خجسته: لایوهای اینستاگرام نیازمند فضای امن است نه امنیتی/ دولت به درآمد لایوهای پرمخاطب حساس باشد

به گزارش نبض بازار حدودا دو ماهی می شود که برای مقابله با شیوع ویروس کرونا، راه حلی به نام در خانه ماندن یا همان قرنطینه خانگی پیشنهاد می‌شود. البته بماند که این راه حل برای برخی از عموم جامعه به واسطه شغل شان امکان پذیر نبود، اما گروهی از مخاطبان در زمان شیوع ویروس کرونا در خانه ماندند تا سهمی در توقف چرخه شیوع بیماری داشته باشند.

فضای مجازی یکی از فضاهایی است که در این دوران قرنطینه میزبان بسیاری از کاربران با هر نوع سلیقه است. یعنی هر کاربر براساس نوع سلیقه و سوادی که دارد، می تواند ساعتی را در این فضا سپری کند.

لایوهای اینستاگرامی یکی از بخش های فضای مجازی است که برای بسیاری از کاربران جذابیت بسیاری دارد؛ کاربران براساس نوع سلیقه و علاقمندی که دارند، جذب این لایوهای اینستاگرامی می شوند.

صاحبان برخی از این برنامه های زنده اینستاگرامی، بازیگران، هنرمندان و به اصطلاح شاخ های مجازی هستند و گروهی از افرادی هم برای برای تبلیغ خودشان چنین برنامه های زنده ای را در اینستاگرام آماده می کنند.

حسن خجسته معاون اسبق صدای جمهوری اسلامی معتقد است که باید نظارتی بر صاحبان برنامه های زنده اینستاگرام شود؛ چراکه اگر آنها بدون هدف و براساس منافع شخصی خودشان پیش بروند، معلوم نیست، مخاطبان این برنامه چه سرانجامی خواهند داشت.

به همین بهانه در خصوص مصرف اینستاگرام مخاطبان و  لایوهای اینستاگرامی، گفت و گویی با دکتر حسن خجسته  کارشناس رسانه داشتیم. آنچه از نظر می گذرانید حاصل گفت و گوی ما با وی است.

فارس: این روزها با توجه به شرایط در خانه ماندن به دلیل مقابله با شیوع ویروس کرونا، شاهد مصرف بیش از اندازه فضای مجازی به ویژه اینستاگرام از سوی برخی از کاربران هستیم. به نظر شما این مصرف تا چه اندازه قابل قبول است؟

خجسته: بخش عظیمی از مصرف و چگونگی مصرف فضای مجازی به میزان سواد رسانه ای کاربر مربوط می شود؛ برای مثال از یک نوجوان توقع نداریم که سواد رسانه ای مطلوبی داشته باشد تا شاهد رژیم مصرفی مناسبی از او باشیم و یا او بداند که چگونه باید مصرفش را در فضای مجازی به ویژه اینستاگرام مدیریت کند.

ممکن است یک نوجوان مهارت های خوبی داشته باشد اما این به منزله مصرف مناسب از فضای مجازی نیست؛ چراکه مهارت یک بخش جزئی از سواد رسانه ای است.

شعور سواد رسانه ای وسیع تر از مهارت هاست

شعور سواد رسانه ای وسیع تر از مهارت هاست؛ چراکه سواد رسانه ای به کاربر می گوید که چه محتوایی را با چه هدفی ببیند و حتی در مقابل با محتوا و تولیدات چه واکنشی باید داشته باشد. اینجاست که خانواده ها برای نوجوانان نقش اساسی ایفا می کنند، منتها فضای مجازی به گونه ای است که وقتی نوجوانانی که موبایل دارند، می توانند خلوت هایی را برای خود فراهم کنند تا کسانی که پیرامون شان هستند، از خلوت شان بی اطلاع باشند.

پیش از این زمانی که فردی خلوتی را پیدا می کرد، باید از جمع می رفت، اما هم اکنون به گونه ای شده که آن خلوت ممکن است در داخل جمع اتفاق بیفتد یعنی کاملا از جمع ایزوله است و فرد با دیگرانی ارتباط دارد که پیش از این برای ارتباط با آنها باید به جمع آنها می رفت، اما امروزه خلوتش در میان جمعی است که به صورت مجازی با یکدیگر در ارتباط هستند.

فارس: و البته ممکن است که  حضور مجازی در جمع هایی باشد که برای کاربر به ویژه نسل نوجوان ما آسیب زا باشد.

خجسته: این اقتضائات و ظرفیت ارتباطات جدید سبب شده است تا استفاده های نادرست انجام شود که البته این مشکل تنها مربوط به کشور ما نیست و همه دنیا با این مشکل مواجه هستند و به نوعی این مشکل جهانی و عمومی است؛ منتها در ایران ما در بخش رگولاتوری و تنظیم گری مشکلاتی داریم که در این بخش، مدیریت به خوبی انجام نمی شود.
شاید ممکن است تعارضی میان شورای عالی فضای مجازی(مجری اش مرکز ملی فضای مجازی است) با وزارت ارتباطات و فناوری باشد؛ بالاخره باید این فضا برای عامه مردم امن شود که متأسفانه امن نیست.

فارس: این روزها شاهد لایوهای اینستاگرامی یا برنامه های زنده اینستاگرامی از سوی افرادی هستیم که بدون تخصص مباحث را آسیب شناسی می کنند. شما آینده این لایوهای کارشناسی‌نشده و بعضا پرمخاطب را چگونه می‌بینید؟

خجسته: این امر دو وجه دارد؛ وجه اول کسانی هستند که از طریق لایوهای اینستاگرامی، درآمدزایی می کنند که این موضوع مربوط به هنجار رسانه ای می شود و یا می تواند مقبول مشروع باشد و یا مشروع مقبول. غالبا لایوهای اینستاگرامی دارای وجه مقبول مشروع بوده و این نوع وجه در رسانه مورد توجه است که به نظر می رسد مانعی ندارد.

لایوهای مقبول مشروع در چارچوب مشخص مانعی ندارد

منتها موضوعی در وجه مقبول مشروع است و آن اینکه باید کسی که لایو و یا برنامه زنده در اینستاگرام برگزار می‌کند، مسئولیت کار خودش را هم بپذیرد که تقریبا این اتفاق نمی افتد و این ضعف در مدیریت فضای مجازی وجود دارد. یعنی گاهی در این برنامه های زنده مطلبی بیان می شود که به مرور در جامعه شاهد ترویجش می شویم و همینطور آن رفتار غلط در جامعه باب می شود و وقتی از فرد دلیل آن رفتار را جویا می شویم، می گوید که من همیشه این کار را انجام داده ام؛ بنابراین لایوهای اینستاگرامی حتما باید دارای چارچوب هنجاری باشند.

فارس: دولت چه نقشی در مدیریت لایوهای اینستاگرامی می تواند داشته باشد؟

خجسته: دولت باید نسبت به درآمد صاحبان لایوهای اینستاگرام حساس باشد؛ همانطور که در فضای واقعی از افرادی که در بازار کار می کنند، مالیات می گیرند، تقریبا در فضای مجازی هم باید چنین مدیریتی وجود داشته باشد. بسیاری از افراد از این جهت به فضای مجازی و به ویژه اینستاگرام روی آورده اند که بتوانند کارشان را انجام دهند. متأسفانه فضای مجازی از سوی مسئولان رها شده است و نظارت لازم برای آن انجام نمی شود.

ما در فضا مجازی ضعف های اساسی در امن کردن برای استفاده عام داریم، همانطور که شهر را برای زندگی مردم امن می کنیم باید فضای مجازی را هم تبدیل به محیطی امن برای کاربران کنیم. البته منظور از امن کردن، ایجاد فضای امنیتی نیست و این دو کلمه نباید با یکدیگر اشتباه شود؛ امن از این جهت که افراد بدون هیچ دردسری بتوانند از فرصت های فضای مجازی بهره مند شوند.

کاربران فضای مجازی را به سه گروه قدرتمند تقسیم می کنم که این سه گروه حداکثر استفاده از فضای مجازی را می برند.

گروه اول کاربران شامل همه افراد می شوند، یعنی من کاربر، شمای کاربر، پدر، مادر، خواهر، همه افرادی که یک کاربر در فضای مجازی هستند.

گروه دوم کاربران اجتماعی هستند یعنی من پدر، من معلم، من رئیس جمهور، من وزیر، من رئیس سازمان و بطور کلی کسانی که مسئولیت اجتماعی دارند.

گروه سوم از کاربران صاحبان شرکت هایی هستند که اساسا فعالیت شان در بستر اینترنت است و از فضای مجازی استفاده می کنند، یعنی عمده فعالیت شان در فضای مجازی است.

منفعت گروه اول در آزادی مطلق در استفاده از فضای مجازی است. به هرحال همه کاربران دوست دارند که آزاد باشند و در فضای مجازی آزادانه فعالیت کنند.

عنوان اولیا را برای گروه دوم  تعریف می کنم و منفعت اولیای کشور(رئیس جمهور)، اولیای خانواده و اولیای سازمان(رئیس سازمان...) در این است که فضای مجازی را کنترل و مدیریت کنند؛ چراکه رئیس جمهور دغدغه امنیت مردم را دارد و یا اولیای مرکز آموزش و خانواده دغدغه تربیت را دارد؛ بنابراین این گروه از افراد به دنبال کنترل فضای مجازی هستند.

همچنین کاربری که می خواهد آزاد باشد و همزمان عضو شرکت هایی است که در بستر اینترنت خدمات می دهند؛ اینها میخواهند مطلقا آزاد باشند، چون دغدغه شان در آزادی کامل است.

مشکل در مدیریت فضای مجازی و به ویژه اینستاگرام این است که آن شرکت ها خودشان را به «من فردی»(گروه اول) می چسبانند نه «مای اجتماعی»(گروه دوم)؛ بنابراین زور ما اولیا در مدیریت این گروه کمتر از دو گروه است و قدرت اعمال مان به  ان اندازه آن دو گروه نیست و سختی هایی در کنترل و مدیریت فضای مجازی وجود دارد.

لایوهای اینستاگرام نیازمند فضای امن است نه امنیتی

این مدیریت ایجاد فضای امن و البته نه امنیتی، کار بزرگی است که باید در کشور انجام شود و متأسفانه این ضعف مرکز لگوتاری، مرکز نظارت بر فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی است که حتما باید مطالبه شود.

فارس: در خصوص مصرف اینستاگرام کاربران، توصیه ای دارید؟

خجسته: به نظر من لزومی ندارد به مصرف کننده توصیه خاصی داشته باشیم؛ چراکه معتقدم کاربری که وارد فضای مجازی می شود، می داند که به دنبال چه چیزی است؛ چراکه او برای تفریح و سرگرمی وارد فضای مجازی می شود و ممکن است که به تداوم آثارش بی توجه باشد.

به نظرم توصیه ام بیشتر برای مصرف کنندگان دائمی است که کار تولید محتوا در اینستاگرام انجام می‌دهند؛ آنها باید متوجه مسئولیت شان باشند که متأسفانه این موضوع در کشورمان رها شده است.

با اصل لایوهای اینستاگرامی مخالف نیستم اما این برنامه های زنده اینستاگرامی باید در چارچوب باشد و باید صاحبان آنها پاسخگوی عملکردشان باشند.

متأسفانه این نظارت به اندازه کافی وجود ندارد که موضوعات را پیگیری کنند و موضوع برای مسئولان جدی باشد. البته پلیس فتا اقدامات لازم را انجام می دهد اما نیازمند نظارتی قوی تری هستیم که صاحبان لایوهای اینستاگرامی پاسخگوی عملکردشان باشند و به نوعی مسئولیت پذیر باشند. این فضا باید امن باشد تا کاربران در فضای امن اقدام به تولیدات داشته باشند. باید کار جدی در این امر صورت بگیرد که متأسفانه در این بخش از کار عقب مانده ایم.

فارس: آیا افرایش مهارت های فردی در این بخش کافی است؟

خجسته: افزایش مهارت به تنهایی کافی نیست چراکه مهارت بخش کوچکی از سواد رسانه ای است. سواد رسانه ای وسیع تر از مهارت ها به شمار می رود چرا که در این نوع سواد کاربر می تواند بداند که محتوا با چه هدف و منظوری تولید شده و در پشت صحنه تولید آن چه خبر است. او به واسطه این نوع سواد می تواند فضا را درک کند؛ چراکه درک این فضا سخت است و دانش و معارف بسیار می طلبد. سواد رسانه ای امری مهم است که متأسفانه در این بخش کاربران ما از سواد مناسبی برخوردار نیستند. مهارت توسعه یافته در کنار سواد رسانه و دانش مناسب می تواند کاربر را در فضای مجازی به ویژه لایوهای اینستاگرامی در امان نگهدارد. زمانی که مهارت و سواد در کنار هم باشند، بهتر می توان مصرف کننده را به سمت محتوای مفید سوق داد.

فارس: راهکاری در این مورد ارائه می دهید؟

خجسته: متأسفانه برخی از لایوهای اینستاگرامی یک سری سبک زندگی را تغییر می دهند، از مدل پوشش گرفته تا نظر کارشناسی دادن درباره هر موضوعی. در وواقع بسیاری از افراد پرمخاطب در لایوها در مورد هر چیزی نظر می دهند.

مصرف کننده به نوعی مشوق تولیدکننده است، یعنی او با شرکت در لایوهای اینستاگرام به نوعی به صاحب آن لایو اعتبار می بخشد؛ بنابراین مخاطبان اینستاگرام باید مراقب باشند با شرکت در لایو چه کسانی چه اعتباری به آن‌ها می‌دهند.

از طرفی باید این فضا امن باشد تا مصرف کننده بتواند بهترین نتیجه را از حضور در این بخش ها داشته باشد.

همچنین طبق مقررات صاحبان لایوهای اینستاگرامی باید نسبت به مصرف کننده مسئولیت داشته باشند تا در صورت بیان موضوعی خلاف و اشتباه مورد بازخواست قرار بگیرند.

راهکار دیگری که پیشنهاد می دهم این است که سواد رسانه ای کاربران باید افزایش یابد؛ البته کاری است که اخیرا شروع شده و هنوز در ابتدای کار هستند اما باید این نوع سواد در سطح بیشتری گسترش یابد.

وجه دیگر ماجرا مدیران و افرادی هستند که دارای مسئولیت هستند؛ آنها باید فضا را امن کنند که این امر نیازمند وضع قوانین و تدوین و اجرای سیاست های لازم است.