به گزارش نبض بازار-بازار ارز در هفتههای اخیر با روند افزایشی قیمت دلار مواجه شده؛ رشدی که هرچند بهصورت جهشی نبوده، اما تداوم آن باعث شده نرخها در سطوح بالاتری تثبیت شوند. بررسی عددی تحولات بازار نشان میدهد افزایش قیمت دلار نتیجه همزمان چند عامل اقتصادی و انتظاری است که هرکدام سهم مشخصی در این روند داشتهاند.
در بازه دو تا سه هفته اخیر، قیمت دلار در بازار آزاد چند هزار تومان افزایش را تجربه کرده و در مقاطعی، رشد روزانه آن به ۱ تا ۲ درصد نیز رسیده است. این میزان افزایش، در مقایسه با دورههای آرامتر بازار، نشاندهنده تغییر فضای انتظاری و افزایش تقاضا در بازار ارز است.
انتظارات تورمی؛ محرک اصلی تقاضا
یکی از مهمترین عوامل رشد قیمت دلار، تشدید انتظارات تورمی است. طبق برآوردهای کارشناسی، در شرایطی که نرخ تورم سالانه در محدودههای بالای ۳۰ تا ۴۰ درصد در نوسان است، نگهداری ریال برای فعالان اقتصادی جذابیت خود را از دست میدهد. همین مسئله باعث شده بخشی از نقدینگی به سمت بازار ارز حرکت کند.
برخی تحلیلگران معتقدند تنها افزایش انتظارات تورمی میتواند بدون هیچ شوک خارجی، قیمت دلار را در کوتاهمدت ۵ تا ۱۰ درصد جابهجا کند؛ موضوعی که در هفتههای اخیر نشانههای آن در بازار مشاهده شده است.
از منظر عددی، افزایش تقاضای ارزی برای واردات کالا و خدمات نیز نقش مهمی در رشد قیمت دلار داشته است. در ماههای پایانی سال معمولاً تقاضای تجاری افزایش مییابد و برآورد میشود حجم تقاضای ارز نسبت به ماههای قبل ۱۰ تا ۱۵ درصد بیشتر شود. اگر این افزایش تقاضا با رشد همزمان عرضه همراه نباشد، فشار قیمتی اجتنابناپذیر خواهد بود.
نقدینگی و اثر آن بر بازار ارز
حجم نقدینگی در اقتصاد ایران طی سالهای اخیر به سطوح بالایی رسیده و بر اساس آمارهای رسمی، رشد سالانه نقدینگی در محدوده ۲۵ تا ۳۰ درصد قرار دارد. کارشناسان تأکید میکنند که حتی اگر درصد کوچکی از این نقدینگی، مثلاً ۲ تا ۳ درصد، وارد بازار ارز شود، میتواند نوسانات قابل توجهی در قیمت دلار ایجاد کند.
ریسکهای سیاسی و اثر روانی بازار
بازار ارز بهشدت به اخبار سیاسی واکنش نشان میدهد. تجربه سالهای گذشته نشان داده که افزایش ریسکهای سیاسی میتواند بهتنهایی باعث رشد ۳ تا ۷ درصدی قیمت دلار در بازههای کوتاهمدت شود. در هفتههای اخیر نیز فضای مبهم سیاسی و تداوم نااطمینانیها، به تقویت تقاضای احتیاطی برای ارز دامن زده است.
بازار ارز ایران در هفتههای اخیر روندی قوی و صعودی را پشت سر گذاشته است؛ بهگونهای که قیمت دلار در بازار آزاد در حدود ۱۳۷ تا ۱۴۰ هزار تومان (معادل ۱،۳۷۰،۰۰۰ تا ۱،۴۰۰،۰۰۰ ریال) نوسان میکند و نسبت به مدت مشابه هفته گذشته افزایش قابل توجهی را تجربه کرده است.
در معاملات روز یکشنبه ۷ دی ۱۴۰۴، قیمت دلار آمریکا در بازار آزاد حدود ۱۳۹،۴۰۰ تومان گزارش شده است، رقمی که نسبت به هفته قبل بیش از ۶٪ رشد داشته است. این جهش پس از آن رخ داده که دلار در روزهای اخیر حتی تا ۱،۳۹۶،۰۰۰ ریال (معادل ۱۳۹،۶۰۰ تومان) نیز معامله شده است.
در مجموع، رشد اخیر قیمت دلار حاصل ترکیب افزایش انتظارات تورمی، فشار تقاضای تجاری، رشد نقدینگی و فضای روانی بازار است. کارشناسان معتقدند اگر این متغیرها بدون تغییر باقی بمانند، دلار ممکن است در کوتاهمدت همچنان نوسانات صعودی محدودی را تجربه کند؛ اما در صورت مدیریت انتظارات و تقویت عرضه ارز، امکان تعدیل قیمتها نیز وجود دارد.
کارشناسان چه میگویند؟
سیاوش غیبی پور، کارشناس ارز، درباره علل اصلی رشد قیمت دلار به «نبض بازار» گفت:
چند دلیل برای رشد نرخ ارز وجود دارد. کسری بودجه، کمبود ارز، عدم بازگشت ارز سه عامل اصلی بحران ارزی است. شما یک بسته دلاری و یک بسته ریالی را در نظر بگیرید. ما هر روز بابت سپردههای مردم در بانک ها، حدود ۱۰ همت بدهی ایجاد میکنیم. کسری بودجه کشور که به واسطه جنگ و تحریم بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ همت در سال ۱۴۰۴ افزایش یافته نیز بر بازار ارز موثر است. فعالان بازار میدانند در این شرایط دولت ناچار به چاپ پول است. در نظر داشته باشید که باید ارز وارد بازار شود تا عرضه و تقاضا در یک فاصله نزدیک قرار بگیرد. کسانیکه کالا صادر میکنند از جمله فولادیها و پتروشیمی ها، به دلیل اینکه فاصله ارز مبادله ۷۰ است بازار ۱۳۰ است، اینها تمایلی به داخل آوردن ارز ندارند. وقتی فاصله قیمتی دلار زیاد باشد، ارز به شبکه برنمی گردد. این به معنی اخلال در روند واردات است. فرض کنید کسی که میخواهد کالا وارد کند، در این نقطه ارز ندارد. تقاضا برای ریال نیز روز به روز کاهنده میشود. در کشورهای دیگر کسی نیست که دنبال ریال ما بگردد. روندی که ما پیش میرویم، اگر به جایی برسیم که مردم به جای معامله ریالی به سمت معامله دلاری بروند فاجعه میشود. برخی مدعیاند اگر دلار به ۱۵۰ تومان برسد، خیلی از شاخصهای اقتصاد در معرض خطر قرار میگیرد.
او افزود: بانک مرکزی میخواست پتروشیمیها را دعوت کند و طی توافقی با نرخ جدید ارز هایشان را وارد کند. اگر این ارز به بازار اضافه شود، منجر به یک شوک ارزی رو به پایین میشود.
وی درباره اثر بودجه سال آینده بر روی قیمت دلار اشاره کرد: بودجه انقباضی سال آینده روی دلار اثر دارد. کسری بودجه هیچ راه فراری ندارد. برخی از هزینهها مانند حقوق کارمندان، تعهدات پیمانکاران، حقوق بازنشستگان و... ثابت است. در این صورت به سمت بانک مرکزی میآیند و مالیات تورمی شکل میگیرد. دولت وقتی پول چاپ میکند، بدهیهای خود را تامین میکند. این مالیات سفره مردم را به شکل نامحسوس کوچک میکند. هرجا دولت مالیات تورمی ایجاد میکند و کسری بودجه را با چاپ پول بدون پشتوانه تامین میکند، از قدرت خرید این طرف کم میشود.
غیبی پور در رابطه با سقوط معاملات ریالی گفت: اگر شرایط عادی باشد، این روند تا نزدیک ۱۵۰ تومان افزاینده است. اگر عامل دیگری به میدان آید از جمله جنگ و فشار خارجی، باید به عددهای بیشتر فکر کنید. فاجعه معامله دلاری این است که وقتی شما میخواهید خانه بخرید، به جای ریال، دلار میگیرید. برخی از پزشکان هم برای عمل دلار میگیرند. اگر کسی دنبال ریال نیاید، قدرت پول ملی باز هم کاهش پیدا میکند. پول ملی در این صورت دیگر سقوط کرده است. عراق هم در شرایط جنگی به سمت دلار رفت. در افغانستان هم چنین اتفاقی افتاد.