تمرکز تسهیلات در چند گروه محدود؛ آیا بانک خاورمیانه از تنوع ریسک فاصله گرفته است؟
به گزارش نبض بازار-طبق دادههای منتشرشده در گزارش میاندورهای بانک، مانده تسهیلات اعطایی در پایان شهریور ۱۴۰۴ به بیش از ۱۲۰ هزار میلیارد ریال رسیده است. از این رقم، بخش چشمگیری مربوط به چند گروه صنعتی بزرگ است که طی دو سال اخیر طرف اصلی قراردادهای اعتباری بانک بودهاند.
منابع رسمی اشاره مستقیمی به نام شرکتها ندارند، اما بررسی ردیفهای تسهیلات ارزی و ریالی نشان میدهد بیشترین تمرکز در حوزه صنایع پتروشیمی، فولاد و شرکتهای وابسته به صادرات مواد معدنی است.
در واقع، کمتر از ۱۵ مشتری حقوقی، بیش از دو سوم کل تسهیلات بانک را دریافت کردهاند. این نسبت در مقایسه با میانگین صنعت بانکی، که حدود ۴۰ درصد است، بسیار بالاتر ارزیابی میشود. چنین تمرکزی، هرچند در ظاهر سودآورتر بهنظر میرسد، در عمل بانک را در برابر نوسانات یک یا دو صنعت بزرگ بهشدت آسیبپذیر میکند.
بازدهی بالا یا ریسک پنهان؟
سود تسهیلات در این بخشها بهطور میانگین بالاتر از نرخ مصوب شورای پول و اعتبار است، اما نکته کلیدی، ساختار بازپرداخت آنهاست. اغلب این تسهیلات، دوره بازپرداخت بلندمدت دارند و با وثایق غیرنقدی تضمین شدهاند. کارشناسان میگویند چنین الگوهایی در شرایط تورمی، ریسک کاهش ارزش وثیقه و تأخیر در بازپرداخت را افزایش میدهد.
در حالیکه در سمت داراییهای بانک، سود تسهیلات رشد ۲۳ درصدی را تجربه کرده، در سمت نقدینگی بانک، رشد معناداری دیده نمیشود. همین مسئله نشانهای از بلوکهشدن بخشی از منابع در پروژههای خاص تلقی میشود.
سیاست اعتباری متمرکز؛ انتخاب آگاهانه یا فشار رقابتی؟
در یادداشتهای توضیحی گزارش مالی، اشاره شده است که تمرکز بر مشتریان بزرگ، نتیجه استراتژی بانک برای «افزایش کارایی در ارزیابی ریسک» و «کاهش هزینههای عملیاتی» است. اما منتقدان میگویند این استدلال تنها بخشی از واقعیت را نشان میدهد.
در عمل، کاهش اعتباردهی خرد و حذف تسهیلات متوسط به شرکتهای کوچکتر، باعث شده ترکیب پرتفوی بانک از تعادل خارج شود. این امر، هرچند در کوتاهمدت هزینه کنترل ریسک را کاهش میدهد، در بلندمدت تراز بانک را در برابر ریسک صنعتی و نوسانات بازار مواد خام شکنندهتر میکند.
درسهای تجربههای قبلی
در دهه گذشته، بانکهای متعدد با الگوی مشابه تخصیص اعتبار، در دوره رکود صنعتی یا تحریم دچار ناترازی شدند. تجربه نشان داده بانکهایی که تمرکز بیش از حد بر چند صنعت دارند، در زمان افت قیمت جهانی یا رکود داخلی، ناچار به افزایش ذخایر زیان تسهیلات میشوند.
در همین چارچوب، نسبت ذخایر تسهیلات مشکوکالوصول بانک خاورمیانه در ششماهه نخست ۱۴۰۴، رشد ۸ درصدی نسبت به سال قبل داشته که هرچند در محدوده کنترلشده است، اما نشانهای از فشار تدریجی ریسک در پرتفوی اعتباری محسوب میشود.
لزوم بازنگری در ترکیب تسهیلات
به باور کارشناسان بانکی، تنوعبخشی به پرتفوی اعتباری در شرایط تورمی کنونی بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. تمرکز بیش از حد منابع در صنایع خاص، نه تنها انعطاف بانک را در برابر تغییرات بازار کاهش میدهد، بلکه میتواند در آینده مانع رشد پایدار سودآوری شود.
بانک خاورمیانه به عنوان یکی از بانکهای تخصصی فعال در بازار سرمایه، ظرفیت توسعه خدمات مالی و تأمین مالی شرکتهای دانشبنیان و خدماتی را نیز دارد؛ حوزههایی که ریسک سیستماتیک کمتری دارند و به تعادل پرتفوی کمک میکنند.