از مشکلات حذف ترم دانشجویان تا چالش های آموزش مجازی دانشگاه ها
به گزارش نبض بازار در اوایل اسفند ماه کشور با شیوع ویروس کرونا مواجه شد و این ویروس منحوس روز به روز شیوع بیشتری پیدا کرد. در این بین بسیاری از مراکز، مشاغل و نهادها به سوی تعطیلی و بعضاً برخی گروه‌ها به دورکاری کردن روی آوردند. در این بین دانشگاه ها و مدارس نیز دست از فعالیت برنداشته و بر این شدند تا از طریق اپلیکیشن‌ها دروس خود را به صورت مجازی پیگیری کنند.
البته آموزش‌های مجازی قبل از تعطیلات نوروز به صورت اختیاری به دانش‌آموزان و دانشجویان ارائه می‌شد و هیچ الزامی برای حضور دانشجویان در کلاس‌های مجازی وجود نداشت. روند شیوع ویروس کرونا به بعد از تعطیلات نوروز کشیده شد و باعث شد تا بسیاری از دانشگاه‌ها با بهره‌گیری و استقلال در تصمیم‌گیری‌ها برنامه‌های مشخصی برای ادامه روند آموزشی به صورت مجازی داشته باشند.
در این راستا معاونت آموزشی وزارت علوم با ابلاغ بخشنامه‌ای به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی وضعیت آموزش این مراکز در نیم سال دوم تحصیلی ۹۹-۹۸ را تعیین تکلیف کرده است. طبق این بخشنامه هر گونه سیاست کلان در مورد تعیین زمان و ادامه تعطیلی یا آغاز آموزش حضوری در موسسات آموزشی و دانشگاه‌ها با ستاد ملی مبارزه با کرونا است و دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی وابسته به وزارت علوم تابع آن سیاست خواهند بود.
در هر صورت نیم سال دوم تحصیلی 99- 98 جزو دوره تحصیلی فعال دانشگاه‌ها محسوب می‌شود و به دلیل لزوم تسلسل ورود دانشجویان جدید در مهر ۹۹ و نیز لزوم دانش آموختگی برخی از دانشجویان شاغل به تحصیل در آخرین نیم سال تحصیلی خود (در نیم سال جاری) الزام اتمام نیمسال دوم ۹۹-۹۸ امری محرز و قطعی است.
وزارت علوم همچنین اعلام کرد که با توجه به تنوع زیر نظام‌های آموزشی و وجود تفاوت در سطوح مختلف دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی از نظر زیر ساخت‌های فناوری ارتباطات و اطلاعات سابقه در آموزش و آموزش‌های غیر حضوری، حضور اعضای هیات علمی مجرب و آماده برای ورود به عرصه‌های نوین آموزش غیر حضوری، موقعیت مکانی دانشگاه از نظر همه گیری بیماری، تعداد و تنوع جمعیت دانشجویی، امکانات خوابگاهی و رفاهی ، ارائه راه حل واحد برای همه دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی ناممکن و غیر ضروری است و به همین جهت دانشگاه‌ها می‌تواند در چارچوب سیاست کلان ملی راهکارهای خود را برای حل مشکل و برون رفت از بحران در چارچوب مقررات آموزشی و با توجه به مطالب و راهکارهای ارائه شده در این سند را طراحی و اجرا کنند. در واقع هدف اصلی به حداقل رساندن مشکلات فعلی و آتی آسیب‌های ناشی از آموزش حضوری در نیم سال تحصیلی است.
در این راستا گفت‌وگویی با یوسف خجیر رئیس دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه سوره درباره چگونگی روند آموزش‌های مجازی و فعالیت دانشجویان داشتیم که در زیر می‌خوانید.
وی تاکید دارد که « وضعیت بحرانی کنونی نیازمند مدیریتی اقتضایی با کارایی به نسبت بالا و کارآمد است » و معتقد است که « در یک برنامه‌ریزی مناسب می‌توان دروس نظری را با کیفیت مناسب، دروس نظری عملی که عملی آن بیشتر جنبه تحقیق و ارائه کنفرانس و گزارش از کار دارد را نیز با تغییرات کوچک و خردمندانه‌ای در نحوه ارائه و تهیه مطالب به صورت مجازی به دانشجو ارایه داد.»
خجیر در این مصاحبه از مشکلات حذف ترم دانشجویان می گوید و چالش های آموزش مجازی دانشگاه ها.
فارس: به نظر شما در چنین دورانی برگزاری آموزش مجازی در دانشگاه‌ها لازم و جایز است؟
خجیر: ما اکنون در وضعیت خاصی قرار داریم، وضعیت بحرانی که نیازمند مدیریتی اقتضایی با کارایی به نسبت بالا و کارآمد است. تأکید می‌کنم کارایی قابل قبول نه ایده‌آل. وضعیت بحرانی که بیماری کرونا برای کشور و به ویژه نظام آموزشی چه در سطح آموزش و پرورش و آموزش عالی ایجاد کرده است یک وضعیت نادر و غیرقابل پیش‌بینی است.
با توجه به شرایط فعلی می‌توان سناریوهای مختلفی را تعریف کرد. یکی از منفعلانه‌‌ترین سناریوها تعطیلی دانشگاه‌ها و پذیرش وضع موجود است. مواردی که امروزه به عنوان حذف ترم از آن نام برده می‌شود. طرفداران این نگاه در یک وضعیت انفعالی مفرط بدون اینکه مطالعه در خصوص نحوه و ارائه محتوا و سرفصل‌های دروس، عوارض و پیامدهای تعطیلی برای نظام آموزشی کشور و دانشجویان و تجربیات آموزش عالی دیگر کشورها را داشته باشند، خواستار رویکرد حذفی هستند.
در سناریو بعدی نگاه خوشبینانه‌ای وجود دارد که بیانگر این است که می‌شود همه دروس را با همان کیفیت به صورت مجازی برگزار کرد. این نگاه شامل ارائه دروس به صورت نظری، کارگاهی، عملی، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها می‌شود به طور اجمالی همه فعالیت آموزشی و پژوهشی در یک نظام دانشگاهی.
اما به نظر می‌توان سناریو سومی با نگاه به شرایط جامعه و نظام آموزشی و مطالعه دقیق محتوا، سرفصل‌ها و دسته بندی آن برای برگزاری دوره را تدوین کرد که با کمترین چالش ترم آموزشی دانشجو به پایان برسد. در این مطالعه می‌شود دروس از نظر نظری، عملی و کارگاهی، تغییر شیوه ارائه درس در بخش نظری و حتی دروسی که نظری عملی هستند، مورد بررسی و بازنگری قرار بگیرند.
در یک برنامه‌ریزی مناسب می‌توان دروس نظری را با کیفیت مناسب، دروس نظری عملی که عملی آن بیشتر جنبه تحقیق و ارائه کنفرانس و گزارش از کار دارد را نیز با تغییرات کوچک و خردمندانه‌ای در نحوه ارائه و تهیه مطالب به صورت مجازی برگزار کرد. به نظر شرایط کنونی و توجه به شرایط آتی نظام آموزش عالی به ویژه سرنوشت آموزشی دانشجویان نیازمند سناریوهایی از این دست است.
خجیر: به یک نکته دقت داشته باشیم که قائل به برگزاری کلاس مجازی به صورت تام و تمام با هر کیفیتی نیستم. نیازمند مطالعه و دسته‌بندی دروس و بررسی ظرفیت دروس برای ارائه مجازی هستم. اما اینکه چرا دانشگاه‌ها یا وزارت علوم باید به دنبال آن باشد دلایل متعدد دارد.
فارس: چه دلیلی بر اجرای دروس به صورت مجازی وجود دارد؟
حذف ترم به منزله طولانی شدن فرآیند تحصیل تمامی دانشجویان کشور و متعاقب آن تاخیر در اخذ مدرک تحصیلی است. شاید تعداد محدودی از دانشجویان اعلام کنند طولانی شدن فرآیند تحصیلی یا دیر شدن اخذ مدرک اهمیت چندانی ندارد که الحمدالله با بخشنامه ۱۱ فروردین معاون وزیر علوم مبنی بر حذف ترم بدون احتساب سنوات برای دانشجو (نه دانشگاه) مشکل آنها حل شده است اما باید توجه داشت در یک نظام آموزشی شما برای یک مجموعه وسیعی از دانشجویان برنامه‌ریزی می‌کنید و باید سعی کنید به نحوی برنامه‌ریزی کنید که در بهترین وضعیت اکثریت دانشجویان بتوانند دوره تحصیلی خود را بگذرانند.
همین حذف یک ترم برای دانشجو عواقبی چون تعویق در شرکت در کنکور مقاطع بالاتر، تاخیر در اخذ مدرک و برنامه ریزی شغلی، تاخیر در خدمت سربازی، احتمالا دچار مسائل آموزشی چون سنوات در ترم‌های آتی، اخلال در اخذ واحد در ترم‌های آتی، تداخل‌های مرسوم در نظام آموزشی چون تداخل کلاس و امتحان را در پی دارد. علاوه بر همه این موارد عوارض آموزشی، اجتماعی و اقتصادی برای دانشگاه‌ها به ویژه دانشگاه‌های دارای پذیرش بالای دانشجو از شهرستان را دارد. این دانشگاه‌ها موظف هستند سال آتی دانشجو جدید در تمامی مقاطع اخذ کنند بدون آنکه در ترم جاری دانش آموخته یا فارغ‌التحصیلی داشته باشند، که این در برنامه‌ریزی نظام آموزشی هم در بحث آموزشی و هم دانشجویی و فرهنگی به ویژه دانشجویان خوابگاهی اختلال‌های زیادی به وجود می آورد.
فارس: وضعیت آموزش مجازی در دانشگاه سوره چگونه است؟
خجیر: دانشگاه سوره بعد از تعطیلی دانشگاه به دلیل بحران کرونا و دستور ستاد مقابله با مدیریت بحران کرونا در ۴ اسفندماه از همان ابتدا با تشکیل کارگروهی در واحد انفورماتیک و آموزش‌های آزاد به تحقیق در خصوص آموزش‌های مجازی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور پرداخت و از بررسی و مطالعه ۱۴ دانشگاه سامانه‌ای را انتخاب کرد که شباهت نزدیکی به کلاس آموزش حضوری دارد. از همان دوره مطالعات اولیه چون در سازوکار برخی از دانشگاه‌ها با شیوه آموزش از طریق پیام‌رسان‌ها و نواقص بیش از اندازه آن آشنا شده بود، به تمام مدرسان خود اعلام کرد از پیام‌رسان‌هایی که به صورت آفلاین و کارکرد آموزشی ندارند، استفاده نکنند. در این بین با سامانه‌های آموزش مجازی و یادگیری از راه دور مختلف گفت‌‌وگو کردیم. تا سامانه آموزشی کنونی انتخاب شد.
سعی کردیم سامانه‌ای انتخاب شود که بیشترین قرابت و شباهت با کلاس در فضای واقعی را داشته باشد. یک کلاس در دنیای واقعی زمانی پویا است که در آن نقش استاد و دانشجو به عنوان کاربران به صورت تعاملی و دوسویه باشد. در سامانه فعلی آموزش مجازی دانشگاه سوره این امکان از طریق تصویر، صوت و نگارش متن برای دانشجو و استاد وجود دارد. استاد و دانشجو می‌توانند همزمان با هم گفت‌وگوی تصویری، صوتی و متنی داشته باشند.
فارس: روند برگزاری کلاس ها تاکنون چگونه بوده است؟
خجیر: دانشکده فرهنگ و ارتباطات از روز شنبه ۱۶ فروردین با آغاز نخستین روز تحصیلی سال جدید آموزش مجازی خود را آغاز کرده است. البته اقدامات و تمهیدات آن مانند برنامه‌ریزی برای دسته‌بندی دروس، نحوه ارائه دروس در فضای مجازی برای هر درس، برگزاری کلاس آموزشی برای مدرسان، آموزش دانشجویان، تهیه فیلم و متون آموزشی در اسفندماه و در تعطیلات عید نوروز به صورت فشرده صورت گرفته است.
تاکنون بیش از ۱۷۰ کلاس در دانشکده در طی یک هفته و نیم برگزار شد. میزان مشارکت و حضور مدرسان و دانشجویان تا کنون مناسب و با کیفیت است. در برگزاری کلاس‌ها در هفته اول به دلیل تجربه نخست دانشکده، مدرسان و ناآشنایی دانشجویان با سامانه چالش‌هایی داشت اما این چالش‌ها در ساعات نخستین کلاس‌ها و روزهای اول هفته کشف و با همکاری مدرسان و دانشجویان رفع شد. بالطبع پدیده‌های جدید و نوآورانه چالش‌های خاص خود را دارند که با درایت مدرسان و همت دانشجویان دانشکده که قدردان همکاری هر دو طیف هستم، رفع می شود.
فارس: چه چالش‌هایی در زمینه آموزش مجازی دارید؟
خجیر: چالش ها به گونه‌ای نیستند که بتوانند باعث اختلال زیادی در ارائه کلاس با کیفیت مناسب شوند. الحمدالله ما با نسلی از دانشجویان سروکار داریم که به عنوان نسل فناورانه آشنایی اجمالی از فناوری‌ها و نحوه استفاده از آن را دارند اما به هرحال چالش وجود دارد. ورود بسیار زیادی از مراکز دانشگاهی و مدارس به فضای مجازی و ایجاد ترافیک اینترنتی، ضعف و افت سرعت اینترنت در برخی از ساعات روز به دلیل مصرف بسیار بالای کاربران به ویژه در بخش آموزشی، فقدان تجهیزات اولیه برای استفاده دانشجویان از کلاس مجازی، ناآشنایی برخی از مدرسان با تدریس در فضای مجازی است که تقریباً بسیاری از موارد دارد وضعیت بهتری به خود می‌گیرد.
اکنون از ۱۷۰ کلاس برگزار شده تنها ۷ کلاس به دلیل قطعی سرور در زمان خود برگزار نشده است که آن هم در همان روز در ساعت عصر که ترافیک اینترنتی کمتر است، برگزار شده است. این خود در یک نظام آموزشی یک فرصت محسوب می‌شود که بتوان کلاس‌های جبرانی را به سرعت و با کمترین اختلال در همان روز برگزار کرد که این اصلا در شیوه کلاس مرسوم وجود نداشت.
