لایوهای اینستاگرام چگونه سبک زندگی ما را تغییر می دهند؟

به گزارش نبض بازار  گسترش لایوهای اینستاگرام یکی از اتفاقاتی است که این روزها و در شرایط شیوع ویروس کرونا به دلیل داشتن اوقات فراغت بیشتری، شاهد آن هستیم.

در این لایوها و برنامه های زنده اینستاگرام، هر فردی تنها کافیست یک گوشی هوشمند به همراه داشته باشد و با تعدادی از فالوعرهایش. هراندازه بر تعداد حضور کاربران در این لایوهای اینستاگرام افزوده می شود، به نوعی اعتبار صاحب لایو بیشتر خواهد شد.

حجت الاسلام حامد قربان زاده کارشناس حوزه رسانه معتقد است: مهمترین اثری که این لایوها بر روی بینندگان خود می گذارند اثراتی است که روی ضمیر ناخودآگاه آن ها گذاشته می شود. اینکه نوع خاصی از سبک زندگی عادی می شود، اینکه بعضی افراد بعضی حرف ها را می زنند خود این باعث قبح شکنی توسط آن فرد می شود. 

به همین بهانه گفت و گویی را در خصوص اثرات لایوهای اینستاگرام با وی داشته ایم. آنچه از نظر می گذرانید، حاصل گفت و گوی ما با وی است.

**این روزها با توجه به شیوع بیماری کرونا، افراد در خانه مانده اند و بیشترین وقت خود را در فضای مجازی می گذارند. لایوهای اینستاگرامی هم این روزها جذابیت های خاص خود را برای مخاطبانش دارند و بیشترین افراد را جذاب خود می کند. در خصوص لایوهای اینستاگرامی توضیح می دهید؟

- یکی از امکاناتی که قبلا وجود نداشت، ولی امروز وجود دارد، لایوهای اینستاگرامی است. در گذشته های حتی نزدیک امکان اینکه دیگران بفهمند که دونفر چه صحبتی با هم داشته اند بسیار سخت بود، اما امروزه با استفاده از ابزاری که در دسترس همگان بوده این امکان میسر شده است.

این امکان بسیار ابزار سودمندی است. چندی پیش دو نفر مجری و کارشناس تلویزیون که بنابه دلایلی برنامه شان قطع شده بود به وسیله همین ابزار برنامه خود را ادامه دادند و توانستند مقداری از مسائلی که در رسانه های عمومی نمی شد گفت را ادامه دهند.

لایوهای اینستاگرامی یک ابزار بسیار خوبی برای این طور موارد است. دو کارشناس مخالف یا موافق با هم می توانند با برگزاری لایوهای ایسنتا و دعوت مخاطبان شان حرف هایی که در رسانه های عمومی نمی توانند بنا به ملاحظاتی مطرح کنند را بدون پرده ارائه می دهند.

این موضوع تنها در کشور ما نیست بلکه در همه کشورها وجود دارد. برگزاری جلسات مناظره که مدت هاست در این فضای لایوهای اینستاگرامی وجود دارد، یکی از هزاران مزیت این فضاست که قبلا به این صورت و به این قیمت ارزان و به این راحتی وجود نداشت، اما امروز وجود دارد.

اهل فن می دانند برگزار کردن یک جلسه مناظره به نحوی بدون هیاهو چقدر کار دشوار و سختی است که برگزارکنندگان را دچار مشکل می کند؛ در حالی که امروزه می توان به دور از هیاهو حرف ها را گفت و تا ساعت ها و حتی روزها این مناظرات، نقدها، پیشنهادات و یا ... در دسترس مراجعین خواهد بود، اما قطعا این ابزار همچون بقیه ابزار مدرنیسم دارای معایبی هم است.

**اما در کنار این محاسن قطعا لایوهای اینستاگرامی معایبی هم دارند؟

-بله. در کنار محاسن، معایبی هم وجود دارد، معایبی که بعضی اوقات فواید آن را می پوشاند. معروف است که وقتی ادیسون صفحه گرامافون را اختراع کرد چیزی که هرگز به ذهنش نرسیده بود که از این وسیله استفاده شود، استفاده صفحات گرامافون به عنوان موسیقی بود و حتی نقل است که او از اینکه این ابزار در راستای این هدف قرارگرفته ناراحت بود، اما به مرور به آن عادت کرد و آن را پذیرفت.

منظور من این بود که شاید مخترعین اینستاگرام وقتی که در حال طراحی این لایوها برای اپلیکیشن خود بودند هرگز فکر نمی کردند در دوره ای مثل این دوره (که جبرا به وسیله کرونا همه خانه نشین و قرنطینه شده اند) این ابزار به این شدت و حدت توسط افراد استفاده شود و باعث موضوعات فرهنگی و سیاسی و ... شود.

متأسفانه آدمیزاد به گناه به صورت ناخودآگاه تمایل دارد و اگر چیزی او را راحت‌تر به این هدفش برساند او نیز قطعا در راستای رسیدن به آن تلاش می کند.

پربازدیدترین لایوهای اینستاگرام مربوط به پورن‌استارهاست

می گویند پربازدیدترین لایوهای اینستاگرام مربوط به پورن‌استارهاست. این جذابیت در همه جای دنیا وجود دارد. چون یکی از خاصیت های فضای مجازی، مجازی بودن آن است و افراد بدون اینکه شناسایی بشوند می توانند دیگران را ببینند و چک کنند.

جلوگیری کردن از این موضوع بی‌نهایت سخت است و شاید بشود گفت که ناممکن است که بتوان ابزاری برای فیلتر کردن و یا جلوگیری از دسترسی افراد به بعضی از این امکانات ارائه داد. اساسا ذات این نوع رسانه ها سرگرمی است. این فقط مشکل ما یا مشکل جوانان و کودکان ما نیست. طراحان این نرم‌افزارها آن را طوری طراحی کرده اند که شما ساعت ها درگیر آن باشید و از نرم افزار آن ها استفاده کنید.

این کار بسیار مشکل است و نیازمند پیوست های فرهنگی بسیار زیادی است که باید به مرور به افراد ارائه شود. پیوست هایی در حیطه استفاده صحیح از ابزارهای موجود، حتی اگر رایگان ارائه شده باشند. قطعا هدف‌گذاری در این زمینه بسیار سخت خواهد بود ولی ممکن است.

** لایوهای اینستاگرامی چه تأثیری می توانند روی کاربران شبکه های اجتماعی داشته باشند؟

-قطعا مهمترین اثری که این لایوها بر روی بینندگان خود می گذارند اثراتی است که روی ضمیر ناخودآگاه آن ها گذاشته می شود. اینکه نوع خاصی از سبک زندگی عادی می شود، اینکه بعضی افراد بعضی حرف ها را می زنند خود این باعث قبح شکنی توسط آن فرد می شود.

برای مثال فرزند من نمی داند که فلان کلمه فحش بدی است، وقتی در لایو فلان فرد از زبان او می شنود که او این کلمه را چند بار به راحتی به کار می برد به سراغ من می آید و از من می پرسد که بابا معنی فلان کلمه چیست؟ من در جواب او اگر بگویم فحش خیلی بدی هست قطعا سوال بعدی او این است که پس چرا فلانی بارها این کلمه را به کار برد؟ حتی اگر من هزار جواب دیگر هم بدهم این فرزند به مرور در ناخودآگاهش این کلمه نهادینه می شود و وقت و بی وقت از آن استفاده می کند و خود این باعث هزار موضوع جدید می شود. یعنی عادی سازی این قبیل کلمات که توسط افراد به کار برده می شود آفت های جبران ناپذیری خواهد داشت.

نوع پوشش ها هم موضوع خاصی است که با توجه به فرهنگ ما باید به آن پرداخته شود. مثلا در فرهنگ ما روحانیون نوع خاصی از پوشش برای شان پذیرفته شده است،‌ سیاسیون و فعالان اجتماعی و هنرمندان نوع خاصی از پوشش برایشان پذیرفته شده است، وقتی فلان هنرمند ما در تلویزیون نقش یک زن چادری بسیار مقید را بازی می کند و اساسا پیش مردم به همان الگو شناخته شده است، وقتی لایو اینستاگرامی او با فلان فرد با پوشش زننده پخش می شود، اولین چیزی که به ذهن افراد می رسد پشت‌پا زدن آن فرد به مقدسات فهمیده می شود. یعنی دو رویی، یعنی تضاد، یعنی عدم فهم دین.

برای مثال مردم ما اساسا آقای داریوش ارجمند را به مالک اشتر می شناسند. یعنی این بازیگر عزیز ما هزاران نقش تا الان بازی کرده است ولی وقتی می خواهند بگویند داریوش ارجمند، می گویند مالک اشتر. حالا خیلی زشت می شود اگر مثلا این عزیز بازیگر ما بخواهد لایو اینستاگرامی با پوشش زننده داشته باشد. متأسفانه هنرمندان جوان ما به این چیزها توجه نمی کنند و نتیجه ای که حاصل می شود ترویج ناخودآگاهانه نوع خاصی از سبک زندگی است که اثرات آن به مرور و طی چند سال مشخص خواهد شد.

**به نظر شما می توان چارچوبی برای لایوهای اینستاگرام تعیین کرد؟

-حقیقتا تعیین چارچوب برای اینستاگرام برای دیگران سخت است. مثلا شما آیا می توانید قانون بگذارید که از فردا هر کسی که در لایو اینستاگرامش بی حجاب بود فلان برخورد را با او صورت می دهید؟ آیا می توانید قانون بگذارید که اگر کسی در لایو اینستاگرامش دروغ گفت یا تهمت زد یا هر چیز دیگری گفت با او فلان برخورد صورت می گیرد؟

قطعا این موضوع سخت و غیرقابل اجراست، زیرا لایو ها بین دو نفر بوده و دیوار حاشا برای این افراد بسیار بلند است. تنها کاری که می توان انجام داد ارائه پیوست های فرهنگی است.

تهیه پادکست های تلویزیونی برای اینکه هر چیزی را نبینیم. واقعا جای این مدل برنامه ها و تبلیغات در میان برنامه های صدا و سیمای ما خالی است. صدا و سیما به عنوان بزرگترین دانشگاه طبق فرموده مرحوم امام خمینی (ره) حتما به صورت تهیه برنامه های جذاب و کلیپ ها و پادکست ها و موشن گرافی ها باید به این موضوع بپردازد که مردم هر چیزی را نبینند، هر صدایی را نشنوند، هر چیزی را نخوانند. این ها چیزهایی است که به مرور در افراد نهادینه می شود.

اگر صدا و سیما امروز همچنین مطالبی را درست کند شاید یک سال بعد بتواند میوه های آن را بچیند. به نظر من به جای اینکه برای تهیه کنندگان لایو بخواهیم چارچوب بزاریم باید برای بینندگان لایوها چارچوب بگذاریم. باید در این زمینه فرهنگ سازی کنیم.

اگر سلبریتی ها و یا هر فردی که مخاطب دارد ببیند که مخاطبینش او را ترک می کنند و یا فلان رفتار او را نمی پسندند حتما در صدد اصلاح آن رفتار برخواهند آمد. این موضوع جزو چیزهایی است که بسیار دقیق است چون اساسا حیات سلبریتی به داشتن مخاطب است.

اگر هنرمندی مخاطب و طرفدار نداشته باشد آن روز، روز مرگ آن فرد است. پس در نتیجه تلاش می کند که هنجارهای اجتماعی را رعایت کند. پس هدف‌گذاری اصلی باید روی مخاطبین باشد، نه روی برگزارکنندگان لایو.

**به نظر شما چگونه باید مصرف اینستاگرام مدیریت شود و کاربران بتوانند رژیم مصرفی مناسبی داشته باشند؟

حجت الاسلام قربان زاده: اساسا مدل طراحی این نرم افزارها به گونه ای است که شما بیشترین وقت تان را در آن بگذرانید. یعنی وقتی که اینستاگرام، تلگرام،‌ واتساپ، یا هر برنامه دیگری را باز می کنید حداقل مدتی را در آن بگذرانید. این بسیار سخت است که افراد را به ترک گوشی هایشان وادار کنیم،‌ اما شدنی است.

کتاب های بسیار زیادی در این زمینه نوشته شده اند. من خودم چند پادکست صوتی در این زمینه گوش داده ام که به آموزش این راهکارها می پردازند. من در قسمت بیو (توضیخات) اینستاگرام و واتساپ و تلگرام خودم که بیشتر کاربرد دارد این موضوع را نوشته ام و حتی عکس پروفایل خودم را هم به صورت عکس نوشته گذاشته ام که در فاصله های یک الی دو ساعته گوشی خودم را چک می کنم.

گوشی های تلفن همراه عامل استرس زا هستند

روان شناسان و مشاوران به این موضوع اذعان کرده اند که گوشی های تلفن همراه امروزه خود یکی از عوامل استرس زا هستند و باید راهکارهایی برای کاهش این استرس داشت.

البته باید توجه داشت که امروزه اینستاگرام و تلگرام و ... منبع درآمد بسیاری از افراد است که خود این موضوع بسیار مهم است. نمی توان یک راهکار کلی برای همه افراد داد ولی این راهکاری که من ارائه دادم گزینه ای بوده که در میان ده‌ها راهکاری که در این زمینه ارائه شده بود پذیرفتم و انجام دادم.

**برخی از لایوهای اینستاگرامی که درباره مسائل آسیب شناسی می کنند، توسط افرادی انجام می شود که از تخصص لازم برخوردار نیستند. بنظر شما چگونه باید این فضا را مدیریت کرد؟

-این آسیب نه تنها در اینستاگرام، بلکه در خیلی از صفحات مجازی و بلکه حقیقی وجود دارد که افرادی که هیچ اطلاعی از موضوع ندارند به نقل یک موضوع می پردازند. شبیه این اتفاق برای من هم بارها افتاده است. یک بار در یک جلسه ای مناظره ای با فردی داشتم. آن دوست عزیزمان وقتی دید جواب هایش صحیح نیست و به درب بسته خورد نهایتا برگشت گفت شما آخوندها همان هایی هستید که فردوسی درباره شما گفت است: «چو بخت عرب بر عجم چیره گشت/ همه روز ایرانیان تیره گشت». من هم بلافاصله در همان جلسه برگشتم گفتم که علاوه بر اینکه من از شما ایرانی اصیل تری هستم بنا به این دلایل ولی یک نکته مهمی وجود دارد و آن هم این است که اگر ممکنه بگید فردوسی این حرف را در کجا زده؟ گفت در شاهنامه فردوسی است. گفتم دقیقا کجای شاهنامه این را نوشته؟ گفت آخرای شاهنامه آمده است؛ اتفاقا فایل کتاب شاهنامه را داشتم، تبلت خودم را دادم به او و گفتم این آخر شاهنامه، کجای آخرش این مطلب نوشته شده است؟ هر چقدر نگاه کرد چیزی پیدا نکرد و گفت که پیدا می کنم و نشان خواهم داد.

می گویند پربازدیدترین لایوهای اینستاگرام مربوط به پورن‌استارهاست. این جذابیت در همه جای دنیا وجود دارد. چون یکی از خاصیت های فضای مجازی، مجازی بودن آن است و افراد بدون اینکه شناسایی بشوند می توانند دیگران را ببینند و چک کنند.

من به او گفتم که بقیه اطلاعاتتان هم مثل همین حرف است. من به او گفتم که من به همه قول می دهم که شما حتی یک بار هم شاهنامه فردوسی را نخوانده اید و حتی از نزدیک هم ندیده اید. به آن دوست عزیزم خیلی برخورد ولی حقیقت بود.

خیلی از احادیث حتی به همین صورت جعل شده است. ما قرار نیست به هر قیمتی دین را تبلیغ کنیم ولو اینکه دروغ بگوییم. من به ندرت در گروه ها عضو هستم، ‌در یک گروهی فردی با انتساب یک حدیث به پیامبر(ص) گفت که فلان فرد بد است و فلان دعا را بخوانید.

من از آن فرد سند خواستم و فرد هم سندی برایم کپی کرد و در گروه فرستاد (به همراه کلی طعنه که فلانی این طوری گفته و مگر بد بودن فلانی موضوع پنهانی هست و ...) خلاصه من آن کتاب را خوانده بودم. دوباره به آن کتاب مراجعه کردم و به آن آدرسی که دوستمان فرستاده بود. عکس آن صفحه را در گروه گذاشتم و از دوستم هم خواستم که عکس آن صفحه ای که ایشان به آن استناد کرده را بگذارند،‌ نتیجه مشخص بود.

هر چند من در آن موضوع متهم شدم به اینکه طرفدار فلان فرد هستم و ... ولی مطلب من درست بود. حتی برای اثبات خباثت یک فرد یا گروهی نباید به دروغ جعل حدیث کرد. یعنی خواستم بگویم این آفت حتی در بین متدینین ما هم بعضا وجود دارد.

**چه راهکاری در این زمینه پیشنهاد می کنید؟

-باید خودمان حواس‌مان به خودمان باشد. اگر می بینیم که صداوسیمای ما در این زمینه کوتاهی می کند و به افراد آموزش استفاده از فضاهای مجازی را نمی دهد ما خودمان باید دست به کار شویم.

خداوند متعال در قرآن جمله ای دارد که می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ » ترجمه خودمانی این آیه این است که خودتان حواستان به خودتان باشد، در وهله بعدی هم سعی کنید به خانواده خودتان آموزش دهید.

شما باید به فکر خودتان و اطرافیان‌تان باشید ، دیگران به فکر شما نیستند. اگر آتشی در خانواده بیفتد اول از همه آسیبش دامن خود شما را می گیرد. به فرزندان خودتان، خودتان آموزش استفاده از فضای مجازی را بدهید و صدالبته قبل از فرزندان خودتان، بایستی که خودتان آموزش استفاده از فضای مجازی را دیده باشید.