سارا اسلامی- به گزارش نبض بازار، اسکندر مومنی وزیر کشور اخیرا از دستور رئیس دولت چهاردهم مبنی بر توقف مهاجرت به تهران خبر داده است. به گفته او، پایتخت دیگر تحمل بارگذاری جمعیتی بیشتر را ندارد و دولت در تلاش است بستر مهاجرت معکوس را فراهم کند.
اما آیا این طرح قابلیت اجرایی دارد؟
تهران ۲۰ میلیون نفری، گنجایش جمعیت بیشتر را ندارد
واقعیت این است که دولت، صورت مساله را درست طرح کرده. تهران و مناطق اطراف آن حدود ۲۰ میلیون نفر را در خود جای دادهاند و کارشناسان تاکید دارند که این محدوده دیگر توان بارگذاری جمعیتی و صنعتی بیشتر را ندارد.
در حالی که همین امروز نیز پایتخت با چالشهای جدی در حوزه تامین انرژی، آلودگی هوا و فرونشست مواجه است، بر اساس آمار سالانه حدود ۳۰۰ هزار نفر نیز به جمعیت تهران افزوده میشود.
از سوی دیگر، مهاجرت معکوس هم روی کاغذ ایده خوبی به نظر میرسد. حتی در اسناد بالادستی هم به انتقال جمعیت از فلات مرکزی ایران به سواحل جنوبی اشاره شده است.
در عین حال، امانالله قراییمقدم، جامعهشناس در گفتوگو با نبض بازار، طرح توقف مهاجرت به تهران را از ابتدا محکوم به شکست میداند؛ اما چرا؟
جاذبههای تهران مهاجر جذب میکند
او با اشاره به تمرکز عمده امکانات صنعتی، بهداشت و رفاهی در تهران تاکید میکند؛ زمانی که در پایتخت فرصتهای شغلی و سرمایه بیشتری وجود دارد و در مقابل، در بسیاری از شهرستانها کسب و کارهای چندانی فعالیت نمیکنند، نمیتوان مانع از حضور افراد در این شهر برای کار و زندگی شد.
قراییمقدم توقف اجباری مهاجرت به تهران را غیرممکن میداند و میگوید: «روند انتقال افراد از شهرستانها به پایتخت از پیش از انقلاب آغاز شده است و اکنون قدمتی حدود ۸۰ ساله دارد. این روند تا زمانی که امکانات در تهران متمرکز شده باشند، ادامه مییابد.»
به گفته این جامعهشناس، جاذبههای تهران به راحتی قابل حذف و انتقال نیست و افراد را به سوی خود جذب میکند.
تغییر پایتخت هم کمکی به توقف مهاجرت به تهران نمیکند
به اعتقاد قراییمقدم، تهران سالهاست به قطب صنعتی تبدیل شده است و تغیر پایتخت، بدون انتقال این صنایع و کارخانهها، کمکی به توقف مهاجرت به تهران نمیکند.
او پاکستان را نمونهای از کشورهایی میداند که با تغییر پایتخت، قصد بهبود شرایط را داشت، اما به نتیجه مورد نظر خود نرسید.
قراییمقدم تاکید میکند: «به طور کلی یکی از چالشهای جدی در بسیاری از کشور جهان سوم این است که پایتخت به محل تمرکز امکانات تبدیل میشود و افراد را به خود جذب میکند.»
مهاجرت معکوس، بدون انتقال امکانات ممکن نیست
این جامعهشناس میافزاید: «طرحهای آمایش سرزمینی از سالها پیش تاکید داشتهاند، صنایع باید از تهران به مناطقی منتقل شوند که هم شرایط طبیعی مناسبی دارند و هم دارای نیروی انسانی هستند. این اقدام، اما به درستی انجام نشده است.»
به گفته او، معدود صنایعی نیز که از تهران رفتهاند، به استانهایی مانند سمنان منتقل شدهاند که با چالش کمبود آب و مسائل محیط زیستی مواجه هستند.
قراییمقدم تاکید میکند: «مهاجرت معکوس زمانی امکانپذیر است که امکانات و جاذبههای تهران به ویژه در بخش صنعتی به استانهای دیگر منتقل شوند. بعید است که دولت بتواند بدون چنین اقداماتی، افراد را متقاعد به ترک پایتخت کند.»
به اعتقاد او، طرحهای توقف مهاجرت به تهران و مهاجرت معکوس افراد از پایتخت به شهرستانها را نمیتوان با دستور و اجبار اجرا کرد و در شرایط کنونی به سالها زمان نیاز دارند.
چالشهای محیط زیستی در بعضی استانها از تهران بیشتر است
قراییمقدم با تایید درگیری تهران با انواع چالشهای محیط زیستی، میگوید: «طبیعی است که با وجود بارگذاری بیش از حد جمعیت در این استان، وضعیت آن مناسب نباشد و توان بارگذاری بیشتر را هم نداشته باشد، اما در مقابل جذابیتهای زیادی نیز دارد که قابل چشمپوشی نیست.»
این جامعهشناس در عین حال میافزاید: «استانهای دیگری که عمدتا مهاجرفرست محسوب میشوند، وضعیت بدتری نسبت به تهران دارند. برخی از آنها با انواع چالشهای ناشی از نابودی محیط زیست و تغییر اقلیم مواجه هستند که امکان زیست و تامین معیشت را از مردم محلی گرفته است.»
به گفته او، نمونه چنین شرایطی را میتوان در سیستان و بلوچستان دید که خشکی تالابها به طوفانهای گرد و غبار منجر شده و مشاغل بومی را از بین برده است؛ برخی استانهای دیگر از جمله اصفهان، یزد، خوزستان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی نیز با تنش آبی شدیدی مواجه هستند.
تمرکز امکانات در تهران طی شرایط بحرانی مشکلساز میشود
قراییمقدم در عین حال با اشاره به تجربه جنگ ۱۲ روزه اخیر تاکید میکند که تمرکز امکانات در تهران، میتواند طی شرایط بحرانی مشکلساز شود؛ چرا که ممکن است برخی کالاها و اقلام به سختی در شهرستانها توزیع شوند.
به گفته او، امکانات به تدریج باید به شهرهایی که بسترهای اولیه لازم را دارند منتقل شود تا جریان توزیع کالا در کشور مختل نشود.
این جامعهشناس در عین حال تاکید میکند: «طرح اداره کشور به صورت فدرالی که با توفیض اختیار به استانداران در ذهن رئیسجمهور وجود داشت، به راحتی در ایران قابل اجرا نیست؛ چرا که همه استانها قابلیت و امکانات لازم را در این زمینه ندارند.»
قراییمقدم میگوید: «ابتدا باید زیرساختهای لازم فراهم شود تا افراد برای تحصیل، اشتغال و ازدواج در محل تولد خود بمانند و مجبور نباشند برای زندگی بهتر، به مرکز استان یا تهران مهاجرت کنند.»
به گزارش نبض بازار، همه کارشناسان محیط زیست تاکید دارند که پایتخت و مناطق اطراف آن گنجایش جمعیت بیشتر را ندارد، اما تغییرات اجتماعی آن هم موضوع مهمی چون توقف مهاجرت به تهران را نمیتوان با دستور و اجبار اجرایی کرد.
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه گزارش ماجرای هشدارهای آخرالزمانی در مورد منابع آبی تهران چیست؟ پیشنهاد میشود.