ورشکستگی آب در ایران بدنبال سدسازی ترکیه

به گزارش نبض بازار، طی ۱۰ سال گذشته با گرم شدن هوا، گرد و غبار در قالب میهمانی ناخوانده خود را به فضای کشور می‌رساند و نفس‌های مردم استان‌های غربی را به شماره می‌اندازد. اما این بار کمبود بارش‌ها در پاییز و زمستان سبب شد تا گرد و غبار چند ماهی زودتر میهمان کشور شود و حتی تا پایتخت هم برسد؛ گرد و غباری که دلیل پدید آمدن آن با وجود آثار سهمگینی که بر زندگی مردم داشته است، مدام بین منابع خارجی و داخلی دست به دست می‌شود.

انفجار جمعیت در سراسر خاورمیانه، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، تغییر اقلیم و کاهش نزولات جوی، وقوع جنگ‌های پی در پی در منطقه، سد سازی‌های گسترده و بهره کشی بیش از حد از منابع آب و خاک و در یک کلام رشد فزاینده بیابان زایی در منطقه دست به دست هم داده تا امروز از هر گوشه کشور شاهد هجوم گرد و غبار‌هایی باشیم که گاه بخشی از کشور را فلج کرده و به حالت تعطیل فرو می‌برد.

به گفته بسیاری از کارشناسان یکی از علل اصلی خشک شدن تالاب‌ها در منطقه غرب آسیا بویژه در عراق، ایران و سوریه و به تبع آن بلند شدن گرد و غبار در منطقه، ناشی از اجرای پروژه عظیم آناتولی در ترکیه است؛ پروژه‌ای عظیم که بر اساس آن بیش از ۲۲ سد و ۱۹ طرح برق‌آبی در حوضه آبریز دجله و فرات ایجاد خواهد شد.
سد‌ها سازه‌هایی هستند که برای به تله انداختن و محصور نمودن آب احداث می‌شوند و برای مقاصد مختلفی، چون تولید برق، ذخیره آب مصرفی شهر یا روستا، ورزش‌های آبی، پرورش ماهی و ... بکار می‌آیند. کشور ما ایران، از لحاظ سد سازی پس از چین و ترکیه مقام سوم را به خود اختصاص داده است. سد‌ها یکی از عوامل مخرب در تمام طبیعت‌ها بخصوص در محیط‌های کوهستانی است، به عنوان مثال، یکی از عواقب سد سازی، توقف آب و تشکیل دریاچه‌های مصنوعی در پشت دیواره‌ای سد‌ها است که توانسته نرخ تبخیر سالانه را افزایش دهد. با توجه به اینکه رودخانه‌ها رگ‌های حیات اند، آیا بهتر نیست در ایران عزیز ما که دارای اقلیمی خشک است احداث این پروژه‌ها با دقت بیشتری همراه باشد یا لااقل برنامه‌های مدیریت محیط زیست، مراقبت و پایش برای آن‌ها انجام شود؟ چه خوب بود اگر ایران سعی می‌کرد در مواردی با صرفه ترمقام سوم جهانی را کسب می‌کرد!

سدسازی در ترکیه؛ مرگ تالاب‌ها در سوریه و عراق

با اینکه تاکنون تنها ۲۱ درصد از طرح‌های مربوط به آبیاری و ۷۴ درصد از طرح‌های برق‌آبی پروژه آناتولی به بهره‌برداری رسیده است، اما در همین میانه کار مشکلات فراوانی گریبان کشور‌های پایین دست دجله و فرات را گرفته و تالاب‌های منطقه یکی پس از دیگری رو به خشکی می‌روند.

در چنین فضایی است که ورود دستگاه دیپلماسی به موضوع پدیده گرد و غبار ضروری به نظر می‌رسد، برای رایزنی با ترکیه تا این کشور مجاب به تأمین حق‌آبه تالاب‌های پایین‌دستی دجله و فرات شود و از سوی دیگر رایزنی با عراق، سوریه، عربستان و اردن تا دولتمردانشان مجاب به مالچ‌پاشی کانون‌های تولید ریزگرد در کشورهایشان شوند.

سدسازی‌های ترکیه بر روی رودخانه‌های دجله و فرات اثرات محیط‌زیستی چشمگیری بر اکوسیستم مسیر این رودخانه‌ها در کشور عراق به‌جا گذاشته که باگذشت زمان رو به وخامت می‌گذارد.

مردم ایران نیز به‌ویژه در استان‌های غرب و جنوب با طغیان ریزگرد‌های برخاسته از تالاب‌های خشک‌شده در جنوب عراق، اثر سدسازی‌های ترکیه را در بالادست دجله و فرات تحمل می‌کنند.

طرح آناتولی جنوب شرقی که به اختصار GAP خوانده می‌شود، طرحی عمرانی است که بر پایه آن دولت ترکیه در نظر دارد مجموعه‌ای از سد و نیروگاه برق آبی را بر بخش بالایی رودخانه‌های دجله و فرات بسازد. در این طرح، ۱۴ سد بر روی فرات، ۸ سد بر دجله و سرجمع ۱۹ نیروگاه برق آبی ساخته خواهد شد. پس از تکمیل این طرح قرار است ۱/۷ میلیون هکتار زمین کشاورزی را آبیاری و سالانه ۵۵ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کند.

ترکیه مدت‌هاست که سد سازی بر رود‌های دجله و فرات را آغاز کرده است؛ این رود‌ها علاوه بر تامین بخشی از منابع آبی کشور ما، منابع آبی کشور‌های عراق و سوریه را نیز تامین می‌کنند. این کشور پروژه‌های ابر آبی دیگری را در دستور کار دارد که چنانچه این طرح‌ها متوقف نشود، می‌تواند بروز ریزگرد‌ها در ایران، سوریه و عراق را تشدید کند و همچنین موجب بروز بحران‌های آبی جدی در کشورمان شود.

یک کارشناس محیط زیست گفت: طبق آخرین آمارها، کل مساحت کانون‌های داخلی گرد و غبار ۳۵ میلیون هکتار و مقدار غبارخیزی آن ۴ میلیون تن برآورد شده است (در مقابل ۲۷۰ میلیون هکتار مساحت و ۱۷۴ میلیون تن غبارخیزی کانون‌های خارجی)؛ یعنی وسعت کانون‌های گرد و غبار خارجی ۸ برابر کل وسعت کانون‌های داخلی، شدت غبارخیزی کانون‌های گرد و غبار خارجی ۴.۵ برابر شدت غبارخیزی کانون‌های داخلی و مقدار غبارخیزی کانون‌های خارجی ۳۵ برابر مقدار غبارخیزی کانون‌های داخلی است.

محیط زیست ایران تحت تاثیر سدسازی‌های ترکیه

نادری گفت: کشور‌های همسایه مانند ترکیه، ترکمنستان، سوریه، عراق، افغانستان، امارات و عربستان هر کدام با طرق ختلف کشور ما را متاثر می‌سازند، در کنار این‌ها، سدسازی‌های ترکیه نیز بر مساحت، میزان و شدت این کانون‌های گرد و غبار که کل منطقه خصوصا ایران را متاثر می‌کند، افزوده است.

او گفت: ویسل اروغلو، وزیر آب و جنگلداری ترکیه در سال ۱۳۹۶ اعلام کرد که تعداد ۷۲۷ سد تا کنون در ترکیه ساخته شده است و با تکمیل سد‌های در دست ساخت، تعداد آن‌ها در پنج سال آینده (سال ۱۴۰۲) به ۲ برابر خواهد رسید و سالانه میلیارد‌ها متر مکعب حقابه ایران در شمال غرب و غرب کشور را نادیده می‌گیرد و نکته جالب‌تر اینکه با تایید اقدامات سازه‌ای خود، مسئولین ایرانی را نیز متهم به گزافه گویی و اظهار نظر‌های غیرکارشناسی می‌کنند.

این فعال محیط زیست گفت: وظیفه دستگاه‌های حاکمیتی است که بر اساس کنوانسیون حقوق بین الملل رودخانه‌ها بر علیه سدسازی‌های ترکیه شکایت کنند؛ چراکه ترکیه فقط با احداث سد ایلیسو بر دجله و فرات و همچنین کشور عراق با خشک شدن بیشتر تاثیرات منفی و تولید ریزگرد‌های بیشتر را به دنبال خواهد داشت و ما باید از قوانین بین المللی بر علیه این سدسازی‌ها اقدام کنیم، ترکیه با انجام پروژه‌های آبی و تامین انرژی برق آبی برای خود حقابه کشور‌های ایران، عراق و سوریه را نادیده گرفته است.

نادری گفت: باید بتوانیم با دیپلماسی فعال و با استفاده از قوانین بین‌المللی و همچنین وحدت در موضع گیری مشترک با کشور‌های عراق و سوریه در قبال ترکیه و در قالب جلسه‌های مشترک با حضور نمایندگان همه این کشور‌ها بتوانیم این معضل را برطرف کنیم. برای ضمانت اجرایی پیدا کردن این نتایج باید از سازمان ملل و یا نهاد‌های بین‌المللی به عنوان عضو ناظر در این نشست‌های چند جانبه استفاده کنیم.

پیش از این نیز رئیس سازمان مدیریت بحران گفته بود ترکیه با احداث سد باعث افزایش ریزگرد‌ها شده است و باید از قوانین بین المللی استفاده کنیم تا این کشور حقابه ایران را تامین کند.

منبع: باشگاه خبرنگاران