مذاکرات برجام در دوراهی رو به جلو یا درجا زدن؟
به گزارش نبض بازار، طی بیانیه وزارت امور خارجه ایالات متحده آنتونی بلینکن با ژان ایو لودریان، آنالنا بائربائوک و لیز تراس همتایان اروپایی خود درباره برجام دیدار و گفتگو کرد. علاوه بر آن وزیر امور خارجه آمریکا با فلیپ اِرا، مدیرکل امور سیاسی و امنیتی فرانسه نیز پیرامون آینده توافق هسته‌ای و مذاکرات وین رایزنی دو جانبه‌ای داشته است.
پیش از آن نیز شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر هم با جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و همچنین رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران گفتگو‌های تلفنی جداگانه‌ای پیرامون مذاکرات هسته‌ای انجام داده بود.
در نگاه اول همه این تحرکات معنادار دیپلماتیک پس از بازگشت انریکه مورا و شیخ تمیم از ایران حکایت از موفقیت نسبی تلاش‌های میانجیگرایانه امیر قطر و نمانیده ارشد اتحادیه اروپا برای آب شدن یخ بن بست مذاکرات وین دارد؛ بن بستی که عقربه روز شمارش عدد ۶۷ را نشان می‌دهد. به خصوص آنکه سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه دولت رئیسی نیز دیروز (دوشنبه) عنوان داشت که «چندقدم جلوتر از سفر آقای مورا به تهران هستیم.»
با این حال به نظر می‌رسد که علیرغم شکسته شدن بن بست مذاکرات وین موانع شکل گیری این سکون کماکان به قوت خود پابرجاست. پس نه تنها خبری از «چند قدم جلوتر» نیست، بلکه در یک سناریو می‌توان انتظار داشت حتی در صورت آغاز مذاکرات وین به دلیل سنگینی سایه اختلافات تهران - واشنگتن بر سر مواضع خود شاهد شکل گیری دور باطلی از گفتگو‌ها باشیم.
از یک طرف واشنگتن همچنان تاکید دارد ایران باید بین شروط غیرهسته‌ای و احیای برجام یکی را انتخاب کند و در آن سو تهران نیز کماکان بر پیش شرط‌های خود از گرفتن تضمین برای عدم خروج مجدد ایالات متحده از برجام گرفته تا مسئله سپاه و. اصرار دارد؛ لذا این درجا زدن و یا حتی عقب گرد چندان دور از واقعیت نیست، به ویژه که نباید موضع‌گیری اخیر میخائیل اولیانوف، مذاکره کننده ارشد روسیه را هم از نظر دور داشت که به شکل صریحی گویای تداوم و تشدید نگاه ضدبرجامی مسکو و تلاش برای عدم احیای توافق هسته‌ای دارد. با این تفاسیر در کنار پابرجا بودن گسل جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا بر سر سپاه و خروجش از لیست گروه‌های تروریستی، کارشکنی‌های کرملین و مین‌گذاری دیپلماتیک روس‌ها هم می‌تواند مذاکرات وین را پیشاپیش به شکست بکشاند.
هرچند از اساس ادعای تهران مبنی بر ارائه ابتکاراتی برای احیای برجام در جریان سفر مورا به ایران زیر سوال است، اما با فرض وجود چنین ابتکاراتی هم نباید و نمی‌توان در این معادله وزن، نفوذ و نقش کنگره به‌خصوص سنای آمریکا را در بستن دست جو بایدن برای تعامل آزادانه با جمهوری اسلامی در سایه مذاکرات وین را نادیده گرفت که بی شک می‌تواند تمام ابتکارات مد نظر ایران را تحت الشعاع قرار دهد.
با در نظر گرفتن جمیع نکات آنچه مسجل است این است که نه تهران، نه واشنگتن و نه روسیه به دلایل خاص خود تمایلی به احیای برجام ندارند؛ بنابراین هر طرف برداشتن گام اول در مذاکرات را منوط به اقدام طرف مقابل کرده اند. ولی ناگفته نماند تنها بازیگری که از تاخیر در آغاز مذاکرات بیشترین آسیب را خواهد دید تهران است. چون روسیه نبود توافق هسته‌ای و عدم لغو تحریم‌های ایران را بهترین وضعیت برای تقابل با غرب در فضای جنگ اوکراین می‌داند. ایالات متحده هم نگرانی بابت گریز هسته‌ای ایران ندارد. اما گیر کردن چرخ‌های دولت رئیسی در باتلاق تصمیم گیری‌های غلط اقتصادی ضرورت رسیدن به یک توافق را برای جمهوری اسلامی شدیدا پررنگ می‌کند.
در این بین نباید این گزاره تحلیلی را هم از نظر دور داشت که در صورت از سر گیری احتمالی مذاکرات وین ما همچنان شاهد وابستگی تهران به مسکو برای مدیریت گفتگو‌ها باشیم که بی شک فضا و بستر لازم را برای کارشکنی روسیه فراهم می‌کند، خاصه آنکه به واسطه تشدید بحران‌های داخلی به خصوص در حوزه معیشتی و اقتصادی و به تبع آن کاهش وزن دیپلماتیک تهران، میزان سرسپردگی ایران به روسیه در دور جدید مذاکرات پررنگ‌تر از ادوار قبلی خواهد بود.
البته که این گزاره تحلیلی حالت دومی هم دارد ناظر بر اینکه تهران با در نظر گرفتن اقتضائات داخلی خود و برای گذار از این شرایط، سطحی از استقلال سیاسی را در دور تازه مذاکرات وین پیش بگیرد. حال باید دید آیا اصلا با وجود موانع فعلی مذاکرات وین از سر گرفته می‌شود یا خیر و مهمتر آنکه طرفین دست به تغییر رفتار و تعدیل نگاه در جهت حصول هر چه زودتر توافق خواهند زد؟