پتروشیمی شازند؛ رشد تولید یا نوسان مدیریت؟
به گزارش نبض بازار-پتروشیمی شازند فعالیت خود را از دهه ۱۳۶۰ در نزدیکی اراک آغاز کرد و بهتدریج به یکی از مراکز اصلی تولید مواد اولیه صنایع کشور تبدیل شد. این مجتمع با هدف تأمین نیاز داخلی به مواد پلاستیکی و محصولات شیمیایی شکل گرفت و در طول سالها با راهاندازی واحدهای مختلف، ظرفیت و تنوع تولید خود را افزایش داد. تولیداتی مانند پلیاتیلن، پلیپروپیلن، ABS و دیگر مواد پایه، بخش مهمی از تولیدات این پتروشیمی است. پتروشیمی که با آلودگی محیط زیست و بحران اقتصادی دست و پنجه نرم میکند. این پتروشیمی تجمیعی از شرکتهای سرمایهگذاری آتیه صبا، پترو پالایش نگین تهران، سرمایهگذاری نفت و گاز و پتروشیمی تأمین، پالایش نفت تهران و انرژی پایا مهر پارس است.
روند تولید؛ رشد مستمر یا ناپایداری ماهانه؟
پتروشیمی شازند طی سالهای اخیر توانسته حجم تولید محصولات اصلی خود را افزایش دهد، اما نوسانات ماهانه نشان میدهد مدیریت ظرفیت هنوز با چالش مواجه است.
پلیاتیلن سنگین به عنوان یکی از محصولات مهم این پتروشیمی در مهر ۱۴۰۴ به ۸،۲۶۸ تن رسید، در حالی که تیر همان سال تنها ۳،۸۴۴ تن و مهر ۱۴۰۳ حدود ۸،۵۰۹ تن گزارش شد. این تفاوتها، علیرغم روند تجمیعی افزایشی، سؤالاتی درباره پایداری فرآیند تولید و برنامهریزی ماهانه ایجاد میکند.
پروپیلن نیز با افزایش چشمگیر از ۴،۰۹۸ تن در تیر ۱۴۰۴ به ۱۲،۵۱۰ تن در مهر همان سال، نشاندهنده واکنش سریع تولید به نیاز بازار است، اما چنین پرشهای ماهانه ممکن است فشار عملیاتی و مدیریتی بر خطوط تولید را بیشتر کند. هیدروکربورهای هیدروژنهشده همچنان سنگینترین محصول شرکت هستند و در مهر ۱۴۰۴ به ۱۴،۹۰۶ تن رسیدند. تولید ماهانه این محصول در ماههای مشابه سال قبل (مهر ۱۴۰۳: ۱۵،۳۹۴ تن، تیر ۱۴۰۴: ۷،۲۹۲ تن) نیز نوسانات مشابهی را نشان میدهد، که هماهنگی بین ظرفیت و تقاضای بازار را به چالش میکشد.
صادرات؛ کاهش محسوس و اثر بر درآمد
یکی از نقاط انتقادی در عملکرد پتروشیمی شازند، روند صادرات است. در مهر ۱۴۰۴، جمع صادرات تنها ۳،۵۳۴ تن بود، در حالی که در تیر همان سال ۸،۳۳۱ تن و مهر ۱۴۰۳ به ۲۲،۴۱۴ تن رسید. این کاهش شدید صادرات نسبت به سال قبل نشان میدهد که استراتژی فروش خارجی یا مدیریت تولید صادراتی شرکت نیازمند بازنگری جدی است. کاهش صادرات، حتی در حالی که تولید داخلی بالا است، میتواند منافع مالی شرکت و ارزآوری کشور را تحت تأثیر قرار دهد.
مصرف گاز؛ افزایش فشار بر منابع انرژی
مصرف گاز طبیعی پتروشیمی شازند روند افزایشی و قابل توجهی دارد. مصرف ماهانه مهر ۱۴۰۴ به ۳۰،۲۳۵،۱۵۳ مترمکعب رسید، در حالی که تیر ۱۴۰۴، ۲۴،۲۳۳،۶۱۴ مترمکعب و مهر ۱۴۰۳، ۳۰،۸۱۰،۱۹۱ مترمکعب بود. مصرف تجمیعی نیز از ۱۱۰ میلیون مترمکعب در تیر ۱۴۰۴ به حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب در مهر همان سال رسید. این روند نشان میدهد که افزایش تولید بدون مدیریت بهینه مصرف انرژی میتواند فشار مضاعفی بر منابع انرژی منطقه وارد کند.
وابستگی به منابع خارجی و داخلی
پتروشیمی شازند بخش قابل توجهی از مواد اولیه خود را از نفتا و پروپیلن داخلی و وارداتی تأمین میکند. در مهر ۱۴۰۴، خرید نفتا ۴۳،۲۷۸ تن و پروپیلن ۹۲۰ تن گزارش شد، در حالی که تیر ۱۴۰۴، خرید نفتا ۱۵،۹۵۴ تن، پروپیلن ۸۶۰ تن و نفتای وارداتی از عراق ۹،۵۶۸ تن بود. تجمیع خریدها از ابتدای سال نیز حاکی از وابستگی قابل توجه شرکت به منابع خوراک داخلی و وارداتی است. این وابستگی، در شرایط تغییر قیمت جهانی یا مشکلات لجستیکی، میتواند پایداری تولید و هزینههای عملیاتی را تهدید کند.
نقد جدی مدیریت و برنامهریزی
با وجود رشد تجمیعی تولید، بررسی ماهانه نشان میدهد که برنامهریزی تولید و صادرات هنوز با نوسان قابل توجهی مواجه است. تفاوت بین تولید و صادرات در ماههای مشابه، فشار بر منابع انرژی و وابستگی بالا به نفتای وارداتی، سؤالات جدی درباره مدیریت استراتژیک شرکت ایجاد میکند. اگرچه پتروشیمی شازند در زمینه تولید محصولات پایهای و تأمین نیاز داخلی موفق عمل کرده، اما هماهنگی بین ظرفیت تولید، فروش داخلی و صادرات، و مدیریت منابع انرژی و خوراک نیازمند اصلاحات فوری است.
بحران زیست محیطی
پتروشیمی شازند طی سالهای گذشته بهدلیل اثرات مستقیم عملیات صنعتیاش بر محیطزیست استان مرکزی با چالشهای مشخصی روبهرو بوده است. مهمترین مورد، انتشار ترکیبات آلی فرّار (VOC) و بوهای شیمیایی است که در برخی ساعات شبانهروز در مناطق شهری اراک و حتی روستاهای اطراف احساس میشود و بارها باعث اعتراض عمومی شده است. ذرات معلق حاصل از مشعلسوزی (فلرینگ) نیز یکی از نقاط حساسیت است؛ بهویژه در دورههایی که بهدلیل تعمیرات یا ناپایداری فرآیند، شدت فلرینگ افزایش مییابد.
هادیان پور، نماینده شازند، در اینباره گفته است: «آلایندگی پالایشگاه و پتروشیمی شازند کاملاً در خاک روستای قدمگاه و کزاز و شش کیلومتری شازند است و تمام آلودگی این دو صنعت در سطح روستاهای شهرستان شازند پخش میشود و این آلودگی مختص شازند است، اما آلایندگی ناشی از مازوت سوزی نیروگاه شازند به لحاظ برجها و دودکشهای بلندی که دارد و مسیر ورزش باد که عمدتاً غربی شرقی است؛ عمدتاً به سمت اراک هدایت میشود. متأسفانه در سنوات گذشته پتروشیمی به عنوان صنعت سبز معرفی شده و عوارض الایندگی پرداخت نمیکند، در صورتی چنین چیزی صحت ندارد و به نظر بنده با زد و بند پتروشیمی به عنوان صنعت سبز اعلام شده است.»
در حوزه آب، پسابهای صنعتی هرچند از تصفیهخانه عبور میکنند بهدلیل حجم بالا و مجاورت با اراضی کشاورزی، همواره در مرکز مطالبهگری فعالان محیطزیست قرار داشته است. نهادهای نظارتی در برخی دورهها اخطارهایی درباره عدم انطباق برخی واحدها با استانداردهای حدّ مجاز آلایندگی صادر کردهاند؛ مسائلی که باعث شده پتروشیمی شازند علاوه بر نقش اقتصادی، به یکی از مهمترین پروندههای زیستمحیطی استان نیز تبدیل شود.