مقایسه قیمت و کیفیت اینترنت در ایران، افغانستان و ترکیه/ چرا مسیر توسعه دیجیتال در این سه کشور متفاوت است؟
به گزارش نبض بازار - در جهان امروز، اینترنت دیگر یک خدمت لوکس یا انتخابی نیست؛ زیرساختی حیاتی برای رشد اقتصادی، توسعه اجتماعی و حتی امنیت ملی به شمار میرود. با این حال، کیفیت و هزینه این خدمت در کشورها، تحت تأثیر ساختارهای اقتصادی، سیاستهای حاکمیتی و موقعیت ژئوپلیتیک قرار دارد. ایران، افغانستان و ترکیه، سه کشور همسایه با پیوندهای تاریخی و فرهنگی، در حوزه اینترنت مسیرهای متفاوتی را پیمودهاند. ترکیه با سرمایهگذاری گسترده در فیبر نوری و توسعه شبکههای ۴G و ۵G، جایگاهی نسبتا مطلوب در شاخصهای جهانی دارد. ایران، با وجود برخورداری از نیروی انسانی متخصص و بازار بزرگ، به دلیل تحریمها، محدودیتهای داخلی و ساختار انحصاری بازار، در رتبههای پایین سرعت و کیفیت قرار گرفته است. افغانستان نیز که سالها با جنگ و بیثباتی سیاسی روبه رو بوده، در زمینه زیرساختهای ارتباطی عقب بوده و وابسته به سرمایهگذاری خارجی است. این گزارش به مقایسه این سه کشور از منظر سرعت، قیمت، کیفیت و دسترسی اینترنت میپردازد.
سرعت اینترنت؛ فاصلهای که به آسانی پر نمیشود
بر اساس دادههای وبسایت Speedtest، متوسط سرعت اینترنت ثابت در ترکیه در ۲۰۲۳ حدود ۴۰ مگابیت بر ثانیه و اینترنت موبایل بیش از ۳۰ مگابیت بر ثانیه بوده است. این ارقام ترکیه را در میانه جدول جهانی قرار میدهد و نشاندهنده سرمایهگذاری مداوم این کشور در توسعه فیبر نوری و شبکههای نسل جدید است. در مقابل، ایران با سرعت متوسط ۱۲.۶۲ مگابیت بر ثانیه در اینترنت ثابت و ۲۳.۱۰ مگابیت بر ثانیه در اینترنت موبایل، در رتبهای پایینتر از کشورهایی، چون عراق و اتیوپی قرار دارد. این شکاف، نهتنها ناشی از محدودیتهای فنی، نتیجه مستقیم سیاستهای محدودکننده و کمبود رقابت در بازار است.
افغانستان، به دلیل فقدان زیرساختهای گسترده و وابستگی به ارتباطات ماهوارهای و فیبر نوری وارداتی از کشورهای همسایه، سرعتی بهمراتب پایینتر دارد. گزارشهای اتحادیه بینالمللی مخابرات (ITU) نشان میدهد متوسط سرعت اینترنت در افغانستان کمتر از ۵ مگابیت بر ثانیه است و در بسیاری مناطق روستایی، دسترسی به اینترنت پرسرعت محدود است. این وضعیت، شکاف دیجیتال داخلی را تشدید کرده و مانع از شکلگیری اقتصاد دیجیتال پایدار در این کشور شده است.
از منظر اقتصاد سیاسی، سرعت پایین اینترنت در ایران و افغانستان، نهتنها مانع رشد اقتصادی است، مستقیم بر توان رقابتی این کشورها در عرصه تجارت الکترونیک، جذب سرمایهگذاری خارجی و توسعه صنایع دانشبنیان تأثیر منفی دارد. در ترکیه، برعکس، سیاستگذاران با درک اهمیت این حوزه، توسعه زیرساختهای ارتباطی را بهعنوان بخشی از راهبرد کلان اقتصادی و حتی امنیت ملی دنبال کردهاند.
قیمت اینترنت؛ ارزان یا گران، مسئله این است
قیمت اینترنت در نگاه اول، شاخصی ساده به نظر میرسد، اما در واقع بازتابی از ساختار اقتصادی، نرخ ارز، قدرت خرید و حتی سیاستهای حمایتی یا انحصاری دولتهاست. بر اساس دادههای Cable.co.uk، متوسط قیمت هر گیگابایت اینترنت موبایل در ایران حدود ۰.۵ دلار (با نرخ رسمی) و نزدیک به ۲ دلار با نرخ بازار آزاد است. این رقم، ایران را در میان کشورهای دارای اینترنت نسبتا ارزان قرار میدهد، هرچند باید توجه داشت قدرت خرید پایین و تورم بالا، این مزیت نسبی را تا حد زیادی خنثی میکند.
در ترکیه، قیمت هر گیگابایت اینترنت موبایل حدود ۱.۵ دلار است، اما با توجه به درآمد سرانه بالاتر و کیفیت بهتر خدمات، این هزینه برای کاربران قابلقبولتر است. ترکیه همچنین در حوزه اینترنت ثابت، بستههای متنوعی با سرعتهای بالا میدهد که از نسبت قیمت به کیفیت، در جایگاهی بهتر از ایران قرار میگیرد.
در افغانستان به دلیل وابستگی به پهنای باند وارداتی و هزینههای بالای نگهداری شبکه در شرایط ناامن، قیمت اینترنت در این کشور بالاست. گزارش بانک جهانی نشان میدهد هزینه بسته ۱ گیگابایتی اینترنت موبایل در افغانستان، معادل بیش از ۵ درصد درآمد ماهانه یک کاربر متوسط است؛ رقمی که بهمراتب بالاتر از آستانه «قابلیت پرداخت» تعریفشده توسط ITU است.
از منظر اقتصاد سیاسی، قیمت پایین اینترنت در ایران، در ظاهر نشانهای از سیاستهای حمایتی است، اما در عمل، به دلیل کیفیت پایین و محدودیتهای گسترده، ارزش واقعی این خدمت برای کاربر کاهش مییابد. در افغانستان، قیمت بالا و کیفیت پایین، ترکیبی بازدارنده برای توسعه دیجیتال ایجاد کرده است، در حالی که ترکیه توانسته با ایجاد رقابت و جذب سرمایهگذاری خارجی، تعادلی نسبی میان قیمت و کیفیت برقرار کند.
کیفیت و دسترسی؛ فراتر از سرعت و قیمت
کیفیت اینترنت مفهومی چندبعدی است که علاوه بر سرعت، شامل پایداری اتصال، میزان تأخیر (latency)، دسترسی به خدمات بینالمللی و آزادی استفاده میشود. در این زمینه، ترکیه با وجود برخی محدودیتهای مقطعی در دسترسی به شبکههای اجتماعی، از نظر کیفیت کلی خدمات، در جایگاهی بالاتر از ایران و افغانستان قرار دارد. توسعه شبکه فیبر نوری در شهرهای بزرگ و گسترش پوشش ۴G و آغاز پروژههای ۵G، ترکیه را در مسیر ارتقای کیفیت قرار داده است.
ایران، با وجود پوشش گسترده ۴G و آغاز محدود پروژههای فیبر نوری، با چالشهایی جدی در کیفیت مواجه است. محدودیتهای پهنای باند بینالمللی، فیلترینگ گسترده و قطعیهای مکرر، تجربه کاربری را تحت تأثیر قرار داده است. این وضعیت، بهویژه برای کسبوکارهای آنلاین و استارتاپها، هزینههای پنهان ایجاد میکند.
در افغانستان، مسئله اصلی نهتنها کیفیت پایین، که نبود دسترسی پایدار در بخشهای وسیعی از کشور است. مناطق روستایی و دورافتاده، عملا از چرخه اقتصاد دیجیتال خارج ماندهاند و حتی در شهرهای بزرگ، قطعیهای مکرر و ضعف زیرساخت، مانع از استفاده مؤثر از اینترنت میشود.
از منظر اقتصاد سیاسی، کیفیت و دسترسی به اینترنت، بازتابی از اولویتهای حکمرانی است. ترکیه با قرار دادن توسعه دیجیتال در مرکز سیاستهای اقتصادی، توانسته است کیفیت و دسترسی را بهبود بخشد. ایران، به دلیل تمرکز بر کنترل و محدودسازی، بخشی از ظرفیتهای بالقوه خود را از دست داده است. افغانستان نیز تا زمانی که ثبات سیاسی و امنیتی برقرار نشود، نمیتواند انتظار جهش جدی در این حوزه داشته باشد.