ایران باید از ظرفیت‌های روسیه استفاده کند
ترکیه خوب بلد است چطور بازار صادراتی کشورها به خصوص کشورهای همسایه را تصاحب کند، به قدری در این بازی حرفه‌ای است که در بحران اوکراین و روسیه سود دوسر برد را نصیب خود کرده و هم صادرات را به روسیه را افزایش داده و هم به اوکراین کمک می‌کند تا تجهیزات نظامی‌اش را تکمیل کند. البته که در میدان تجارت باید همینگونه رفتار کرد و در عین تولید هوشمندانه، بازارهای صادراتی را نیز به نحوی مدیریت کرد که به افزایش درآمدهای ارزی منجر شود. در کنار این موضوع و نفعی که ترکیه در حال تصاحب آن است، ایران هم باید از فرصت پیش آمده بهره ببرد و بتواند از رقیب و احتمالا رقبای دیگر خود پیشی بگیرد.
درباره بحران اوکراین و روسیه و تاثیراتی که بر اقتصادهای ایران، اروپا و آمریکا داشته و دارد و همچنین بایدها و نبایدهایی که برای بهره‌مندی از فرصت پیش آمده باید استفاده کرد؛ با کامبیز میرکریمی نائب‌رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
تحریم‌هایی که علیه روسیه وضع شده چه تاثیری روی اقتصاد این کشور گذاشته است؟
در تحریم‌هایی که اروپا علیه روسیه وضع می‌کند، این کشور یک قدم جلوتر می‌رود و تحریم‌های مشابهی را وضع می‌کند، یعنی روسیه خیلی خودش را نگران نمی‌بیند و با موضع قدرت رفتار می‌کند. زمانی که برخی کشورها انرژی روسیه را تهدید به تحریم می‌کردند، روسیه پیش‌قدم شد و صادرات انرژی و گاز خود را مشروط کرد که به‌جای ارز، پول ملی دریافت کنند. چون این پیش‌بینی را داشت که اگر با یورو و دلار معامله انجام دهد ممکن است این پول جایی حبس شود و در نهایت نتواند دارایی‌هایش را به کشورش برگرداند.
روسیه با ذخایر قوی که از گذشته نگه داشته است، فعلا به قدری توان و بنیه قوی دارد که بتواند مقاومت کند و برخی از شرکت‌هایی که به انرژی آن نیاز دارند را مجبور کند که به روبل معامله کنند و هنوز بانک‌هایی در خارج از کشور دارد که به‌رغم تحریم‌های بانکی، روبل را از خارج کشور حواله می‌کنند و به همین دلیل بر این موضوع تاکید دارد. ضمن اینکه بسیاری از تجار حتی تاجران ما در حال حاضر با روبل کار می‌کنند.
یکسری شوک‌های دیگر به اقتصاد جهانی وارد کرد که البته از جهاتی به نفع ما شد. به عنوان نمونه با ممنوعیت صادرات کود و اوره ما در ایران توانستیم جهش صادرات شدیدی را در این بخش شاهد باشیم و شرکت‌های ایرانی از این فرصت استفاده کردند و دو، سه برابر نرخی که پیش‌بینی می‌کردند را به بازار جهانی صادرات داشتند.
البته اینها تاثیرات موقت و کوتاه‌مدت است اما اتفاق خوبی هم که افتاد این بود که با وجود تمام تحریم‌ها و ممنوعیت‌های صادراتی که روسیه برای کالای اساسی خود ایجاد کرد، ایران به دلیل انعقاد موافقتنامه تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا مشمول این محدودیت‌ها نشد، بنابراین واردات می‌تواند به همان شکل سابقش ادامه پیدا کند و پیش‌بینی ما این است که چرخ واردات از سمت روسیه حتی افزایش هم خواهد داشت و بسیاری از بازارها می‌تواند جانشین کالاهای ارزان روسیه شود.
در مورد صادرات هم باید حتما تولید دانش‌محور و دارو را تقویت و تشویق کنیم. در این میان اگر سازمان توسعه تجارت می‌خواهد مشوق‌هایی تخصیص دهد، بر فعالیت‌های بازاریابی شرکت‌ها متمرکز شود. نمایشگاه‌های بسیار خوبی در مسکو برگزار می‌شود که فرصت مناسبی برای شرکت ها خواهد بود. در حال حاضر که در دوران پساکرونا هستیم بسیاری از بازارها پررونق شده و روسیه نیز دارای فرصت‌هایی است که شرکت‌های ایرانی می‌توانند از آن بهره‌مند شوند. به‌جای اعزام هیات‌های تجاری بی‌هدف، باید شرکت‌ها را تشویق کنیم تا در نمایشگاه تخصصی بین‌الملل که اعتبار هم دارد حضور یابند و محصولات خود را معرفی کنند. چون زیرساخت‌ها فراهم است، به نظر من دست خالی برنخواهند گشت و موفق خواهند بود.
بحران اوکراین و روسیه به‌طور خاص روی اقتصاد اروپا و آمریکا چه تاثیراتی دارد؟
به نظر می‌رسد که اروپا بیشترین ضرر را از این بحران متحمل شده است چرا که آمریکا منابع انرژی خود را مستقل کرده است. در سال‌هایی که درآمد نفت بالا رفته بود و قیمت نفت به بالای ۱۰۰ دلار رسید، فرصت خوبی شد که روس‌ها روی شرکت‌های آمریکایی نفتی و گازی غیرمتعارف سرمایه‌گذاری خوبی انجام دهند که هزینه‌های آن سرمایه‌گذاری را برگرداندند و در حال حاضر آمریکا با قیمت‌های خیلی پایین نفت و گاز هم می‌تواند به تولید ادامه دهد.
در نتیجه تا حدودی از انرژی روسیه بی‌نیاز هستند که نه‌تنها بی‌نیاز هستند، بلکه رقیب هم هستند، چون آمریکا محصولاتی که انرژی‌محور است را صادر می‌کند. گاز به اشکال مختلف از آمریکا صادر می‌شود که اولین بار چندی پیش شاهد بودیم که نفت خام هم صادر کرد. همچنین محصولاتی که بر مبنای خوراک اولیه پتروشیمی‌ها است مانند اتیلن هم در حجم خیلی بالایی صادر می‌کند که کشتی‌های خیلی عظیمی این صادرات را انجام می‌دهد. بنابراین به نظر می‌رسد آمریکا نه‌تنها ضرری نمی‌کند بلکه نفع هم می‌برد. بسیاری از کارشناسان هم پیش بینی کرده بودند که آمریکا دنبال این بود که این تحریم‌ها را علیه روسیه اعمال کند چرا که روسیه علاوه بر مشکلات امنیتی که برای غرب ایجاد کرد در برابر توسعه ناتو نیز ایستادگی داشت.
از سوی دیگر شاهد بودیم که روسیه تقریبا ذخایر ارزی خودش را از دلار خالی کرد و به پول‌های دیگر تبدیل کرد و نفت خود را هم بر مبنای غیردلار فروخت که این کارها حتما خط قرمز آمریکا است. اما در مقابل اروپا واقعا آسیب‌پذیر است نسبت به انرژی و همیشه نگران امنیت انرژی بوده، بنابراین شاهد هستیم که بیشتر از آمریکا دنبال تنش‌زدایی است. البته قطعا تابع آمریکا است، ولی دغدغه‌های خودش را هم دارد. دو سال است که آمریکا قول داده انرژی‌اش را تا جایی که می‌تواند تامین کند، ولی همین الان می‌بینیم که خیلی از محصولات پتروشیمی در تولیدات پتروشیمی اروپا به دلیل خوراک گران متوقف شده و مقرون به‌صرفه نیست. مثل ایران هم نیست که سوبسید بخواهند؛ در واقع وقتی اقتصاد شما اقتصاد آزاد باشد و تولید مقرون به‌صرفه نباشد، تولید آن کارخانه متوقف می‌شود. این از مزایای اقتصاد آزادی است که در اروپا است، متوقف شدند اما وارداتشان بیشتر شده است. خیلی از کالاهای ما هم با قیمت‌های خیلی بالا به اروپا فروخته می‌شود. هرچند تحریم هستیم اما با شیوه‌های مختلف این صادرات انجام می‌شود.
مردم اروپا به شدت در حال صرفه‌جویی هستند و تشویق به صرفه‌جویی هم شده‌اند چرا که محصولات انرژی‌بر در اروپا به شدت گران شده و به دنبال آن رفاه مردم هم طبیعتا کاهش پیدا می‌کند.
با توجه به اینکه اروپا از روسیه خارج شده، چه فرصتی برای ایران فراهم شده است؟
باید بپذیریم قدرت خرید مصرف‌کننده روسیه به سمت نزول حرکت خواهد کرد هرچند هنوز تحریم‌های بین‌المللی اثر خود را به این سرعت نگذاشته است. ضمن اینکه شوک‌های تحریم‌های بین‌المللی که روی روسیه اعمال می‌شود، یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد و روند بلندمدتی دارد، اما باید بدانیم که قدرت خرید مردم روسیه به تدریج کم می‌شود و درخواست‌ها بیشتر به سمت کالاهای حساس استراتژیک می‌رود. مثلا شاید کیوی ما را کمتر بخرند یا متقاضی فرش دستباف ایرانی نباشند، اما در سوی دیگر فرصت خوبی برای محصولات دانش‌بنیان ما خواهد بود. خوشبختانه سرمایه‌گذاری خوبی هم در این بخش شده و فقط باید فعالیت بازاریابی را تقویت کنیم. البته اقداماتی هم صورت گرفته و هیات‌های مختلف اقتصادی برای مذاکره به روسیه رفته‌اند و روسیه هم استقبال خوبی داشته که در تولید برخی کالاها به ویژه در بخش دارو فعالیت مشترک داشته باشیم.
چه رقیبی در این مسیر داریم و باید چه تدبیری داشته باشیم؟
شرکت‌های ترکیه‌ای حضور خیلی پررنگی در روسیه دارند چرا که ترکیه کشور صادرات‌محوری است که عمده درآمد ارزی آن مبتنی بر صادرات است بنابراین تسهیلات خوبی هم در این بخش برای صادرکنندگان در نظر می‌گیرند. ترکیه پیش از اینها در روسیه برندسازی کرده است و در حال حاضر هم از هر دو طرف سود می‌برد؛ یعنی همزمان پهباد به اوکراین صادر می‌کند تا بتواند کشتی‌های روسی را بزند و هم صادرات کالای خود به روسیه را افزایش داده است. بازرگانان مشهور و بزرگی هم سفارش‌های خیلی خوبی در حوزه مصارف بهداشتی و پوشاک به شرکت‌های ترک داده‌اند. اما ما چون برندسازی نکردیم، کارمان سخت‌تر است؛ بنابراین اولین درخواست این است که تمام بخشنامه‌ها پیش‌بینی‌پذیر باشند؛ وقتی که یک قرارداد صادراتی منعقد می‌شود، فروشنده هم باید یک قرارداد بلندمدت با تولیدکنندگان و پیمانکاران منعقد کند و برای تولید صادراتی برنامه‌ریزی کند.
ضمن اینکه هزینه‌های سنگین تبلیغات هم وجود دارد و در نتیجه بخشنامه‌های یک شبه و آنی تمام برنامه‌ریزی‌ها را از بین می‌برد و باعث ضرر خواهد شد. در حال حاضر بسیاری از برندهای بین‌المللی چهار برابر تولیدشان هزینه تبلیغات و تحقیق و توسعه می‌کنند اما شاید اگر شرکت‌های ما در این زمینه‌ها سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، به این دلیل است که از آینده‌شان خبر ندارند. بارها شاهد بوده‌ایم که یک شرکت در نمایشگاه‌های گرانقیمت حضور یافته با ایجاد زیرساخت‌هایی و دریافت تسهیلاتی نسبت به صادرات اقدام کرده بعد صادرات آن کالای مورد نظر را یک‌شبه ممنوع کردند. این یک سم مهلک و باید جلویش حتما گرفته شود. همچنین باید موافقتنامه تجارت ترجیحی یا تجارت آزاد با کشورهای همسایه داشته باشیم؛ تاکید می‌کنم کشورهای همسایه، چرا که قطعا اولویت دارند.