علت سقوط تهران به فهرست بدترین شهر‌های جهان/ کیفیت زندگی در تهران چگونه است
به گزارش نبض بازار، تازه‌ترین گزارش اکونومیست از وضعیت زیست پذیری شهر‌های جهان حکایت از سقوط رتبه تهران در فهرست شهر‌های زیست‌پذیر دارد. در گزارشی که سال ۲۰۲۱ از وضعیت زیست پذیری شهر‌های جهان منتشر و عناوین ۱۰ شهر ابتدا و انتهای این فهرست منتشر شد، تهران در هیچ یک از این دو بخش قرار نداشت، اما گزارش سال میلادی جاری، تهران را در زمره ۱۰ شهر پایین این رتبه بندی معرفی کرده است. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل «دنیای‌اقتصاد»، در وین به آن لیبنزکونست می‌گویند، که معنای آن «هنر خوب زیستن» است و حالا که رستوران‌ها و موزه‌ها بازگشایی شده اند، بار دیگر پایتخت اتریش به مکان مناسبی برای تمرین این هنر بدل شده است.
علت سقوط تهران به فهرست بدترین شهر‌های جهان در رتبه بندی۲۰۲۲ اکونومیست بررسی شد. بر اساس تازه‌ترین گزارش اکونومیست مربوط به رتبه بندی ۱۷۲شهر جهان در حوزه کیفیت زندگی و زیست پذیری، رتبه تهران در سال۲۰۲۲ نسبت به سال میلادی قبل از آن سقوط کرده است. این تنزل رتبه سبب شده است تهران یکی از ۱۰شهر انتهایی فهرست مذکور در سال میلادی جاری باشد و پس از آن شهر‌های دوالا، هراره، داکا، پورت مورزبی، کراچی، الجزیره، طرابلس، لاگوس و دمشق نیز بعد از تهران به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار گرفته اند. اینکه تهران در کنار یک شهر جنگ زده مثل دمشق در انتهای فهرست رتبه بندی شهر‌های زیست پذیر قرار گرفته، تامل برانگیز است و اهمیت بررسی علت این رخداد را دوچندان می‌کند.
آژیر ۵ عارضه در پایتخت
بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» از متغیر‌های زیست پذیری پایتخت و تحلیل دو صاحب‌نظر ارشد شهری نشان می‌دهد این گزارش اکونومیست، دومین هشدار و در عین حال اولین آلارم جهانی از وخامت اوضاع کیفیت زندگی شهری در تهران است. پیش‌تر هم در آخرین نظرسنجی‌های رسمی از شهروندان که نتایج آن حدود دو سال قبل منتشر شد، میزان رضایت شهروندان از زندگی در پایتخت پایین گزارش شده بود و علت این عدم رضایت نیز دو ابرمشکل شهروندان یکی در حوزه مشکلات ترافیکی در شهر و پیامد آن یعنی آلودگی هوا و دیگری سلب آسایش و آرامش شهروندان از محل آزار و اذیت ساختمانی در پروژه‌های عمرانی و ساختمانی در حال اجرا در سطح شهر بود. اما اکنون این بررسی بین المللی نشان می‌دهد این ۲ ابرمشکل به پنج مورد افزایش یافته است.
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، اولین و جدی‌ترین عارضه تهران مثل همه سال‌های گذشته ترافیک و دنباله متصل به آن یعنی آلودگی هوا است. فرسودگی، ازدحام و عدم چابکی سه معضل اصلی ناوگان حمل‌ونقل عمومی تهران است که سبب شده شهروندان بیش از پیش به استفاده از خودروی شخصی روی بیاورند؛ موضوعی که سبب شده حرکت با ناوگان خصوصی نیز با کیفیت به مراتب پایین تری نسبت به چند سال گذشته انجام شود.
تغییر سبک زندگی و حرکت شهروندان پس از شیوع کرونا از یکسو و عدم تجهیز ناوگان حمل‌ونقل عمومی از سوی دیگر سبب شده جمعیتی که امروز از خودروی شخصی برای سفر‌های روزانه شخصی استفاده می‌کنند، به مراتب بیشتر از سه سال قبل باشد و این وضعیت موجب افزایش اتلاف وقت شهروندان در ترافیک‌های صبحگاهی و عصرگاهی شده است. تغییرات ترافیکی شاید محسوس‌ترین رخدادی است که شهروندان بلافاصله آن را حس می‌کنند و تشخیص آن حتی در صورت عدم انتشار آمار‌های رسمی، کار دشواری نیست. در ماه‌های اخیر ازدحام خودرویی داخل محدوده مرکزی طرح ترافیک (حلقه اول) به مراتب بیشتر از چند سال گذشته بوده و دیگر حتی قیمت گذاری حداقل با ارقام فعلی، نمی‌تواند مانع از سفر شهروندان با خودروی شخصی در مرکز شهر شود.
دومین چالش و عارضه تهران ناظر بر موضوع نگهداشت شهر است. پژمردگی چهره تهران نسبت به دو سه سال گذشته موضوعی نیست که از نظر دور بماند. خرابی و سرقت تجهیزات شهری، تبدیل معابر به انبار بسازوبفروش‌ها از بابت رها شدن ساخت‌وساز‌های نیمه کاره یا پیشرفت کند آنها، تُنک شدن فرش سبز کنار معابر بزرگراهی و بلوارها، عدم رسیدگی به برخی از بوستان‌های محلی و نیز عدم دسترسی به فضا‌های تفرجی در برخی محله‌های متراکم نظیر ۸، ۱۰ و ۱۲ از دیگر مصادیق فقدان کیفیت مناسب خدمات نگهداشت شهر است. تا دو سه سال گذشته طراوت در چهره شهر به مراتب محسوس‌تر بود؛ اما به نظر می‌رسد محدودیت‌های مالی در تهران سبب شده است رسیدگی به ظاهر شهر و نیز نگهداشت تجهیزات شهری اولویت کمتری نسبت به چند سال گذشته پیدا کند و وزن این عامل حداقل رضایت نسبی شهروندان از زندگی در تهران پایین بیاید.
عدم پیشرفت تهران در حوزه ارائه خدمات غیرحضوری و در تعریف کلی‌تر «شهر هوشمند» همپای سایر شهر‌های بزرگ جهان نیز از دیگر عارضه‌هایی است که تهرانی‌ها با آن روبه‌رو هستند. افزون بر این «دو قطبی خدمات» در پایتخت در یکی دو سال اخیر آشکارتر شده است.
مقصود از دوقطبی خدمات، فقدان سرانه‌های خدماتی شهری به میزان کافی در بسیاری از محله‌های نیمه‌جنوبی شهر و در مقابل دسترسی بیشتر از سرانه استاندارد به این قبیل خدمات در محله‌های برخوردار شمال تهران است و این در حالی است که پرداختی‌های عوارض شهری نظیر عوارض پسماند و نوسازی توسط شمال شهرنشین‌ها و ساکنان جنوب پایتخت تقریبا برابر است و به‌طور دقیق تر، اختلاف معناداری متناسب با سطح دسترسی آنها به خدمات ندارد.
پنجمین عارضه جدی تهران که شهروندان را آزرده خاطر می‌کند، این است که از نگاه آنها عمده امتیاز‌ها و امکانات عمومی در خدمت صاحبان قدرت (چه صاحبان قدرت سیاسی و چه صاحبان سرمایه) است. شهروندانی که به‌دلیل تلاش برای رفع مشکلاتی که میان آنها و شهرداری رخ داده است، به این نهاد مراجعه می‌کنند، بعضا عنوان می‌کنند که مدیریت شهری انتفاع نهاد‌ها و صاحبان قدرت و نفوذ را به انتفاع اشخاص حقیقی ترجیح می‌دهد. مصادیق برخورد‌های ناعادلانه از این دست چیزی نیست که از نظر شهروندان دور بماند و تلنبار شدن این دلخوری‌ها بر میزان رضایت شهروندان از زندگی در پایتخت اثر گذاشته است. مجموعه آنچه در قالب ۵ عارضه پایتخت دسته‌بندی شد، در واقع فهرستی از ماموریت‌های مغفول شهرداری تهران را نشان می‌دهد که اکنون به‌شکل مطلوب دنبال نمی‌شود و نحوه عملکرد مدیریت شهری در این حوزه‌ها، رضایت شهروندان را به‌دنبال ندارد.
تهران درجا زده است
گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با دو صاحب‌نظر برجسته شهری درباره علت تنزل رتبه جهانی تهران در فهرست شهر‌های زیست پذیر نیز ریشه‌های به صدا درآمدن آژیر تهران عارضه‌مند و عواقب آن را روشن‌تر می‌کند.
تلاش بیشتر رقبا در جهت بهبود طی یک سال میلادی گذشته، فقدان دیپلماسی شهری و عدم ارتباط موثر تهران با دیگر شهر‌های جهان تحت تاثیر ادامه تحریم‌ها که موجب پسرفت جایگاه پایتخت در حوزه برگزاری رویداد‌های بین المللی شده است، قطع ارتباط شهروندان و مدیریت شهری به دلایل مختلف از جمله اینکه عمده بودجه شهر تهران از محل ساخت‌و‌ساز و از جیب چند ۱۰ هزار نفر سرمایه گذار ساختمانی از بین میلیون‌ها شهروندان تهرانی تامین می‌شود و مدیریت شهری انگیزه کافی برای جلب مشارکت و همراهی سایر شهروندان را ندارد و نیز پسرفت در حوزه هوشمندسازی با توجه به کارنامه متفاوت کشور‌های دیگر که اتفاقا به‌دلیل شیوع کرونا، با شتاب بیشتری در این حوزه پیشرفت کردند، از موضوعاتی است که صاحب‌نظران به آنها پرداخته اند.
حجت‌اله میرزایی، معاون پیشین برنامه ریزی، توسعه شهری و امور شورای شهرداری تهران و کارشناس ارشد شهری با بیان اینکه به نظر می‌رسد تنزل رتبه تهران در رتبه بندی اکونومیست در حوزه زیست پذیری شهر‌ها ناشی از این است که سایر شهر‌های جهان با شتاب بیشتری رو به بهبود حرکت کرده اند، اما تهران درجا زده است، به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در واقع رخداد خاصی در تهران اتفاق نیفتاده که بتوان تنزل رتبه مذکور را به آن نسبت داد و سرانه‌های شهری و زیرساخت‌ها نیز اگر بهبود خفیف پیدا نکرده باشد، قطعا تنزل هم پیدا نکرده است؛ بنابراین پایین‌تر آمدن رتبه تهران ناشی از سرعت حرکت رقبا به سمت وضعیت مطلوب‌تر است.
وی معتقد است عامل این درجا زدن را بیش از هر چیز باید به حکمرانی نامطلوب شهری در تهران نسبت داد و خاطرنشان کرد: مروری بر مطالعه‌ای که برای تدوین برنامه پنج ساله سوم شهرداری تهران در دوره پنجم مدیریت شهری انجام شد نیز نشان می‌دهد پایتخت کشورمان در مقایسه با سایر کلان‌شهر‌های جهان از سال‌ها قبل در رتبه بندی‌های جهانی وضعیت خوبی نداشته است. به‌عنوان مثال در سال۲۰۱۷ که وضعیت تهران پیش از تدوین برنامه پنج ساله سوم بررسی شد، رتبه تهران در فهرست شهر‌های پویا ۱۶۱ از مجموع ۱۸۰ شهر بود. همچنین بر اساس گزارش «مرسر» تهران در سال۲۰۱۷ به لحاظ کیفیت زندگی رتبه ۱۹۹ از مجموع ۲۳۱ شهر را کسب کرده بود. علاوه بر این در حوزه شهر‌های ایمن، یک رتبه بندی جهانی در سال۲۰۱۷ میلادی انجام شده بود که نشان داد تهران از میان ۶۰ شهر جهان، رتبه ۵۲ را دارد.
میرزایی تاکید کرد: بنابراین در سال‌های گذشته نیز تهران در رتبه بندی‌های جهانی در حوزه‌های مختلف اغلب حائز پایین‌ترین رتبه‌ها بوده است؛ اما اینکه رتبه تهران در رتبه بندی اکونومیست در ۲۰۲۲ چند پله سقوط کرده، علاوه بر شتاب رقبا در بهبود وضعیت، ناشی از تنزل در حوزه مناسبات دیپلماسی و سرمایه گذاری نیز بوده است. در واقع با تکمیل برخی پروژه‌های زیرساختی در سال‌های اخیر، قاعدتا در مجموع وضعیت تهران بدتر نشده، اما بهتر هم نشده است.
این صاحب‌نظر ارشد شهری در عین حال به پسرفت وضعیت تهران دست کم در دو حوزه پرداخت و گفت: تهران در دو حوزه از سایر کلان‌شهر‌ها جا مانده و همین موضوع می‌تواند زمینه ساز افت رتبه آن در رتبه بندی اخیر اکونومیست شده باشد؛ یکی در حوزه مناسبات بین المللی و دیپلماتیک و جذب سرمایه گذاری خارجی که نتیجه طبیعی این قبیل مناسبات است؛ دوم در زمینه هوشمندسازی شهری و شکل گیری اقتصاد دانش بنیان شهری با حمایت از فعالیت‌های استارت‌آپی. در واقع به‌دلیل فقدان زیرساخت‌های هوشمند شهری به حد کافی، تاب آوری تهران در مواجهه با پاندمی کرونا کمتر بوده و این موضوع به شکل افت شاخص زیست پذیری در رتبه بندی اکونومیست منعکس شده است.
میرزایی یادآور شد: شرایط خاص ناشی از شیوع کرونا در تهران به افزایش جمعیت بیکار در این شهر و موج خروج از پایتخت دامن زد و احتمالا این موضوع نیز در رتبه بندی لحاظ شده است.
وی با بیان اینکه در حوزه کاهش سرمایه گذاری و عدم بهبود مناسبات دیپلماتیک نیز با توجه به اینکه تهران در شرایط تحریمی قرار داشته، اما سایر شهر‌ها از این نظر در مضیقه نبوده اند، این موضوع هم در تنزل رتبه تهران به لحاظ زیست پذیری اثرگذار بوده است، به مساله مهم دیگری نیز اشاره کرد و گفت: در یک نگاه کلی‌تر مساله اصلی تهران حکمرانی شهری است.
به اعتقاد وی، هر چند در دوره گذشته مدیریت شهری (دوره پنجم) مساله شفافیت و فسادستیزی با جدیت زیادی دنبال شد و به نوعی دوره کم فساد و کم عارضه تری نسبت به سایر دوره‌های مدیریت شهری در سال‌های ۹۶ تا ۱۴۰۰ سپری شد، اما به‌دلیل محدودیت‌های مالی و انباشت بدهی از دوره قبل و نیز همزمانی آن با شیوع کرونا، در جذب سرمایه چه از نوع داخلی و چه خارجی عملکرد مطلوبی را شاهد نبودیم.
این اقتصاددان و کارشناس ارشد شهری تاکید کرد: مهم‌ترین امتیاز دوره گذشته مدیریت شهری، ایجاد سازوکار‌های شفافیت بخش بود، اما در حوزه پاسخگویی به نیاز‌های شهروندان توفیق چندانی حاصل نشد.
عامل گسست بین شهر و شهروندان
از دیگر مسائلی که میرزایی به آن پرداخت، جنس سیاسی انتخابات پارلمان شهری در تهران است که به عقیده او، این مساله در زیست پذیری شهر بی تاثیر نیست. وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر از یکسو اعضای شورای شهر ترکیب قابل قبولی از تخصص‌ها و گروه‌های ذی نفع در شهر را تشکیل نمی‌دهند و از سوی دیگر با توجه به مشارکت پایین در انتخابات، نماینده همه گروه‌های فکری محسوب نمی‌شوند.
وی با اشاره به اینکه نتیجه چنین انتخاباتی نبود نظارت عمیق بر عملکرد شهرداری از سوی شهروندان است، افزود: گسست بین شهروندان و مدیریت شهری سبب شده است تلاش مدیران شهری برای بهبود زیست پذیری شهر کمرنگ شود. در واقع شهروندان تحقق شعار‌ها و وعده‌های مدیریت شهری را دنبال و مطالبه نمی‌کنند و عملا ارتباط شهروندان و مدیریت شهری قطع است. از آنجا که سازوکار‌های مشارکت پذیری واقعی شهروندان در اداره شهر پیش بینی نشده، عملا نتیجه حکمرانی نامطلوب شهری در تهران، تنزل رتبه کیفیت زندگی در تهران است.
خلأ دیپلماسی شهری در تهران
حسین ایمانی جاجرمی، دیگر صاحب‌نظر برجسته و کارشناس ارشد شهری نیز در گفتگو با «دنیای‌اقتصاد» به این موضوع اشاره کرد که تهران در سال‌های گذشته هم رتبه چندان بهتری کسب نکرده بود و همواره در زمره کشور‌های ته جدولی قرار داشت. وی در عین حال یادآور شد: به نظر می‌رسد آنچه باعث تنزل بیش از پیش رتبه تهران شده، تلاش رقبا برای بهبود است.
جاجرمی با یادآوری اینکه به‌طور کلی هدف از رتبه بندی‌های اکونومیست، ارائه راهنمایی در حوزه شناسایی فضا‌های مناسب برای سرمایه گذاری و راه اندازی کسب‌وکار‌ها است، اظهار کرد: در واقع ارزشی که نظامات شهری برای کار اقتصادی قائل می‌شوند، از دل این رتبه بندی‌ها قابل برآورد است و هرچه رتبه شهر‌ها بالاتر باشد، از نگاه واحد اطلاعات اکونومیست، این شهر‌ها واجد ارزش بیشتری برای سرمایه گذاری تلقی می‌شوند.
این جامعه شناس شهری با اشاره به این نکته قابل تامل که اکونومیست در برخی شهر‌های واقع در کشور‌های خاورمیانه نیز دفاتری تاسیس کرده و فعالیت می‌کند، افزود: در حال حاضر علاوه بر شهر‌هایی مثل لندن و نیویورک، اکونومیست در هنگ کنگ، دبی، گارگائن و... نیز دفاتر فعال دارد؛ اما از آنجا که تهران نتوانسته زیرساخت‌های شهری مناسب برای جذب سرمایه را فراهم کند، شرایط نامناسب در این شهر تداوم پیدا کرده و روی رتبه این شهر در رتبه بندی زیست پذیری شهر‌ها از منظر اکونومیست اثر سوء داشته است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر مساله دیپلماسی شهری نیز در نتیجه رتبه بندی‌های این چنین تاثیر دارد. از آنجا که تهران ارتباط موثری با سایر شهر‌ها در حوزه دیپلماسی شهری ندارد و مرکز وقوع رویداد جهانی یا منطقه‌ای خاصی هم نیست، شاهد بهبود رتبه زیست پذیری نیز نبوده است.
این صاحب‌نظر برجسته شهری با بیان اینکه به‌طور کلی میزبانی رویداد‌های جهانی روی نتیجه رتبه بندی‌هایی از این قبیل اثر دارد، یادآور شد: این رویداد‌ها می‌تواند ورزشی، هنری، اجتماعی، اقتصادی و... باشد. اما یکی از آثار تحریم‌ها در کشور ما به شکل عدم برگزاری رویداد‌های جهانی در پایتخت نمود پیدا کرده و نتیجه طبیعی آن، عدم بهبود جایگاه تهران در رتبه بندی اخیر است.
جاجرمی معتقد است اینکه نظام انتخابات شورای شهر نمی‌تواند تنوع سلایق شهروندی را بازتاب دهد و به همین نسبت در هر دوره عموما یک سلیقه سیاسی همه کرسی‌ها را از آن خود می‌کند نیز، در روندی که شهر در حوزه زیست پذیری طی می‌کند، موثر است.
به گفته وی، موضوع قابل تامل دیگر این است که در مدیریت شهری اهدافی که برندگان دنبال می‌کنند، کمتر با مسائل روزمره مردم ارتباط دارد و حتی به لحاظ جغرافیایی نیز انتخابات به شکلی طراحی نشده است که هر منطقه دست کم یک نماینده در پارلمان شهری داشته باشد؛ نتیجه اینکه در تهران با وجود ۲۲ منطقه، ۲۱ کرسی برای اعضای شورا پیش بینی شده است.
وی اضافه کرد: به نظر می‌رسد نداشتن دستور کار مشخص در حوزه بهبود زندگی شهروندان توسط شورای شهر نیز زمینه ساز عدم پیشرفت تهران در اهداف زیست پذیری بوده است؛ در واقع وقتی حضور مدیریت شهری از جنس دنبال کردن ماموریت‌های شهری نیست، نمی‌توان بهبود کیفیت زندگی را به شکل قابل اندازه گیری و محسوس مشاهده کرد.
این جامعه‌شناس شهری باور دارد مدیریت شهری باید دستور کار خود را متناسب با هدفگذاری در حوزه بهبود کیفیت زندگی شهری بازنگری کند و تنها در این صورت است که حرکت تدریجی به‌سمت تهران زیست‌پذیر رخ خواهد داد.
عامل قدرت در بازار دلار
معامله گران باتجربه ارزی تمایل چندانی ندارند که خرید و فروش خاصی را انجام دهند. آنها باور دارند بازارساز ارزی با قدرت وارد معاملات شده است و با فشار عرضه به راحتی اجازه نمی‌دهد که اسکناس آمریکایی از مقاومت بزرگ ۳۲ هزار و ۲۰۰ تومانی عبور کند.
برخی فعالان عنوان می‌کنند که بازارساز بخشی از عرضه خود را در بازار حواله درهم صورت می‌دهد. به باور آن ها، بازارساز با همکاری برخی صادرکننده‌ها در بازار درهم اقدام به فروش آتی ارز می‌کند و این موضوع موجب شده است که در بازار همسایه تمایل برای خرید در برخی مواقع پایین بیاید. زمانی که ارزش درهم نزولی می‌شود، در بازار هرات نیز بازیگران خریدار فعالیت خود را کاهش می‌دهند و به تبع این اتفاق، جسارت خریدار نیز در بازار داخلی افت می‌کند.
با وجود عرضه ارز، اخیرا رابرت مالی در مورد مذاکرات هسته‌ای دوحه عنوان کرده است که طرف ایرانی در ابتدا باید با خود گفتگو کند، عاملی که مورد توجه بازیگران افزایشی بازار قرار گرفته است و ممکن است وضعیت معاملات دلار در روز جاری را تحت تاثیر قرار دهد.
در کنار این دیروزاونس طلا به یکباره افت سنگینی را تجربه کرد و ممکن است برخی سکه بازان برای جبران اثر کاهشی این اتفاق، در موقعیت خرید بازار دلار قرار بگیرند. بالا رفتن دلار شاید کمک کند که ارزش دارایی سکه بازان به طور معنادار پایین نیاید.
اگر دلار امروز به بالای سطح ۳۱ هزار و ۵۰۰ تومان برود، شانس با افزایشی‌های بازارخواهد بود و رفتن به زیر کانال ۳۱ هزار تومانی، قدرت نمایی کاهشی‌ها را بیشتر خواهد کرد.