ناایمنی ساختمان ها در شهری با پیشینه زلزلههای بزرگ/ هشدارها در مورد تهران شنیده میشود؟
سارا اسلامی- به گزارش نبض بازار، در میانه شلوغی و ازدحام بازار تهران، همان جایی که قلب تجارت پایتخت میتپد، زنگ خطر وجود ساختمان های ناایمن، سالهاست به صدا درآمده اما کمتر کسی به آن گوش سپرده است. آمارهای تازه سازمان آتشنشانی تهران نشان میدهد که در دل این بافت تاریخی و متراکم، هنوز ۱۱ ساختمان در وضعیت بحرانی قرار دارند؛ بناهایی که هر لحظه میتوانند به نقطه آغاز حادثهای همچون پلاسکو بدل شوند.
به طور کلی، آمارهای رسمی سازمان آتشنشانی تهران، از وجود ۷۸ هزار و ۹۰۹ ساختمان ناایمن در پایتخت حکایت میکنند که وضعیت ۶۰ مورد از آنها بحرانی است.
ایسنا به نقل از کامران عبدولی معاون پیشگیری سازمان آتشنشانی تهران اعلام کرده است که تنها در منطقه بازار، ۱۱ ساختمان در وضعیت بحرانی، ۸۲۹ مورد پرخطر و ۳۲۰ ساختمان میان خطر هستند.
بیتوجهی به هشدارهای آتشنشانی در مورد ساختمان های ناایمن
با وجود شناسایی ساختمان های ناایمن در مناطق مختلف پایتخت، طرحهای ایمنی همچنان در پیچوخم جلسات و مصوبات جا ماندهاند؛ مالکان بسیاری از این بناها نیز هشدارهای مکرر نهادهای نظارتی را بیپاسخ میگذارند.
برای مثال، آتشنشانی برای کاهش خطرات در بازار تهران طرحی را آماده کرده بود تا در پنج نقطه، مخازن بزرگ آب نصب شود؛ قرار بود این سازهها در صورت وقوع آتشسوزی، از طریق پمپ مرکزی شبکهای از آبپاشها را فعال کنند اما این طرح هم هرگز به مرحله اجرا نرسید. عبدلی میگوید سازمانهای مسئول از جمله اوقاف و میراث فرهنگی، حتی اجازه نصب یک تابلو برای آغاز پروژه را ندادند.
از سوی دیگر، در برخی پشتبامها دهها کپسول گاز کنار هم قرار دارد و بسیاری از رستورانها، چند هزار لیتر گاز مایع را در طبقات بالا نگهداری میکنند. مسئولان آتشنشانی از بیتوجهی اتاق اصناف به وظایف قانونی خود گلایه دارند و یادآور میشوند که طبق قانون نظام صنفی، ایمنی باید پیش از صدور مجوز فعالیت بررسی شود.
در این میان، سیستم برقکشی فرسوده، شیروانیهای قدیمی، پیچیدگیهای حقوقی و مالکیتی و تغییر کاربریهای غیرمجاز نیز بر چالشها افزودهاند.
چنین شرایطی فقط محدود به منطقه بازار نیست و در مناطق مختلف تهران، به ویژه در مرکز شهر دیده میشود. به عبارت دیگر، هر چند آمارها از کاهش تعداد ساختمان های ناایمن در پایتخت حکایت میکنند، اما وضعیت همچنان بحرانی است.
سایه تاریک پلاسکو و متروپل بر حافظه جمعی ایرانیان
بیتوجهی به خطر ساختمان های ناایمن و همچنین احداث سازههایی که از همان ابتدا ایمنی لازم را ندارند، در شرایطی ادامه دارد که هنوز سایه تاریک حوادثی چون آتشسوزی پلاسکو در تهران یا ریزش متروپل در آبادان، از حافظه جمعی مردم ایران پاک نشده است.
حادثه پلاسکو یکی از تلخترین رویدادهای سالهای گذشته در پایتخت بود. این حادثه در ۳۰ دی ۱۳۹۵ رخ داد؛ ساختمان ۱۷ طبقه «پلاسکو» در چهارراه استانبول تهران ابتدا آتش گرفت و سپس فرو ریخت. بر اساس آمارهای رسمی، ۱۶ آتشنشان و شش شهروند نیز جان خود را از دست دادند.
علت حادثه شامل استفاده از ادوات گرمایشی در طبقهای از ساختمان، ضعف جداسازی بخشهای تجاری از بخشهای انباری یا کارگاهی و عدم رعایت کامل مقررات ایمنی بود.
ریزش چند ساختماندر منطقه ۱۹ بر اثر ساختوسازهای غیرقانونی، وجود ساختمان های ناایمن و عملیات تخریب در محیطی ناامن (مرداد ۱۴۰۲) یکی دیگر از حوادث مرگبار سالهای گذشته بود. عوامل مشابهی در سال ۱۳۸۷ نیز به فوت ۱۷ کارگر منجر شد.
حوادث ناشی از رعایت نکردی ایمنی در ساخت، تخریب و گودبرداری در تهران، به همین موارد محدود نمیشود و البته منحصر به پایتخت هم نیست. شاید بتوان یکی از تلخترین رخدادها از این دست را ریزش ساختمان متروپل در آبادان دانست؛ حادثهای که بر اساس آمار رسمی به فوت ۱۹ هموطن منجر شد.
تغییر کاربری، تراکم غیرمتعارف، ضعف در نظارت ساختوساز و فقدان ایمنی، از دلایلی بودند که برای این واقعه اعلام شدند.
زلزلهخیزی، خطر ساختمان های ناایمن را جدیتر میکند
واقعیت دیگری هم در این میان وجود دارد که نگرانیها را در مورد آمار بالای ساختمان های ناایمن افزایش میدهد؛ هم ایران کشور زلزلهخیزی است و هم هشدارها در مورد وقوع زلزلهای با قدرت بالا در پایتخت آن بارها تکرار شده.
درست در همان روزی که ایسنا به نقل از مسئولان آتشنشانی نسبت به وضعیت ایمنی ساختمانها در بازار تهران هشدار داده، مهر به نقل از رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی، وقوع چنین زلزلهای را در پایتخت، نه یک احتمال که موضوعی قطعی دانسته است.
به گفته سید امیرحسین گرکانی، تهران از معدود شهرهای جهان محسوب میشود که در فهرست «شهرهای در انتظار فاجعه انسانی» از منظر زلزله قرار دارد. در این میان، بافتهای فرسوده و تراکم بالای جمعیتی، آسیبپذیری پایتخت را بهشدت افزایش داده است؛ به گونهای که بیش از ۱۱ میلیون نفر در محدودههای پرخطر زندگی میکنند.
این در حالی است که برخی کارشناسان معتقدند بحران تنها محدود به فرسودگی بناهای قدیمی نیست و آمار ساختمان های ناایمن در برابر زلزله میتواند از اعداد اعلام شده بیشتر باشد.
تعداد ساختمان های ناایمن با در نظر گرفتن معیار تراکم جمعیتی بیشتر میشود
در همین رابطه، مهدی زارع، رئیس مرکز پیشبینی زلزله، در گفتوگو با نبض بازار میگوید: «معیارهای فعلی برای آمارهای اعلام شده تنها بر آتشسوزی متمرکز است، در حالیکه اگر شاخصهای تابآوری در برابر زلزله، دسترسی شهری و امکان تخلیه جمعیت نیز لحاظ شود، آمار مناطق و ساختمان های ناایمن افزایش مییابد.»
او معتقد است ایمنی فقط به معنای استحکام دیوارها و سقفها نیست، بلکه باید محیط پیرامونی و کارکرد ساختمانها نیز در نظر گرفته شود.
زارع توضیح میدهد؛ بسیاری از مراکز خرید جدید و ساختمانهای مدرن نیز در محیطهایی ساخته شده و میشوند که ذاتاً ناایمن هستند و تراکم جمعیتی بیشتری را در معرض خطر قرار میدهند.
به گفته او، «یک ساختمان ممکن است به خودی خود در برابر آتش ایمن محسوب شود اما اجزای داخلی آن آسیبزا باشند یا در صورت وقوع حادثه، نبود دسترسی، جان ساکنان را تهدید کند.»
احداث ساختمان جدید به معنای ایمنی نیست
این پژوهشگر حوزه زلزله، نگاه سنتی به ایمنی را ناکافی میداند و میافزاید: «نباید تصور کرد فقط بناهای قدیمی خطرناک هستند. حتی ساختمانهای تازهساز اگر در محیط ناایمن قرار داشته باشند یا تراکم زیادی ایجاد کنند، خود به منبع ریسک تبدیل میشوند.»
زارع تاکید میکند: «نوسازی صرف، به معنای ایمنی نیست. ممکن است ساختمانی مدرن جای بنای فرسودهای را بگیرد که محل سکونت ۲۰ نفر بود، اما حالا ۲۰۰ نفر در همان نقطه زندگی یا کار میکنند. در چنین شرایطی اگر حادثهای رخ دهد، ابعاد خسارت چندین برابر میشود.»
ایمنی با مشارکت مردم محقق میشود
رئیس مرکز پیشبینی زلزله تاکید میکند که تابآوری شهری فقط با ساختوساز فنی و تصمیمهای مهندسی بهدست نمیآید. او میگوید: «هیچ برنامه کاهش ریسکی بدون مشارکت واقعی مردم به نتیجه نمیرسد. ایمنی، مسالهای اجتماعی است. اگر راهحلها با در نظر گرفتن معیشت، کسبوکار و زندگی روزمره مردم تدوین نشود، هر اقدام فنی، حرکتی موقتی خواهد بود.»
او یادآور میشود که زلزله در تهران قطعی است، هرچند زمان دقیق آن قابل پیشبینی نیست. به گفته او، زلزلههای بزرگ در این منطقه در گذشته رخ داده و تردیدی نیست که در آینده نیز تکرار میشود. زارع میگوید تنها راه کاهش خطر، گفتوگوی مستمر میان مردم، مدیران شهری و نهادهای تخصصی است تا تصمیمها در مسیر واقعبینانهای گرفته شوند و تابآوری شهر بهتدریج افزایش یابد.
به گزارش نبض بازار، در شهری که هم آتش و هم زلزله در کمین است، فاصله میان هشدار و فاجعه میتواند تنها به اندازه تصمیمی باشد که گرفته یا نادیده گرفته شده است.