بررسی تطبیقی قیمت طلا در 4 کشور جهان/ کدام فاکتورهای قیمت طلا را تعیین میکند؟
به گزارش نبض بازار، طلا، این دارایی سنتی و پناهگاه امن، در دهه گذشته صحنه نمایش تفاوتهای چشمگیر اقتصادی و سیاسی در سطح جهانی بود. گزارش حاضر با رویکرد تحلیلی-تطبیقی، مسیر قیمت طلا را در چهار کشور ایران، ترکیه، پاکستان و کرهجنوبی طی سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵ بررسی میکند. تمرکز اصلی بر شناسایی و ارزیابی محرکهای کلانی ا ۲۲۲۲۲ ست که منجر به واگرایی در رفتار قیمت طلا در این اقتصادهای متضاد گردیده؛ از تلاطم ارز و تورم تا سیاستهای پولی و تقاضای فرهنگی.
شُک ارزی: محرک در ایران و ترکیه
در ایران و ترکیه، قیمت طلا تابعی مستقیم از سقوط ارزش پول ملی و تورم بالا بوده. در ایران، تشدید تحریمهای آمریکا از ۲۰۱۸ به بعد، بهویژه پس از خروج از برجام، فشار بیسابقهای بر ریال وارد کرد. نرخ ارز در بازار آزاد ایران (منبع اصلی تعیین قیمت طلا) از حدود ۳۰،۰۰۰ ریال به ازای هر دلار در ابتدای ۲۰۱۵، به مرزهای ۸۰۰،۰۰۰ ریال در پایان ۲۰۲۴ رسید. این کاهش ارزش ریال، حتی با وجود نوسانات جهانی طلا (که از حدود ۱،۲۰۰ دلار در اونس در ۲۰۱۵ به حدود ۱،۸۰۰ دلار در پایان ۲۰۲۳ رسید)، باعث شد قیمت ریالی طلا شاهد افزایشی نجومی در حد چند ده برابر باشد. قیمت اونس طلا در بازار تهران در پایان ۲۰۲۳ به مرز ۳ میلیارد ریال نزدیک شد، رقمی که در ابتدای دوره مورد بررسی در حد چند ده میلیون ریال بود.
ترکیه نیز مسیر مشابهی را، هرچند با شدت کمتر، طی کرد. سیاستهای پولی غیرمتعارف و کاهش نرخ بهره در دورههایی بهرغم تورم بالا، اعتماد به لیر را تضعیف کرد. ارزش لیر در برابر دلار از حدود ۲.۵ لیر در ۲۰۱۵ به بیش از ۳۰ لیر در پایان ۲۰۲۴ سقوط کرد. این سقوط آزاد، همراه با تورم مزمن بالا (که در ۲۰۲۲ به اوج ۸۵ درصد رسید - سازمان آمار ترکیه TUIK)، تقاضای شدیدی برای طلا بهعنوان پناه، ایجاد کرد. قیمت لیری طلا در استانبول نیز افزایشی چند ده برابری را تجربه نمود، هرچند شدت آن نسبت به تهران به دلیل دسترسی بهتر به بازارهای جهانی و سیاستهای متفاوت، کمتر بود.
پاکستان: تقاضای فرهنگی در میان چالشهای اقتصادی
پاکستان، با وجود مواجهه با چالشهای اقتصادی مشابه مانند کسری بودجه، بدهی بالا و نوسانات ارزی، الگوی متفاوتی را در قیمت طلا نشان داد. ارزش روپیه پاکستان در برابر دلار نیز کاهش یافت (از حدود ۱۰۵ روپیه در ۲۰۱۵ به حدود ۲۸۰ روپیه در ۲۰۲۵ - بانک مرکزی پاکستان)، اما این کاهش به اندازه ریال یا لیر نبود. تورم در پاکستان بالا بود (به اوج ۳۷ درصد در ۲۰۲۳ رسید - اداره آمار پاکستان PBS)، اما نوسانات کمتری نسبت به ترکیه و ایران داشت. محرک اصلی تقاضای طلا در پاکستان، بیش از هر چیز، عوامل فرهنگی و سنتی قوی بود. طلا بخشی جداییناپذیر از جهیزیه، پسانداز و هدایا در مناسبتها است. دولت پاکستان گاه با اعمال تعرفهها و محدودیتهای وارداتی برای کنترل خروج ارز، باعث ایجاد «صرف» (Premium) بالایی در قیمت داخلی طلا نسبت به قیمت جهانی میشد. در نتیجه، قیمت روپیهای طلا، افزایشی قابل توجه، اما به مراتب معتدلتر از ایران و ترکیه داشت و تحت تأثیر ترکیبی از قیمت جهانی، نرخ ارز و سیاستهای تنظیمی دولت بود.
کره جنوبی: ثبات و طلا بهعنوان دارایی مالی
کره جنوبی نمونه بارز ثبات در این مقایسه است. اقتصاد پیشرفته، تورم پایین و کنترلشده (زیر ۳ درصد - بانک مرکزی کره)، و مدیریت پولی کارآمد، وون کره را به یکی از پایدارترین ارزهای آسیایی تبدیل کرد. ارزش وون در برابر دلار نوساناتی داشت (از حدود ۱،۱۰۰ وون در ۲۰۱۵ به حدود ۱،۳۰۰ وون در ۲۰۲۵ - بانک مرکزی کره)، اما این نوسانات در مقایسه با دیگر کشورهای مورد بررسی، جزئی بود. در کره جنوبی، طلا بهعنوان دارایی مالی در سبد سرمایهگذاری و یا برای مصارف صنعتی مورد توجه است، نه بهعنوان پناه در برابر فروپاشی اقتصادی. تقاضای فرهنگی برای طلا به شکل زینتی یا پسانداز سنتی، کمرنگتر است. در نتیجه، قیمت وونی طلا در سئول، از نوسانات قیمت جهانی طلا به دلار پیروی میکند، با تعدیل اندک ناشی از تغییرات نرخ ارز. روند قیمت در کره جنوبی پایدارترین و کمنوسانترین در بین چهار کشور مورد بررسی است.
ارزیابی محرکهای بازار: فراتر از قیمت جهانی
بررسی تطبیقی این چهار کشور نشان میدهد قیمت طلا در بازارهای ملی، بهخصوص در اقتصادهای بیثبات، تابع مستقیم قیمت جهانی به دلار نیست. محرکهای کلان محلی نقش تعیینکننده دارند:
نرخ ارز: قویترین محرک در ایران و ترکیه. سقوط ارزش پول ملی، قیمت محلی طلا را مستقل از روند جهانی، بالا میبرد..
تورم: تورم بالا و بهویژه تورم انتظاری، تقاضا برای طلا بهعنوان حفظ کننده ارزش را دامن میزند، چنان که در ایران، ترکیه و پاکستان مشهود بود.
سیاستهای پولی و اقتصادی: تصمیمات بانکهای مرکزی (چون سیاستهای کاهش نرخ بهره در ترکیه بهرغم تورم) و سیاستهای دولت (چون کنترلهای ارزی و تعرفههای واردات طلا در پاکستان و ایران) تأثیر مستقیم بر عرضه، تقاضا و قیمت گذاری طلا دارند.
ثبات سیاسی و اقتصادی: بیثباتی سیاسی و اقتصادی (تحریمها در ایران، نوسانات سیاسی در ترکیه و پاکستان) به سقوط ارز ملی و افزایش تقاضا برای پناههایی، چون طلا منجر میشود. ثبات کره جنوبی عامل رفتار متعادل قیمت طلا بود.
عوامل فرهنگی و سنتی: شدت تقاضای طلا برای مصارف غیرسرمایهگذاری (جهیزیه، هدایا، پسانداز سنتی) در پاکستان بالا و در کره جنوبی پایین است. این عامل، حساسیت قیمت به نوسانات اقتصادی را در پاکستان تا حدی تعدیل و در کره جنوبی به حداقل رساند.
دسترسی به بازارهای جهانی: محدودیتهای دسترسی به بازارهای جهانی طلا و ارز (بهویژه در ایران به دلیل تحریمها و در پاکستان به دلیل کنترلهای دولتی) باعث ایجاد شکاف (صرف) قیمت داخلی - بینالمللی و ناکارایی بازار میشود.
پیشبینیها نشان میدهد این واگرایی ادامه خواهد یافت. قیمت طلا در ایران و ترکیه همچنان در گرو حل بحرانهای ارزی و مهار تورم است. پاکستان تحت تأثیر روند مذاکرات با صندوق بینالمللی پول و ثبات سیاسی داخلی خواهد بود. کره جنوبی نیز کماکان مسیر پایدار خود را با دنبالکردن نزدیک قیمت جهانی طی خواهد کرد. طلا در این اقتصادها، بیش از آنکه کالای جهانی یکسان باشد، آیینهای از شرایط داخلی هر کشور است.