کلاف سر در گم تغییر قیمت بنزین/ ابهامات همچنان پابرجاست
به گزارش نبض بازار، گمانهزنیها در مورد تغییر قیمت بنزین طی مدت اخیر افزایش یافته و حمید رسایی، نماینده مخالف دولت، با طرح ادعایی در فضای مجازی به این بحثها دامن زده است.
او چندی پیش در حساب شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر)، با استناد به مصوبهای از سوی هیات دولت، مدعی شد که قیمت بنزین از هزار و ۵۰۰ تومان به حدود پنج هزار و ۵۰۰ تومان میرسد؛ این ارقام به معنای رشد چهار هزار تومانی نرخ سوخت است.
بر اساس این مصوبه، قرار است فروشندگان، هزینههای مربوط به حمل سوخت و حقالعمل جایگاهداران را از مصرفکنندگان نهایی دریافت کنند.
این ادعا باعث شده است حساسیت در افکار عمومی بالا رود؛ چرا که تجربه افزایش قیمت بنزین در سال ۱۳۹۸ هنوز در حافظه اجتماعی ایران زنده است.
تداوم ابهامات؛ دولت فعلا قصد تغییر قیمت بنزین را ندارد؟
موضوع اما از سوی طرف مقابل تکذیب شده است. علی احمدنیا، رئیس امور اطلاعرسانی دولت پس از انتشار توئیت رسایی ادعا کرد که «دولت هیچ برنامهای برای افزایش قیمت بنزین ندارد.»
رضا نواز، سخنگوی صنف جایگاهداران سوخت نیز روز ۲۹ تیر اعلام کرد که شفافسازی هزینه حقالعمل جایگاهها، به معنای افزایش نرخ بنزین نیست.
او در یک گفتوگوی تلویزیونی توضیحاتی را در مورد مصوبه دولت مطرح کرده است که هر چند ابهامات را به طور کامل برطرف نمیکند اما وجود یک احتمال را نشان میدهد؛ دولت حداقل «فعلا» قصد تغییر قیمت بنزین را ندارد و موضوع مربوط به آیندهای «نامعلوم» است.
سخنگوی صنف جایگاهداران، مصوبه اخیر هیات وزیران را تصمیم خوبی از لحاظ کارشناسی دانسته؛ در عین حال افزوده است که این مصوبه، برای اجرا نیاز به کمک دارد و کارشناسان باید در مورد آن نظر بدهند.
آنگونه که تسنیم گزارش داده، نواز همچنین گفته است: «در سالیان گذشته بعد از اجرای خیلی بد در سال ۹۸، فنر قیمتی فشرده نگه داشته شده، وقتی درآمد دولت از فروش سوخت حداقلها را تامین نمیکند، با بخش خصوصی، توزیع، انتقال و حمل، انقباضی برخورد میشود و انتظار این است وضعیت را تحمل کنند یعنی حقالعمل واقعیسازی نشود و با تاخیر انجام شود، این تحمل میشود اما آسیبهای پشت آن از جمله تعدیل نیرو، و دیر شدن تعمیرات و به روزسازی تجهیزات را کسی نمیبیند.
او در پاسخ به اینکه آیا طبق مصوبه هیات وزیران که ذکر کرده هزینه کارمزد جایگاهها از مصرفکننده نهایی اخذ شود به معنای افزایش نرخ بنزین است؟، توضیح میدهد: «اشاره به حقالعمل جایگاهها در این بند از مصوبه کاملا تخصصی است و اصلا آن بند اشاره به افزایش نرخ بنزین نمیکند، توضیح آن بند از مصوبه این است که اگر زمانی دولت قیمت بنزین و گازوئیل را افزایش داد، این تفکیک را در قیمت سوخت و قیمت حقالعمل جایگاهها و هزینه حمل لحاظ خواهد کرد.»
سخنگوی صنف جایگاهداران سوخت گفته است: «بر اساس جلسات کارشناسی که داشتیم، به این نتیجه رسیدهایم و خوشبینیم که دولت نیتاش این نیست که با ابزار جداسازی هزینه حقالعمل و هزینه توزیع، قیمت بنزین را بالا ببرد.»
نگرانیها از بار تورمی و واکنشهای اجتماعی با تغییر قیمت بنزین
موضوع قیمت بنزین در ایران به کلاف سر در گمی تبدیل شده است که پس از وقایع تلخ آبان ۹۸، هیچکس اراده و توان باز کردن آن را ندارد.
از یک سو، دولت و مجلس از بار تورمی و واکنشهای اجتماعی مردم در صورت تغییر قیمت بنزین نگرانند؛ از سوی دیگر اما، برخی تحلیلگران اقتصادی هشدار میدهند که تعلل در اصلاح قیمت بنزین خود میتواند هزینههای بیشتری بر بودجه دولت تحمیل کند و این هزینهها دیر یا زود به صورت تورم یا افزایش مخارج عمومی به جامعه باز میگردد.
سناریوهای مطرحشده برای آینده قیمت بنزین
در این میان، تحلیلها نشان میدهند که چندین سناریوی غالب برای قیمت بنزین در ایران مورد بحث است:
سناریوی اول: حفظ وضعیت فعلی
در این حالت، قیمت بنزین بدون تغییر باقی میماند و دولت به پرداخت یارانه برای جبران کسری هزینه ادامه میدهد. این مسیر از منظر سیاسی کمتر پرریسک محسوب میشود، اما از منظر اقتصادی، فشار بر بودجه و امکان تشدید تورم را به صورت بالقوه، افزایش میدهد.
سناریوی دوم: چندنرخی شدن
برخی رسانهها از جمله اقتصادآنلاین گزارش دادهاند که دولت ممکن است قیمت بنزین را «سهنرخی» کند؛ یعنی نرخ پایه برای مصرف عادی، نرخ بالاتر برای مصارف غیرضروری یا خودروهای لوکس و شاید یک نرخ آزاد وارداتی برای سوخت با کیفیت بالا.
نبض بازار نیز پیش از این گزارش داده بود که در این مدل، بنزین به سه قیمت عرضه میشود:
نرخ یارانهای: ۲،۵۰۰ تومان
نرخ دوم: ۵،۰۰۰ تومان
نرخ آزاد: ۱۰،۰۰۰ تومان
این طرح با هدف تفکیک مصرفکنندگان پرمصرف از کممصرف طراحی شده است.
سناریو سوم: طرح «بنزین به نفر» یا سهمیه انرژی برای هر فرد
نبض بازار این طرح را جدیدترین گزینه دولت پزشکیان توصیف کرده بود. در این طرح، هر ایرانی ماهانه ۳۰ لیتر بنزین یارانهای دریافت میکند؛ خانواده چهارنفره معادل ۱۲۰ لیتر. افراد میتوانند سهمیه مصرفنشده خود را در بازار انرژی به قیمت نزدیک به آزاد بفروشند. این طرح ضمن ایجاد عدالت در توزیع یارانه، مردم را به صرفهجویی تشویق میکند.
چنین گزینهای تلاش دارد میزان شوک اجتماعی را کاهش دهد ولی اجرای آن پیچیده است و به زیرساخت کنترل و سامانه دقیق نیاز دارد.
همچنین در بخش حملونقل، یارانه سوخت به CNG، LPG یا برق منتقل میشود تا صنعت حملونقل از بنزین جدا شود.
سناریوی چهارم: افزایش یکباره و چشمگیر قیمت
گزینهای که کمتر به علنی به آن پرداخته شده اما همواره یکی از احتمالات هر چند ضعیف محسوب میشود؛ افزایش سریع قیمت بنزین با هدف اصلاح ساختار یارانهها و کاهش واردات یا قاچاق سوخت.
این گزینه، به ویژه با توجه به تجربههای گذشته، ریسک بالایی از نظر نارضایتی عمومی دارد و اجرای آن منطقی به نظر نمیرسد.
فرسودگی پالایشگاهها و کیفیت خودروها؛ نباید بار اصلاح قیمت فقط بر دوش مصرفکننده باشد
اکنون دولت و مجلس، هر یک تلاش میکنند که بار مسئولیت تغییر قیمت بنزین را بر دوش دیگری بیاندازد. چند عامل مهم باعث شدهاند که تصمیمگیری در حوزه قیمت بنزین به کندی پیش رود:
از بعد سیاسی، تجربه پیشین در ذهن جامعه وجود دارد؛ آن زمانی که افزایش قیمت بنزین با اعتراضات گسترده اجتماعی روبرو شد. این تجربه به سیاستمداران آموخته است که هرگونه تغییری در قیمت سوخت باید با حساسیت و هماهنگی بالا اجرا شده و پیامدهای امنیتی و اجتماعی آن دقیق بررسی شود.
تغییر قیمت بنزین، از منظر اقتصادی نیز میتواند هزینه تولید و خدمات را بالا ببرد؛ در شرایطی که تورم عمومی بالا است و قدرت خرید مردم کاهش یافته، دولت نگران اثر دومینووار این اقدام بر کالاها، حمل و نقل و سطح عمومی قیمتهاست. به همین علت، بسیاری ترجیح میدهند ابتدا زیرساختهای مدیریت مصرف را تقویت کرده و سپس قیمت را اصلاح کنند.
در سطح نهادی نیز، مساله اختیارات میان قوه مجریه و مقننه نیز چالشساز است؛ گزارشها نشان میدهند که مجلس در این زمینه با سکوت نسبی عمل کرده است و گفته که اختیار اصلی با دولت است، اما دولت نیز با احتیاط وارد عمل میشود، چرا که تغییر قیمت بنزین نیازمند هماهنگی میان دستگاههای مختلف است.
از سوی دیگر، همانگونه که رسانههایی چون تجارتنیوز گزارش دادهاند، ساختار تولید بنزین در ایران با مشکلاتی چون فرسودگی پالایشگاهها، هزینه بالای تولید و ناکارآمدی همراه است و به همین دلیل هر تغییر قیمتی باید همزمان با اصلاحات ساختاری انجام شود تا بار آن صرفا بر دوش مصرفکننده قرار نگیرد.
در این میان، برخی کارشناسان نیز به مساله کیفیت پایین و قیمت بالای خودروها در ایران اشاره میکنند که باعث میشود هم مصرف بنزین در کشور افزایش یابد و هم افکار عمومی در برابر تغییر قیمت سوخت مقاومت نشان دهد.
دولت باید در مورد تغییر قیمت بنزین شفاف عمل کند
شرایط فعلی در حوزه تغییر قیمت بنزین را میتوان وضعیتی معلق بین دو سکوی تصمیمگیری و اجرا در نظر گرفت؛ دولت اعلام کرده است که قصد افزایش قیمت ندارد، اما به نظر میرسد گزینههای پیشرو به صورت جدی روی میز هستند.
اگر تغییری در قیمت بنزین صورت نگیرد، کسری یارانه یا هزینههای تامین سوخت ممکن است از مسیرهای دیگری مانند چاپ پول یا استقراض جبران شود که این خود میتواند به موج تازهای از تورم منجر شود. برعکس، اگر قیمت بنزین افزایش یابد بدون اینکه سازوکارهای حمایتی و مدیریت مصرف اصلاح شود، فشار اجتماعی و اعتراضات احتمالی قابل توجه خواهد بود.
به نظر میرسد در ماههای پیش رو تصمیمگیران چارهای جز انتخاب یکی از این سناریوها ندارند: یا تعلل بیشتر کرده و بار را به آینده منتقل کنند یا با برنامهریزی دقیق، اصلاح قیمت را همراه با اقدامات همزمان (مانند سهمیهبندی به ازای هر نفر یا گسترش سوخت جایگزین) اجرا کنند.
تحلیلگران توصیه میکنند که دولت پیش از هر گونه تغییر قیمت بنزین باید قصد خود را شفاف اعلام کرده و ارتباط آن را با یارانه و عدالت توزیعی برای افکار عمومی مشخص کند؛ همچنین لازم است که اثرات آن را برای دهکهای کمدرآمد در نظر بگیرد تا تبعات اقتصادی و اجتماعی هر گونه تغییر قیمت بنزین کاهش یابد.
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه دو گزارش اظهارات ضد و نقیض درباره بنزین و ۳ سناریو برای تغییر قیمت بنزین پیشنهاد میشود.