به گزارش نبض بازار-صنعت فولاد جهان در سال ۲۰۲۵ یکی از پرفراز و نشیبترین دورههای خود را سپری میکند. آخرین گزارشهای منتشر شده از سوی انجمن جهانی فولاد (worldsteel) و تحلیلهای تخصصی بازار داخلی، گویای واقعیتی دوگانه برای ایران است. ایران که همواره به عنوان یکی از ده قدرت برتر فولادی جهان شناخته میشود، در پایان نوامبر ۲۰۲۵ با وضعیتی مواجه شده است که میتوان آن را «رشد در سایه تردید» نامید. آمارهای رسمی نشان میدهند که اگرچه ایران در ماه نوامبر جهش تولید چشمگیری را تجربه کرده، اما کارنامه یازدهماهه کشور همچنان تحت تأثیر بحرانهای زیرساختی، رنگ سرخ افت تولید را به خود میبیند.
نوسانات بازار جهانی؛ پیشتازی هند و سقوط لیدرهای قدیمی
نگاهی به نقشه تولید فولاد در جهان نشان میدهد که رکود اقتصادی، گریبانگیر بسیاری از قدرتهای سنتی شده است. تولید کل ۷۰ کشور گزارشدهنده به انجمن جهانی فولاد در یازده ماهه نخست سال ۲۰۲۵، با کاهش ۲.۱ درصدی به حدود یک میلیارد و ۶۶۲ میلیون تن رسیده است. این روند نزولی بیش از هر چیز تحت تأثیر عملکرد ضعیف چین، به عنوان بزرگترین تولیدکننده جهان، قرار دارد. چین با کاهش ۳.۹ درصدی تولید در سال جاری، سیگنالهای نگرانکنندهای از کاهش تقاضا در بخش مسکن و پروژههای زیربنایی خود صادر کرده است.
در این میان، هند تنها نقطه امید روشن در نقشه جهانی است که با رشد دو رقمی (بیش از ۱۰ درصد)، به سرعت در حال تثبیت جایگاه خود به عنوان موتور محرک جدید صنعت فولاد جهان است. در سوی مقابل، آلمان با افت نزدیک به ۱۰ درصدی، نمادی از بحران انرژی و هزینههای بالای تولید در اروپا شده است؛ بحرانی که به شکلی دیگر و با مختصاتی متفاوت، در صنعت فولاد ایران نیز خودنمایی میکند.
نقشه جهانی؛ شرقِ در حال پیشروی و غربِ در حال سقوط
تحلیل آمارهای ۱۱ ماهه نشان میدهد که مرکز ثقل تولید فولاد جهان به شدت به سمت جنوب آسیا در حال حرکت است. در این میان، هند به تنهایی بار رشد جهانی را به دوش میکشد. هند با ثبت رشد خیرهکننده ۱۰.۳ درصدی و تولید ۱۵۰ میلیون تن فولاد، ثابت کرد که پروژههای زیرساختی عظیم و رشد شهرنشینی میتواند هر رکودی را در هم بشکند. هند اکنون تنها نقطه امید روشن در نقشه جهانی است که برخلاف جریان آب حرکت میکند.
در نقطه مقابل، چین به عنوان لیدر سنتی بازار، با افت ۴ درصدی تولید مواجه شده است. کاهش ۳۷ میلیون تنی تولید چین، نتیجه مستقیم بحران عمیق در بخش مسکن و رکود در پروژههای عمرانی این کشور است. این افت تولید در چین، باعث شده است که مازاد تولید این کشور به سمت بازارهای جهانی سرازیر شود که خود فشار قیمتی مضاعفی بر سایر تولیدکنندگان، از جمله ایران، وارد کرده است.
در اروپا، وضعیت به مراتب بحرانیتر است. آلمان با افت سنگین ۹.۹ درصدی، بدترین عملکرد را در میان ۱۰ کشور برتر جهان ثبت کرده است. هزینههای گزاف انرژی و قوانین سختگیرانه زیستمحیطی، کمر صنعت فولاد اروپا را خم کرده است. این وضعیت نشان میدهد که دسترسی به انرژی ارزان، دیگر یک مزیت نیست، بلکه شرط بقا در این صنعت است؛ حقیقتی که ایران نیز به شکلی متفاوت با آن دست و پنجه نرم میکند.
درخشش نوامبر؛ وقتی نبض تولید در ایران میتپد
آمارهای منتشر شده از سوی انجمن جهانی فولاد و بازخوانی آن توسط منابع داخلی همچون «چیلان»، نشاندهنده یک جهش غیرمنتظره در تولید ماه نوامبر ایران است. فولادسازان ایرانی در این ماه موفق شدند ۳.۴ میلیون تن فولاد تولید کنند که نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشدی حدود ۱۲ درصدی را نشان میدهد. این رشد در حالی رقم خورده که میانگین جهانی تولید در همین ماه با افت نزدیک به ۶ درصدی مواجه بوده است.
تحلیل دقیق این آمار نشان میدهد که این درخشش ماهانه، بیش از آنکه حاصل طرحهای توسعهای جدید باشد، ناشی از یک «آرامش موقت انرژی» بوده است. در بازه زمانی آبان تا اوایل آذرماه، به دلیل اعتدال نسبی هوا و پایداری شبکه برق و گاز، محدودیتهای همیشگی صنایع فولادی به حداقل رسید. این موضوع ثابت کرد که صنعت فولاد ایران دارای ظرفیتهای بالقوه عظیمی است که تنها به دلیل ناترازی حاملهای انرژی در زنجیره تولید، بلااستفاده ماندهاند. در واقع، رشد ۱۲ درصدی نوامبر نشان داد که اگر موانع زیرساختی از میان برداشته شود، ایران پتانسیل جهش در رتبهبندی جهانی را داراست.
کارنامه یازدهماهه؛ سایه سنگین ناترازی بر عملکرد سالانه
اما روی دیگر سکه، آمارهای تجمعی یازدهماهه است. علیرغم موفقیت در ماه نوامبر، مجموع تولید ایران از ابتدای سال ۲۰۲۵ تا پایان ماه یازدهم، حدود ۲۸.۸ میلیون تن برآورد شده که نشاندهنده افت یکدرصدی نسبت به سال گذشته است. این کاهش تولید، میراث تابستان سختی است که فولادسازان با قطع گسترده برق پشت سر گذاشتند. محدودیتهای فصلی باعث شده است که جهشهای مقطعی مانند آنچه در نوامبر رخ داد، تنها بتواند بخشی از عقبماندگی ماههای قبل را جبران کند و تراز نهایی تولید همچنان منفی باقی بماند.
این افت یکدرصدی، فراتر از یک عدد ساده، نشاندهنده زیان فرصت در صنعتی است که ارزآوری بالایی برای کشور دارد. ایران در حالی یازده ماهه سال ۲۰۲۵ را با رشد منفی سپری کرد که رقبای منطقهای مانند ترکیه، با مدیریت بهتر منابع انرژی و بهرهگیری از شرایط بازار جهانی، توانستهاند تراز تولید خود را مثبت نگه دارند. ایران همچنان دهمین تولیدکننده بزرگ جهان است، اما تداوم افت سالانه میتواند این جایگاه را در درازمدت با تهدید جدی روبهرو کند.
آذرماه؛ آغاز فصل آزمون سخت گاز
نکته کلیدی که در گزارشهای مطبوعاتی باید به آن توجه داشت، ناپایداری رشد ماه نوامبر است. با ورود به ماه آذر و کاهش دمای هوا، بخشنامههای محدودکننده گازرسانی به صنایع فولادی و احیا، بار دیگر از راه رسیدهاند. پیشبینی میشود که رشد خیرهکننده ماه نوامبر در گزارشهای دسامبر تکرار نشود. فولادسازان ایرانی اکنون در موقعیتی هستند که باید میان حفظ تولید و مدیریت ذخایر انرژی کشور، یکی را انتخاب کنند.
بحران گاز در زمستان، مکمل بحران برق در تابستان شده است و این «دوگانه محدودیت»، عملاً صنعت فولاد ایران را به صنعتی فصلی تبدیل کرده است. در حالی که رقبای جهانی ایران در حال سرمایهگذاری بر روی «فولاد سبز» و تکنولوژیهای نوین هستند، تولیدکننده ایرانی تمام تمرکز خود را بر روی تأمین ابتداییترین نیازهای تولید، یعنی برق و گاز، معطوف کرده است. این موضوع میتواند در میانمدت، قدرت رقابت قیمتی محصولات ایران را در بازارهای صادراتی به شدت کاهش دهد.
چالشهای ساختاری و ضرورت تغییر پارادایم
ثبات جایگاه دهم ایران در جهان نباید موجب خوشبینی کاذب شود. نگاهی به آمارهای جهانی نشان میدهد که کشورهایی مانند هند با سرعت عجیبی در حال پیشرفت هستند و کشورهایی مانند ترکیه به شدت بر روی نوسازی زنجیره تولید خود متمرکز شدهاند. افت تولید تجمعی ایران در سال ۲۰۲۵، زنگ خطری است که نشان میدهد ظرفیتهای فعلی انرژی کشور دیگر پاسخگوی اهداف چشمانداز ۵۵ میلیون تنی فولاد نیست.
برای عبور از این بنبست، صنعت فولاد ایران نیازمند یک تغییر پارادایم است. سرمایهگذاری مستقیم شرکتهای بزرگ فولادی در ایجاد نیروگاههای اختصاصی و ورود به حوزه استخراج و بهرهبرداری از میادین گازی، دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت برای بقاست. آمارهای یازدهماهه نشان داد که صنعت فولاد ایران زنده و پویاست و به محض فراهم شدن بستر انرژی، آمادگی رشد دو رقمی را دارد؛ اما تا زمانی که ناترازی انرژی حل نشود، این صنعت همچنان در دور باطل «رشد ماهانه و افت سالانه» باقی خواهد ماند.
چه باید کرد؟
در مجموع، وضعیت فولاد ایران در پایان نوامبر ۲۰۲۵، تابلویی از بیمها و امیدهاست. امید به توان فنی و ظرفیتهای بالای تولید که در نوامبر خودنمایی کرد و بیم از محدودیتهای زیرساختی که کارنامه یازدهماهه را منفی کرد. حفظ رتبه دهم در میان ۷۰ کشور جهان دستاوردی بزرگ است، اما برای ارتقای این جایگاه، سیاستگذار باید بپذیرد که قطع گاز و برق صنایع، سادهترین و در عین حال پرهزینهترین راه برای مدیریت نقدینگی و انرژی کشور است. آینده صنعت فولاد ایران در گروی آن است که نوامبرهای درخشان، نه یک اتفاق تصادفی ناشی از اعتدال هوا، بلکه برآمده از یک برنامهریزی پایدار در تأمین زیرساختها باشند. در غیر این صورت، با تداوم روند کنونی در آذرماه و فصل زمستان، احتمال میرود تولید کل سال ۲۰۲۵ ایران با کاهش معنادارتری نسبت به سال گذشته به پایان برسد.