تنش آبی؛ حاصل چند دهه حکمرانی اشتباه آب/ باز هم همان همیشگی؛ مردم مقصرند
سارا اسلامی- به گزارش نبض بازار، در حالی که شهروندان تهرانی از بیآبیهای چندساعته گلایه دارند، مسئولان تلاش میکنند با تغییر عنوان «قطعی آب» به «افت فشار»، ماجرا را کمی تلطیف کنند. در عین حال، کاربران شبکههای اجتماعی از نبود آب در برخی مناطق تهران و البرز، در ساعتهای طولانی از روزهای اخیر خبر میدهند.
مریم شکرانی، روزنامهنگار در حساب شخصی خود در شبکه ایکس، از قطعی طولانیمدت آب در برخی مناطق تهران خبر داده و به نقل از اپراتور آبفا نوشته است که این وضعیت دست کم تا پایان تابستان ادامه دارد؛ «برای بعد از آن هم نمیتوانیم هیچ قولی برای افزایش فشار آب بدهیم.»
کاربران دیگری هم از قطعی آب چند ساعته، به ویژه برای طبقات بالاتر ساختمان نوشتهاند؛ حتی با وجود نصب منبع و پمپ فشار. این در حالی است که مسئولان از مدتی قبل خرید اینگونه تجهیزات را به به شهروندان توصیه میکردند. اما حالا آنها ناچارند با دبه و بطری، آب را به طبقههای بالا ببرند.
بعضی نیز مدعی هستند که در یک کوچه، خانههای یک سمت آب دارند و آن سو نه؛ در حالی که پرمصرف هم نبودهاند.
درگیری ۲۷ هزار روستا و ۵۳ شهر با تنش آبی
در شرایطی که این روزها شبکههای اجتماعی پر شده از گلایههای پایتختنشینان از تنش آبی، شهروندان برخی دیگر از شهرها به ویژه در استانهای جنوبی، در پاسخ یادآوری کردهاند، سالهاست که با چالشهای مشابهی مواجه هستند.
آنها متعجب شدهاند که تهرانیها تازه به فکر منبع و پمپ آب افتادهاند؛ در حالی که مدتهاست در شهر آنها تامین آب ساختمانها بدون چنین تجهیزاتی ممکن نیست.
واقعیت این است که بحران کمبود آب اکنون بسیاری از روستاها، شهرها و استانهای کشور را با چالش مواجه کرده است. آمارهای رسمی از درگیری ۵۳ شهر و ۲۴ استان کشور با تنش آبی حکایت میکنند.
تعداد روستاها بسیار بیشتر است. مسئولان از درگیری ۲۷ هزار روستای کشور با تنش آبی خبر میدهند. ذوالفقار مهدیزاده، معاون مهندسی و توسعه شرکت آب و فاضلاب کشور چندی پیش، با اعلام این خبر مدعی شد: «آبرسانی سیار به این مناطق در دست اقدام است.» (ایرنا)
کدام شهرها و استانها تنش آبی بیشتری دارند؟
گزارشهای سازمان هواشناسی نشان میدهد که هر ۳۱ استان کشور در سال آبی جاری (که از اول مهر ۱۴۰۳ آغاز شده و تا پایان شهریور امسال ادامه دارد) با کاهش بارندگی مواجه بودهاند. بارشها در کل کشور تا پایان روز ۳۱ تیر (آخرین گزارش سازمان تا لحظه تنظیم این گزارش)، ۹۰.۵ میلیمتر، معادل ۳۹.۸ درصد کاهش یافته است.
در این میان، برخی استانها شرایط بدتری دارند. آنهایی که بیشترین کاهش بارندگی را تجربه کردهاند، عبارتند از: سیستان و بلوچستان (۷۳- درصد)، هرمزگان (۷۲.۷- درصد)، سمنان (۵۶.۸- درصد)، کهگیلویه و بویراحمد (۵۳.۸- درصد)، تهران (۴۸.۴- درصد)، یزد (۴۸.۱- درصد) و فارس (۴۷.۴- درصد).
از سوی دیگر، برخی مسئولان اعلام کردهاند که تعدادی از استانهای کشور با تنش آبی جدیتری مواجه هستند. به عبارت دیگر، این مناطق مشکلات بیشتری در تامین آب مورد نیاز بخشهای مختلف دارند؛ از جمله تهران و البرز که با ۲۰ میلیون نفر در معرض خطر، در صدر این چالش قرار گرفتهاند. خراسان، مرکزی، هرمزگان و سیستان و بلوچستان نیز دیگر استانهای هستند که وضعیت آنها بحرانی است.
در میان شهرها نیز، تهران اصفهان، اراک، ساوه، تبریز، بانه و بندرعباس، بیشترین تنش آبی را دارند (منبع نام استانها و شهرها: ایرنا، ایسنا و شفقنا).
تنش آبی فراگیر؛ حاصل حکمرانی نادرست آب
کارشناسان و پژوهشگران حوزه آب و محیط زیست، سالهاست در مورد نقطهای که ایران امروز به آن رسیده است، هشدار میدهند؛ وضعیتی که حاصل چندین دهه حکمرانی اشتباه آب است.
نتیجه سدسازیهای بیرویه، طرحهای انتقال آب بین حوضهای، الگوی کشت نادرست که تناسبی با اقلیم مناطق مختلف ندارد و بارگذاری جمعیتی و صنعتی بیش از توان اکولوژیکی در فلات مرکزی ایران، حالا تنش آبی در سراسر کشور است؛ حتی استانهایی که در گذشته پرآب بودند. به این موارد میتوان کمتوجهی به طرحهایی، چون آبخیزداری و آبخوانداری، بازچرخانی آب و جلوگیری از هدررفت آب در شبکههای توزیع را نیز افزود.
در چنین شرایطی، عجیب نیست که امروز در خبرها میآید، قطعی آب در یاسوج (مرکز کهگیلویه و بویراحمد) به ۲۴ ساعت هم میرسد، بحران آب در لرستان به مرحله تنش آبی رسیده و زنگ خطر تامین آب شرب در کردستان به صدا درآمده است؛ در حالی که هر سه استان، روزگاری از مناطق پرآب ایران بودند یا حتی سرچشمه تعدادی از حوضههای آبریز کشور محسوب میشوند.
باز هم همان همیشگی؛ نشانه رفتن انگشت اتهام به سمت مردم
حالا که تنش آبی به پایتخت رسیده و استانها یکی پس از دیگری با نگرانیهایی در مورد تامین آب شرب مواجه میشوند، مسئولان باز هم همان رویه همیشگی را پیش گرفتهاند؛ انگشت اتهام را به سمت مردم نشانه رفتهاند و مشکل را گردن مصرف خانگی انداختهاند. راهکار بحران تنش آبی را نیز صرفهجویی میدانند.
در اینکه الگوی مصرف در بخش خانگی نیز میتواند اصلاح شود شکی نیست، اما در شرایطی که دولت همچنان بر همان طرحهای قدیمی پای میفشارد نمیتوان آن را راهکاری برای حل بلندمدت تنش آبی دانست.
در همین روزها که استانها برای حل بحران کمآبی و مدیریت مصرف انرژی به تعطیلی، کاهش ساعات کاری ادارهها و قطعی یا افت فشار آب روی آوردهاند، در خبرها آمده است که طرح انتقال آب دریای عمان به پالایشگاه اصفهان عملیاتی شد. این در حالی است که کارشناسان بارها هشدار دادهاند چنین طرحهایی با آسیبهای محیط زیستی همراه هستند و اصفهان نیز توان بارگذاری بیشتر صنعتی و جمعیتی را ندارد.
پژوهشگران معتقدند در کنار افزایش آگاهی برای بهینهسازی مصرف خانگی، باید از کشت محصولات آببر در مناطق کمآب خودداری کرد، مانع از حفر چاههای غیرمجاز کشاورزی شد و کسب و کارها و صنایعآب بر را همراه با بخشی از جمعیت کشور از مناطق مرکزی به سواحل کشور منتقل کرد.
در این میان تطبیق مدیریت شهری با اقلیم (برای مثال در حوزه فضای سبز) و به روز رسانی شبکه توزیع نیز میتواند کمککننده باشد.
شهروندان به اطلاعرسانی قطع آب راضی شدهاند
حالا که با گسترش تنش آبی گویا دیگر چارهای غیر از قطع آب یا به قول مسئولان کاهش فشار آن در تهران و برخی دیگر از شهرهای کشور نیست، شهروندان یک درخواست ساده دارند؛ حداقل زمان قطع آب را مانند برق اطلاعرسانی کنید. اما گویا حتی همین مورد نیز امکانپذیر نیست.
البته پاک کردن صورت مساله هم مانند همیشه سادهتر است. مسئولان به طور کلی منکر قطع آب یا جیرهبندی آن هستند؛ در حالی که این موضوع با تجربه برخی شهروندان همخوانی ندارد.
این روزها در شرایطی هستیم که بسیاری از سدها خالی ماندهاند، خشکی کامل دریاچه ارومیه؛ چشم ایران، نزدیکتر از همیشه به نظر میرسد و رئیسجمهور هشدار داده که ذخایر آبی کشور رو به اتمام است. در چنین شرایطی، تنش آبی، بحرانی جدی محسوب میشود که بعید است بتوان به حل آن با کاهش مصرف در بخش خانگی دلخوش بود.