شبکه سازمانیافته قاچاق پتروشیمی اقتصاد ملی را تهدید میکند
به گزارش نبض بازار، محسن بیگلربیگی، رئیس کمیته صنایع پاییندستی اتاق بازرگانی ایران، در یادداشتی هشدار داده است: در سالهای اخیر پدیدهای به نام قاچاق محصولات پتروشیمی به بحرانی جدی تبدیل شده که نهتنها رشد و توسعه را کند کرده است، بلکه امنیت اقتصادی کشور را نیز تهدید میکند. قاچاق محصولات پتروشیمی برخلاف تصور عمومی، تنها یک تخلف ساده در حوزه تجارت نیست، بلکه یک شبکه سازمانیافته و پیچیده است که از خلاهای قانونی، ضعف سامانههای نظارتی و بعضا همکاری برخی تولیدکنندگان سواستفاده میکند.
شبکه سازمانیافته قاچاق پتروشیمی
آنطور که رئیس کمیته صنایع پاییندستی اتاق بازرگانی ایران عنوان کرد، قاچاق محصولات پتروشیمی برخلاف تصور عمومی صرفا انتقال چند محموله از مرزهای غیررسمی نیست. به بیان دیگر، قاچاق در این حوزه صرفا ناشی از فعالیتهای فردی نیست، بلکه محصول ترکیب انگیزههای سوداگرانه، فساد اداری و نبود شفافیت در زنجیره تامین و توزیع است. همین ویژگی باعث میشود مبارزه با آن نیز بسیار دشوار باشد.
قاچاقچیان از تفاوت قیمت داخلی و خارجی نهایت استفاده را میبرند. یارانههای انرژی و نرخگذاری دستوری در بازار داخلی باعث میشود قیمت برخی محصولات بهطور غیرواقعی پایین باشد. این فاصله قیمتی همان انگیزه اصلی برای خروج غیرقانونی کالا است و همین امر قاچاق را به فعالیتی بسیار سودآور بدل میکند.
پیامدهای قاچاق برای صادرات
یکی از مهمترین پیامدهای قاچاق در حوزه پتروشیمی، اختلال در صادرات رسمی است. صادرات پتروشیمی ایران، بهویژه در شرایط تحریم، یکی از معدود مسیرهای تامین ارز برای کشور محسوب میشود. وقتی بخشی از محصولات از مسیر قاچاق به بازارهای خارجی راه پیدا میکند، ارز حاصل از این تجارت به چرخه رسمی اقتصاد بازنمیگردد.
این موضوع به بیثباتی در بازارهای جهانی نیز میانجامد. کشورهایی مانند عربستان، قطر یا مالزی با ظرفیتهای عظیم تولید پتروشیمی حاضر هستند با قراردادهای مطمئن و قیمتهای رقابتی جایگزین ایران شوند. از این منظر، قاچاق نهتنها به از دست رفتن درآمدهای ارزی منجر میشود، بلکه در بلندمدت جایگاه ایران در زنجیره جهانی تامین محصولات پتروشیمی را نیز متزلزل میکند.
اثر بر بازار داخلی و صنایع پاییندستی
قاچاق تنها به صادرات ضربه نمیزند، بلکه بازار داخلی را نیز دچار آشفتگی میکند. وقتی محصولات پتروشیمی بهجای ورود به چرخه تولید داخل، به سمت قاچاق منحرف میشوند، صنایع پاییندستی با کمبود مواد اولیه مواجه میشوند. این کمبود نهتنها موجب افزایش قیمت تمامشده تولیدات داخلی میشود، بلکه بسیاری از واحدهای کوچک و متوسط را به مرز تعطیلی میکشاند.
به عنوان نمونه، کارخانجات تولید پلاستیک، الیاف مصنوعی، لاستیک و حتی صنایع غذایی که به بستهبندی وابستهاند، از نبود خوراک کافی آسیب میبینند. کاهش تولید در این صنایع به معنای بیکاری گسترده و کاهش صادرات محصولات نهایی است. در واقع، قاچاق یک ضربه مضاعف وارد میکند. از یکسو مانع ایجاد ارزش افزوده در داخل کشور میشود و از سوی دیگر، فرصت حضور در بازارهای صادراتی محصولات نهایی را نیز میسوزاند.
شرکتهای پتروشیمی در ظاهر ممکن است از قاچاق بینصیب نمانند؛ چراکه به گفته رئیس کمیته صنایع پایین دستی اتاق بازرگانی ایران، برخی محمولهها از طریق روابط غیرشفاف از مبادی تولید خارج میشود. اما در واقع، این روند در بلندمدت به خود آنها نیز آسیب میزند. قاچاق موجب میشود بخش بزرگی از محصولات به جای فروش در بازارهای رسمی و با قراردادهای پایدار، در مسیرهای غیررسمی با قیمتهای پایینتر عرضه شود. این امر درآمد پایدار و شفاف شرکتها را کاهش داده و امکان سرمایهگذاری مجدد در توسعه ظرفیتها را محدود میکند.
خروج ارز و تضعیف اقتصاد از طریق قاچاق محصولات پتروشیمی
از منظر کلان، مهمترین پیامد قاچاق پتروشیمیها خروج ارز و محروم ماندن اقتصاد ملی از درآمدی است که میتوانست برای توسعه کشور صرف شود. در شرایطی که دولت با کسری بودجه مزمن و فشارهای خارجی دستبهگریبان است، ارزآوری اهمیت مضاعف دارد. وقتی محصولات پتروشیمی بهصورت قاچاق صادر میشوند، ارز حاصل نه به بانک مرکزی بازمیگردد و نه در خدمت نیازهای وارداتی کشور قرار میگیرد.
نتیجه آن، افزایش فشار بر ذخایر ارزی و ایجاد نوسان در بازار ارز است که تبعات آن در افزایش تورم و کاهش ارزش پول ملی بروز میکند. به این ترتیب، قاچاق تنها یک معضل اقتصادی نیست، بلکه عاملی است که میتواند ثبات اجتماعی و سیاسی را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
تداوم این وضعیت به معنای شکلگیری یک اقتصاد موازی است که خارج از کنترل دولت عمل میکند و بخش قابلتوجهی از منابع مالی را در اختیار میگیرد. این موضوع میتواند در بلندمدت اقتصادی کشور را تهدید کند.
قاچاق محصولات پتروشیمی یکی از معضلات کمتر دیدهشده اقتصاد ایران است که پیامدهای متعددی دارد. تضعیف صادرات رسمی، ضربه به صنایع داخلی، کاهش درآمد شرکتهای پتروشیمی و خروج ارز از کشور از پیامدهای قاچاق محصولات پتروشیمی است. نادیده گرفتن این روند جایگاه ایران را در بازار جهانی تهدید و ثبات داخلی اقتصاد کشور را با چالش جدی روبهرو میکند. آیا مسئولان به فکر جلوگیری از قاچاق محصولات پتروشیمی هستند؟