بیخبری وزیر کشاورزی از بازار پسته/ سهم ایران از بازار پسته نصف شد
به گزارش نبض بازار، غلامرضا نوریقزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، روز گذشته در جلسه ستاد پسته با لحنی امیدوارکننده اعلام کرد: "محصول پسته در شرایط خوبی است، امروز با خیال آسودهتر به کارهای فرعی پسته میپردازیم بدون اینکه دغدغه عدم قبول واردات و تحریم داشته باشیم. هر جای دنیا که در تولید پسته حرفی برای گفتن دارد، نام و اثری از ایرانیان است، ایران و ایرانی باید حرف اول را درباره پسته در دنیا بزند."
این اظهارات در حالی مطرح میشود که گزارش اخیر مرکز پژوهشهای مجلس با عنوان «بررسی وضعیت تجارت خارجی ایران با استفاده از شاخصهای حوزه صادرات»، تصویری متفاوت و نگرانکننده از جایگاه ایران در بازار جهانی پسته ارائه میدهد. این گزارش که سهم ایران در صادرات چهار محصول استراتژیک (پسته، زعفران، فرش و خرما) را از سال ۱۳۸۳ تا ۱۴۰۲ بررسی کرده، نشان میدهد که سهم ایران از بازار جهانی پسته به شدت کاهش یافته است.
سهم ایران از بازار پسته نصف شد
طبق گزارش مرکز پژوهشها، تا پیش از سال ۱۳۹۱، ایران بزرگترین صادرکننده پسته در جهان بوده است. اما از این سال به بعد، سهم آمریکا به طرز چشمگیری افزایش و سهم ایران کاهش یافته است؛ به طوری که در سال ۱۴۰۲، سهم ایران از بازار صادراتی پسته تنها ۱۳ درصد بوده، در حالی که آمریکا ۶۶ درصد این بازار را در اختیار گرفته است.
این افت سهم در حالی رخ داده که تقاضای جهانی برای پسته رو به افزایش بوده است. به عنوان مثال، در سالهای ۱۳۸۶ و ۱۳۹۹، صادرات پسته ایران نزدیک به هم و به ترتیب ۱.۲ و ۱.۱ میلیارد دلار بوده است. اما در سال ۱۳۸۶، سهم ایران از بازار جهانی حدود ۶۰ درصد بود، در حالی که در سال ۱۳۹۹ این رقم به ۳۷ درصد کاهش یافت. این آمار نشان میدهد که ایران نتوانسته است برنامه افزایش تولید متناسب با رشد تقاضای جهانی را پیش ببرد و در نتیجه، آمریکا توانسته جایگاه سنتی ایران را در این بازار مهم تصاحب کند.
چرا تولید کاهش یافته است؟
برخلاف خوشبینی وزیر، صنعت پسته ایران با چالشهای متعددی دست و پنجه نرم میکند که منجر به کاهش تولید و از دست رفتن سهم بازار شده است. از جمله این مشکلات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1. بحران آب و تغییرات اقلیمی: پسته یک محصول آببر است و ایران در سالیان اخیر با بحران کمآبی و خشکسالیهای شدید مواجه بوده است. گرمای زودرس بهاره و نوسانات دمایی نیز به درختان پسته آسیب میرساند و باعث کاهش تولید و از بین رفتن جوانهها میشود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی و استفاده از روشهای سنتی آبیاری این مشکل را تشدید کرده است.
2. آفات و بیماریها (به ویژه آفلاتوکسین): شیوع آفاتی مانند پسیل و همچنین آلودگی محصول به سم آفلاتوکسین، که میتواند هم در باغ (به دلیل عدم هرس صحیح و تماس پسته با خاک مرطوب) و هم در فرآیند خشک کردن و نگهداری (به دلیل رطوبت نامناسب) ایجاد شود، از عوامل اصلی برگشت خوردن محمولههای صادراتی از کشورهای مقصد، به ویژه اروپا، و از دست دادن بازارهای جهانی است.
3. ضعف زیرساختها و روشهای سنتی کشاورزی: بسیاری از باغهای پسته ایران هنوز با روشهای سنتی کشت میشوند. عدم استفاده از فناوریهای نوین آبیاری، تغذیه صحیح درختان، و مکانیزاسیون مناسب در فرآیند تولید و فرآوری، بهرهوری را کاهش میدهد.
4. مشکلات مدیریتی و سیاستگذاری: عدم هماهنگی در تعداد پایههای گردهافشان، عدم یکنواختی پایهها، و عدم انتخاب پایه مناسب برای مناطق کشت جدید، همگی به کاهش راندمان تولید پسته منجر شدهاند. همچنین، بخشنامههای خلقالساعه و عدم حمایت کافی از تولیدکنندگان نیز به این مشکلات دامن میزند.
5. مقررات دستوپاگیر صادرات و ناترازی ارزی: تحریمها و مشکلات مربوط به نقل و انتقال پول، اگرچه به گفته برخی کارشناسان در مواد غذایی کمتر است، اما سیاستهایی مانند تعهد ارزی و مشکلات تخصیص ارز، انگیزه صادرکنندگان را کاهش داده و برخی از آنها را به سمت فروش پسته آمریکایی یا خروج از بازار سوق داده است. این ناترازیهای انرژی و مشکلات ارزی، بر قیمت تمام شده و کیفیت پسته نیز تأثیر میگذارند.
6. رقابت فزاینده و سرمایهگذاری رقبای خارجی: در حالی که ایران با مشکلات داخلی دست و پنجه نرم میکند، کشورهایی مانند آمریکا به طور مداوم سطح زیر کشت و کیفیت تولید خود را افزایش داده و بازارهای بیشتری را تصاحب میکنند. آمریکا در حال حاضر بزرگترین تولیدکننده پسته در جهان است و با مدیریت هوشمندانه و حمایت از کشاورزان خود، توانسته است بر بازار جهانی مسلط شود.