علل محقق نشدن سند 20 ساله
به گزارش نبض بازار به گزارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد که ایران درآمد ناخالص ملی سرانه پایینی نسبت به همسایگان خود دارد. تنها کشورهای ترکمنستان، عراق، پاکستان و افغانستان که با چالش‌های اقتصادی و اجتماعی متعددی مواجه‌اند، در این شاخص در رده‌های پایین‌تر از ایران قرار دارند. این موضوع نشان‌دهنده جایگاه نسبتا ضعیف ایران در میان کشورهای منطقه از نظر میانگین درآمد هر فرد است.
مقایسه درآمد ناخالص ملی سرانه ایران با کشوری مانند قطر که در صدر کشورهای منطقه قرار دارد، اختلاف قابل‌توجهی را نشان می‌دهد. سرانه درآمد ناخالص ملی ایران تنها معادل 15.4درصد از درآمد ناخالص ملی سرانه قطر است. این موضوع بیانگر فاصله زیاد این دو کشور در سطح رفاه اقتصادی است.
قطر با اقتصادی مبتنی بر صادرات گاز طبیعی توانسته است یکی از بالاترین درآمدهای سرانه را در منطقه به دست آورد. در مقابل، ایران به دلیل چالش‌هایی مانند وابستگی بیش از حد به درآمدهای نفتی و تحریم‌های بین‌المللی، از دستیابی به ظرفیت‌های کامل اقتصادی خود بازمانده است.
بررسی شاخص توسعه انسانی ایران در سال 2022نشان می‌دهد که ایران با عدد 0.781 در رتبه یازدهم میان کشورهای همسایه قرار دارد. این جایگاه اگرچه ایران را در محدوده کشورهای با توسعه انسانی بالا قرار می‌دهد، اما نسبت به برخی کشورهای منطقه فاصله قابل‌توجهی دارد. در این رتبه‌بندی، تنها کشورهای جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، عراق، پاکستان و افغانستان از ایران پایین‌تر هستند.
در سال 2022، ایران با نرخ تورم 41.9درصد در میان کشورهای همسایه خود در رتبه دوم بیشترین تورم منطقه قرار داشت. در مقایسه با کشورهای دیگر منطقه، تنها ترکیه با نرخ تورم 72.3درصدی در رتبه اول قرار دارد. با‌این‌حال تورم ترکیه در‌حال‌حاضر به دلیل اصلاحات اقتصادی و اتخاذ سیاست‌های انقباضی شدید بانک مرکزی این کشور مرتبا در حال کاهش است و در اکتبر 2024 تورم سالانه آن به 48.6درصد رسیده است.
در مقابل با وجود اینکه تورم در ایران نسبت به سال 2022 کاهش یافته و تورم نقطه‌ای در آبان‌ماه 1403 برابر با 32.5درصد است، اما این روند کاهشی اخیرا متوقف شده است. طی دو ماه اخیر، روند تورم در حال افزایش مجدد بوده و به نظر می‌رسد اصلاحات اقتصادی هنوز نتوانسته‌اند تاثیری پایدار در کاهش نرخ تورم ایجاد کنند.
براساس بررسی نرخ بیکاری کشورهای ایران و همسایگان در سال 2022، ایران با نرخ بیکاری 8.8درصدی در جایگاه نسبتا بالایی قرار دارد. تنها چند کشور دیگر مانند افغانستان (14.1درصد)، عراق (15.3درصد) و ترکیه (10.4درصد) در این شاخص وضعیت بدتری نسبت به ایران دارند.
در مقابل، کشورهای حوزه خلیج فارس مانند قطر، بحرین، عمان و کویت به‌طور قابل توجهی در وضعیت بهتری قرار دارند. این کشورها به‌ترتیب نرخ بیکاری 0.1، 1.3، 1.5 و 2.2 درصد را در سال 2022 ثبت کرده‌اند.
بررسی‌ها نشان می‌دهند بر اساس سند چشم‌انداز 1404، هدف‌گذاری برای تبدیل ایران به قدرتمندترین کشور منطقه و دستیابی به جایگاه نخست اقتصادی محقق نشده است.
آنچه مسلم است این است که قرار بود بر اساس سند بیست‌ساله، ایران تبدیل به کشور اول شود. با‌این‌حال به نظر می‌رسد ایران در شاخص‌های تورم و بیکاری در رده‌های بالا و در شاخص‌های توسعه و رشد اقتصادی در سطوح پایین قرار داشته باشد.
برای بهبود وضعیت فعلی، تغییر مسیر و راهبردهای اصلی سیاستگذاری ضروری به نظر می‌رسد. برای این منظور لازم است سیاستگذاران توان تغییر مسیر داشته باشند، در غیر این صورت تضمینی برای بهبود شرایط طی 20 سال آینده نیز وجود نخواهد داشت.
تشدید تحریم‌ها، استفاده از منابع طبیعی برای اشتغال‌زایی یا ایجاد رشد، محدود شدن سرمایه‌گذاری خارجی و عدم حل مساله تورم، همگی موجب شده است اقتصاد ایران نسبت به ظرفیت‌های موجود در جایگاه نامناسبی قرار گیرد.
منبع: جهان اقتصاد