مکانیسم ماشه چیست؟ / آیا ایران میتواند مانع فعال شدن مکانیسم ماشه شود؟
به گزارش نبض بازار، این گفته صدراعظم آلمان به این معناست که احتمالا به زودی درخواست فعال شدن مکانیسم ماشه به شورای امنیت میرود و این شورا ۳۰ روز فرصت دارد مانع برگشت تحریمها شود در غیر اینصورت تحریمهای مالی، نفتی و تسلیحاتی خود به خود علیه ایران فعال میشود.
مکانیسم ماشه چیست؟
مکانیسم ماشه (Snapback Mechanism) به معنای «بازگرداندن فوری تحریمها» است و یکی از بندهای توافق هستهای موسوم به برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) است. بر اساس این مکانیزم، اگر هر یک از کشورهای عضو برجام (ایران، آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان) معتقد باشند ایران به تعهداتش عمل نکرده، میتوانند موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهند و درخواست بازگرداندن تحریمهای بینالمللی را مطرح کنند.
ویژگی مهم مکانیسم ماشه این است که پس از ارجاع، اگر شورای امنیت طی ۳۰ روز اقدام به جلوگیری از بازگرداندن تحریمها نکند، تحریمها به طور خودکار بازمیگردند. این روند از نظر حقوقی یک «بازگشت سریع» تحریمهاست که از سالها قبل طراحی شده تا در صورت نقض توافق، امکان واکنش سریع وجود داشته باشد.
مکانیسم ماشه نخستین بار در متن برجام که در سال ۲۰۱۵ امضا شد، گنجانده شد. این مکانیزم قرار بود تضمینی باشد برای اینکه هرگونه نقض تعهدات از سوی ایران با واکنش فوری و جدی جامعه جهانی مواجه شود. البته در زمان تصویب، آمریکا، روسیه و چین نگرانیهایی داشتند، اما در نهایت به اجماع رسیدند.
در سال ۲۰۱۸، آمریکا از برجام خارج شد و تحریمهای یکجانبه و شدید علیه ایران را بازگرداند. با این حال، آمریکا به عنوان عضوی از برجام دیگر حق استفاده از مکانیسم ماشه را نداشت. در سال ۲۰۲۰، آمریکا تلاش کرد مکانیسم ماشه را فعال کند، اما سایر اعضای شورای امنیت این اقدام را نپذیرفتند.
اکنون، با توجه به تحولات اخیر و برخی اختلافات بین ایران و کشورهای باقیمانده در برجام، احتمال فعال شدن این مکانیزم مجدداً مطرح شده است.
کدام تحریمها با مکانیسم ماشه بر میگردد؟
اگر مکانیسم ماشه فعال شود، تحریمهای سازمان ملل متحد که پیش از برجام علیه ایران وجود داشت، بار دیگر به اجرا در میآیند. این تحریمها شامل:
• تحریمهای نفتی: ممنوعیت فروش نفت و محصولات پتروشیمی ایران به بازارهای جهانی
• تحریمهای مالی و بانکی: محدودیتهای شدید در انتقالات مالی بینالمللی ایران، قطع دسترسی ایران به سیستم مالی جهانی مانند سوئیفت
• تحریمهای تسلیحاتی: ممنوعیت فروش و انتقال انواع سلاح و تجهیزات نظامی به ایران
• تحریمهای مربوط به فناوریهای حساس: محدودیت صادرات فناوریهای هستهای، موشکی و پیشرفته به ایران
همچنین تحریمهای ثانویه ایالات متحده، که در دوره خروج آمریکا از برجام اعمال شدهاند، تا حدی مشابه این تحریمها هستند، ولی بازگشت تحریمهای شورای امنیت الزامآورتر است و بر تمامی اعضا تحمیل میشود.
تبعات بازگشت تحریمها برای اقتصاد ایران
بازگشت تحریمهای سازمان ملل میتواند ضربهای سنگین به اقتصاد ایران وارد کند. مهمترین پیامدها عبارتند از:
۱. کاهش شدید صادرات نفت: نفت یکی از اصلیترین منابع درآمد ارزی ایران است. تحریم نفتی به معنای از دست رفتن بازارهای جهانی و کاهش شدید درآمدهای دولت است. این موضوع منجر به کسری بودجه، کاهش ارزآوری و افزایش تورم میشود.
۲. اختلال در نظام بانکی و مالی: تحریمها بانکهای ایرانی را از شبکههای بینالمللی مالی قطع میکند. این مساله واردات کالاهای اساسی، مواد اولیه صنایع و تعاملات مالی خارجی را با مشکل مواجه میسازد.
۳. کاهش سرمایهگذاری خارجی: با بازگشت تحریمها، سرمایهگذاران خارجی ریسک فعالیت در ایران را بسیار بالا میدانند و بسیاری از قراردادهای جاری یا برنامههای سرمایهگذاری متوقف یا لغو خواهند شد.
۴. افزایش فشار بر تولید داخلی: کمبود مواد اولیه و فناوریهای وارداتی موجب کاهش تولید در بخشهای مختلف صنعتی و پتروشیمی میشود و میتواند به رکود اقتصادی عمیقتر منجر شود.
۵. تشدید مشکلات اجتماعی و سیاسی: افت قدرت خرید مردم، افزایش بیکاری و تورم میتواند نارضایتیهای اجتماعی را افزایش داده و در نهایت به تنشهای سیاسی منجر شود.
ایران میتواند مانع فعال شدن مکانیسم ماشه شود؟
اگر یکی از اعضا مثل آمریکا، انگلیس یا فرانسه مکانیسم ماشه را فعال کند، شورای امنیت ۳۰ روز فرصت دارد تا جلوی بازگشت تحریمها را بگیرد. برای این کار، باید قطعنامهای تصویب شود که مخالف بازگشت تحریمها باشد. این قطعنامه نیازمند رأی موافق حداقل ۹ عضو و عدم وتوی ۵ عضو دائم (روسیه، چین، آمریکا، فرانسه، انگلیس) است.
ایران و متحدانش (خصوصاً روسیه و چین) میتوانند تلاش کنند از طریق سیاسی و دیپلماتیک، جلوی تصویب قطعنامههای حمایت از بازگشت تحریمها را بگیرند و در این صورت، تحریمها به طور خودکار باز میگردند. اما این به معنای «مانع شدن» به معنای لغو مکانیسم نیست؛ بلکه به معنای عدم جلوگیری شورای امنیت از بازگشت تحریمهاست.