سقوط بهرهوری در غول مسی ایران/ملی مس چقدر آب و گاز مصرف میکند؟
به گزارش نبض بازار-در حالی که صورتهای مالی پتروشیمیهای بحرانزدهای مثل مسجدسلیمان با زیانهای همتی خبرساز شدهاند، در آن سوی بازار، شرکت ملی صنایع مس ایران (فملی) با ویترینی از سودآوری، در حال بلعیدن منابعی است که قیمت واقعی آنها در ترازنامهها نمیآید. بررسی گزارش فعالیت ماهانه منتهی به شهریور ۱۴۰۴ نشان میدهد که این شرکت برای سرپا ماندن، به یک مصرفکننده سیریناپذیر انرژی تبدیل شده که در شرایط ناترازی فعلی کشور، تداوم فعالیتش با این الگو، یک "خودکشی استراتژیک" است.
بلعیدن ۱۳۸ میلیون مترمکعب گاز در آستانه فصل سرد
در حالی که ناترازی گاز به بحران ملی تبدیل شده و دولت برای تأمین گرمایش خانگی در زمستان به سختی برنامهریزی میکند، غول مسی ایران با اشتهایی سیریناپذیر در حال سوزاندن منابع استراتژیک کشور است. طبق گزارش فعالیت ماهانه منتهی به شهریور ۱۴۰۴، شرکت ملی صنایع مس ایران مجموعاً ۱۳۷،۸۴۷،۵۱۹ مترمکعب گاز طبیعی را در نیمه نخست سال در کورههای خود بلعیده است.
نکته تکاندهنده اینجاست که تنها در شهریورماه، میزان مصرف گاز به ۲۲،۸۳۸،۸۸۵ مترمکعب رسیده است. این حجم از مصرف سوخت، آن هم در آستانه فصل سرد، نشاندهنده یک «بیانضباطی استراتژیک» در مدیریت انرژی است. وقتی نرخ گاز مصرفی شرکت را با رقم ۶۷،۳۶۴ ریال میسنجیم، متوجه میشویم که سودآوری «فملی» نه از دل خلاقیت مدیریتی، بلکه از دل رانتِ سوختن سرمایههای ملی بیرون میآید که به بهای قطعی گاز سایر صنایع و محدودیت بخش خانگی تمام میشود. با این روند، اگر ناترازی گاز در زمستان تشدید شود، مدیریتی که تمام توان خود را بر پایه این مصرف نجومی گذاشته، هیچ پلن جایگزینی برای جلوگیری از توقف تولید نخواهد داشت؛ واقعیتی که ثابت میکند این مدل تولید، با منطقِ شرایط بحرانی انرژی در ایران، دیگر «نمیصرفد».
عطش ۲۷ میلیون مترمکعبی در قلب کویر
اگر گاز جیره ملی است، آب در مناطق مرکزی و معدنی ایران حکم «خون» را دارد؛ خونی که حالا به رگهای فولادی و مسی «فملی» تزریق میشود تا ویترین بورس سبز بماند. بررسی اسناد مالی نشان میدهد که این شرکت در شش ماهه نخست سال جاری، رقم هولناک ۲۷،۲۴۰،۸۶۶ مترمکعب آب را مصرف کرده است. برای درک عمق این فاجعه باید دانست که هزینه این حجم از آب برای شرکت به بیش از ۳۹ هزار میلیارد ریال (۳.۹ همت) رسیده است.
مصرف ماهانه بیش از ۴.۵ میلیون مترمکعب آب در مناطقی که با فرونشستهای میلیمتری و خشکی قناتها دستوپنجه نرم میکنند، نشاندهنده یک «فاجعه زیستمحیطی تحت لوای تولید» است. نرخ آب مصرفی شرکت به رقم بیسابقه ۱،۴۵۶،۷۷۵ ریال به ازای هر مترمکعب رسیده که نسبت به سال گذشته جهشی معنادار داشته است؛ این یعنی شرکت برای دسترسی به هر قطره آب، باید هزینههای گزافتری بپردازد، چون منابع آبی منطقه عملاً به بنبست رسیدهاند. تولید هر تن کاتد مس در این شرکت، ردپای آبی بسیار سنگینی بر جای میگذارد که هیچ پروژه توسعهای (حتی فاز دوم) نمیتواند توجیهگر آن باشد. حقیقت تلخ این است که ملی مس در حال تبدیل کردن ذخایر آبی زیرزمینی به محصولاتی است که سودش در جیب عدهای خاص و تشنگیاش سهم ابدی مردم منطقه خواهد بود.
هزینه ۸.۵ همتی برای انرژی؛ زنگ خطری که شنیده نمیشود
مجموع مبالغ پرداخت شده برای انرژی (شامل آب، برق، گاز، بنزین و گازوئیل) در شش ماهه نخست سال به رقم هولناک ۸۵،۹۶۲،۰۹۱ میلیون ریال (نزدیک به ۸.۶ هزار میلیارد تومان) رسیده است. بخش بزرگی از این هزینه مربوط به برق با رقم ۳۶ همت و آب با رقم ۳۹ همت است.
این هزینههای میلیاردی نشان میدهد که بخش قابل توجهی از درآمدهای حاصل از فروش کاتد، پیش از آنکه به دست سهامدار برسد یا صرف نوسازی شود، در کوره مصرف انرژی ناپدید میشود. در واقع، ملی مس در حال تبدیل کردن ثروتهای ارزان ملی به محصولاتی است که هزینه تمامشده واقعی آنها (با احتساب خسارات زیستمحیطی) بسیار بالاتر از قیمت فروش جهانی مس است.
تضاد تولید و مصرف؛ چرا این مدل توسعه نمیصرفد؟
در شهریورماه، شرکت ۲۷،۱۵۳ تن کاتد تولید کرده است. وقتی میزان مصرف ۲۷ میلیون مترمکعبی آب در شش ماهه را با مجموع تولید کاتد در همین مدت (۱۱۸،۷۳۹ تن) مقایسه میکنیم، به این نتیجه میرسیم که برای تولید هر تن کاتد مس، حدود ۲۳۰ مترمکعب آب مصرف شده است. این نسبت در استانداردهای جهانی و در مقایسه با شرکتهای پیشرو معدنی که از سیستمهای بازچرخانی پیشرفته استفاده میکنند، یک شکست مدیریتی در حوزه بهرهوری منابع است.
واقعیت این است که با وضعیت فعلی ناترازی گاز و خشکسالیهای پیدرپی، "فملی" دیگر نمیتواند با تکیه بر مدل قدیمی "مصرف حداکثری-تولید حداقلی" پیش برود. صرفهجویی در این شرکت یک انتخاب نیست، بلکه تنها راه بقا است. اگر مدیریت فعلی نتواند به جای شوهای تبلیغاتی فاز دوم، راهکاری برای کاهش وابستگی به شبکه سراسری گاز و آب پیدا کند، این غول مسی به زودی زیر بار هزینههای انرژی و فشار افکار عمومی بابت نابودی منابع آبی منطقه، فلج خواهد شد.