبی را با اقتصاد پیوند زده و شبکه عظیمی از مشاغل را ایجاد کرده، اما این سیستم با چالشهای اخلاقی، زیستمحیطی و اجتماعی عمیقی روبهروست. تا زمانی که اصلاحات ساختاری مانند محدودیت سوءاستفاده کاهنان، گسترش کورههای الکتریکی، و حمایت از کارگران دالیت انجام نشود، این صنعت در دایرهای از سوداگری و تخریب محیطزیست گرفتار خواهد ماند. تجربه پاندمی کرونا نشان داد حتی سنتهای دیرینه نیز در مواجهه با بحرانهای نوین نیازمند بازنگریاند.
در بررسی این صنعت از سه زاویه دیگر، میتوان به ابعاد فرهنگی، روانشناختی و تأثیرات جهانی آن پرداخت:
بُعد فرهنگی و هویت قومی
صنعت مرگ در هند نه فقط فعالیت اقتصادی، بخشی جداییناپذیر از هویت فرهنگی و مذهبی جامعه است. این آیینها از هزاران سال پیش، در کتب مقدس هندویی مانند «ریگودا» ذکر شدهاند و بهعنوان پل ارتباطی میان انسان و نیروهای کیهانی تلقی میشوند. با این حال، نسل جدید و طبقه متوسط شهری هند در حال بازنگری این سنتها هستند؛ بهویژه با گسترش تحصیلات و تغییر سبک زندگی، بسیاری به دنبال جایگزینهایی مانند تدفین مدرن و استفاده از روشهای سازگار با محیطزیست هستند؛ نشاندهنده شکاف میان سنتگرایان و مدرنگرایان در جامعه هند که بهنوعی مبارزه میان حفظ هویت تاریخی و پذیرش تغییرات جهانی ست.
تأثیرات روانشناختی بر افراد درگیر در صنعت
کسانی که مستقیم در این صنعت فعالیت دارند، از جمله کارگران دالیت، قایقرانان و فروشندگان، با تأثیرات روانشناختی مواجهاند. ارتباط مستمر با مرگ، نه فقط به شکل فیزیکی، بهعنوان عامل اجتماعی، باعث میشود بسیاری از این افراد دچار «بیحسی عاطفی» یا اضطراب مزمن شوند. همچنین در جوامع بسته، این شاغلان از سوی دیگر اقشار مورد تبعیض و دوری قرار میگیرند. عدم وجود حمایتهای روانی و اجتماعی برای این گروهها، بحرانهای فردی را تشدید کرده و حتی موجب افزایش نرخ خودکشی و افسردگی در برخی مناطق شده. این افراد نیازمند حمایتهای روانی ساختاری و تغییر نگاه اجتماعی نسبت به حرفهشان هستند.
ارتباط صنعت مرگ هند با اقتصاد جهانی و توریسم
این صنعت با وجود ماهیت مذهبی و سنتی، تأثیراتی بر اقتصاد جهانی و صنعت گردشگری دارد. شرکتهای بینالمللی که به حوزه محیطزیست و توسعه پایدار فعالیت دارند، تلاشهایی برای کاهش اثرات مخرب این آیینها بر طبیعت آغاز کردهاند. از سویی، توریسم مرگ، از شاخههای بحثانگیز صنعت گردشگری شده؛ جایی که مسافران خارجی برای تجربه آیینهای تدفین و سوزاندن اجساد به شهرهایی مانند واراناسی سفر میکنند. این روند، پرسشهایی را درباره اخلاقی بودن کسب درآمد از مراسمهای سوگواری ایجاد کرده و همچنین موجب شکلگیری دیالوگهایی درباره تفاوت دیدگاههای فرهنگی نسبت به مرگ در جوامع گوناگون شده است.
ارجاعات
- BBC Hindi. (۲۰۲۱). The Business of Death in Varanasi.
- The Wire. (۲۰۲۰). Caste and the Pyres of Varanasi.
- Central Pollution Control Board. (۲۰۲۳). Ganga Pollution Report.
- Reuters. (۲۰۲۱). India’s COVID-۱۹ Crisis Overwhelms Crematoriums.
- World Bank. (۲۰۲۲). Namami Gange Programme Evaluation.