به گزارش نبض بازار- بازار قیر ایران در سال‌های اخیر با ظرفیت تولید بالایی مواجه است؛ بر اساس گزارش‌های رسمی، تولید سالانه قیر کشور حدود یک میلیون تن تخمین زده می‌شود. با این حال، میزان صادرات واقعی هنوز محدود است و تنها حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار تن در سال ۱۴۰۴ به بازار‌های خارجی صادر شده است. این نشان می‌دهد که بخش عمده تولید داخلی در بازار داخلی مصرف می‌شود و سهم صادراتی قیر ایران به کمتر از ۴۰ درصد تولید کل محدود شده است.

مقاصد صادراتی ضعیف و محدود

یکی از نقد‌های اصلی به صادرات قیر ایران، محدودیت مقاصد صادراتی است. بیشتر قیر ایرانی به کشور‌های همسایه و منطقه مانند عراق، افغانستان، تاجیکستان و برخی کشور‌های حوزه خلیج فارس صادر می‌شود. فقدان حضور فعال در بازار‌های بین‌المللی با ارزش افزوده بالاتر باعث شده صادرات ایران در رقابت جهانی ضعیف باشد و فرصت‌های ارزی و سودآوری افزایش نیافته است.

صادرات قیر ایران تحت فشار رقبا قرار دارد؛ تولیدکنندگانی مانند ترکیه، روسیه و عربستان با شبکه توزیع جهانی، استاندارد‌های بین‌المللی و محصولات متنوع، جای ایران را در بازار‌های صادراتی تهدید می‌کنند. نبود توانایی رقابتی در بازار‌های دوردست باعث کاهش حجم صادرات و حاشیه سود پایین شده است. همچنین ضعف سیاست‌های حمایتی دولت در توسعه صادرات و بازاریابی بین‌المللی، شرکت‌ها را بیش از پیش به بازار‌های محدود منطقه‌ای وابسته کرده است.

کیفیت محصولات و چالش استانداردسازی

کیفیت قیر‌های تولیدی ایران، به ویژه قیر نفوذی و ویسکوزیته، قابل قبول است و استاندارد‌های منطقه‌ای را پاس می‌کند، اما ضعف در استانداردسازی بین‌المللی و یکنواختی کیفیت باعث شده امکان صادرات گسترده به بازار‌های دوردست محدود شود. نبود گواهی‌های معتبر بین‌المللی و آزمایشگاه‌های مستقل نیز یکی از موانع مهم توسعه صادرات به شمار می‌رود.

برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که محصولات ایران در برخی بازار‌های هدف، با کیفیت پایین‌تر از رقبای خارجی دیده می‌شوند و همین موضوع موجب کاهش توان رقابت در قیمت و حجم سفارش‌ها شده است. عدم تطابق با استاندارد‌های بین‌المللی، محدودیت در بسته‌بندی و عدم ارائه خدمات پس از فروش نیز از دیگر موانع توسعه صادرات قیر ایرانی محسوب می‌شوند.

صادرات قیر نفت پاسارگاد؛ رشد حجمی، اما محدودیت‌های بازار ادامه دارد

مقایسه آمار صادراتی نفت پاسارگاد در سال ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که این شرکت توانسته حجم صادرات خود را تا حدودی افزایش دهد، اما هنوز با محدودیت‌های جدی در بازار‌های هدف و تنوع محصول مواجه است.

در سال ۱۴۰۳، مجموع صادرات شرکت حدود ۳۵۳ هزار تن با ارزشی نزدیک به ۹۶ میلیارد ریال بود، که سهم عمده آن به قیر نفوذی (۲۶۱ هزار تن) و ویسکوزیته (۱۱۷ هزار تن) تعلق داشت. صادرات قیر مظروف و جامبوبگ نسبتاً کمتر و ارزش آنها در مقایسه با دو محصول اصلی قابل چشم‌پوشی بود. همچنین صادرات قیر پلیمری و عملکردی در این سال تقریبا صفر بود.

در سال ۱۴۰۴، مجموع صادرات شرکت ۳۸۹ هزار تن با ارزش ۶۱.۳۵ میلیارد ریال ثبت شد. رشد حجمی حدود ۱۰ درصد نسبت به سال قبل مشاهده می‌شود، اما ارزش دلاری صادرات کاهش یافته است که می‌تواند نشان‌دهنده فشار‌های قیمتی یا تخفیفات رقابتی در بازار‌های هدف باشد. همانند سال قبل، سهم عمده صادرات به قیر نفوذی و ویسکوزیته اختصاص دارد، قیر جامبوبگ و مظروف نیز رشد اندکی داشته‌اند و قیر پلیمری و عملکردی هنوز سهم صادراتی قابل توجهی ندارند.

این داده‌ها نشان می‌دهد که علی‌رغم رشد نسبی حجم صادرات، محدودیت‌های ساختاری در بازار‌های هدف و محصولات همچنان پابرجاست. وابستگی صادرات به تعداد محدودی محصول و عدم تنوع در بازار‌های جهانی، پاشنه آشیل صادرات قیر ایران و به‌ویژه نفت پاسارگاد محسوب می‌شود.

نفت پاسارگاد بوابستگی بیش از حد به این شرکت و تمرکز صادراتی بر چند محصول اصلی، ریسک‌های زیادی ایجاد کرده است. در نبود حمایت‌های گسترده از سوی دولت و نهاد‌های مرتبط، توسعه بازار‌های بین‌المللی و تنوع محصول به کندی پیش می‌رود.

برای تثبیت و افزایش جایگاه صادراتی، لازم است تمرکز بر کیفیت یکنواخت، اخذ گواهی‌های بین‌المللی، بازاریابی خارجی و توسعه محصولات نوین باشد. سرمایه‌گذاری در بسته‌بندی مناسب، استاندارد‌های بین‌المللی و خدمات پس از فروش می‌تواند کمک شایانی به افزایش سهم ایران در بازار جهانی کند.

در مجموع، وضعیت صادرات قیر ایران و نفت پاسارگاد حاکی از رشد محدود در حجم صادرات است، اما کاهش ارزش دلاری، محدودیت در تنوع محصول و بازار‌های صادراتی، و ضعف استانداردسازی، چالش اصلی این بخش باقی مانده است. با توجه به ظرفیت بالای تولید داخلی و اهمیت ارزآوری این صنعت، ضرورت بازنگری در استراتژی صادراتی، توسعه بازار‌های دوردست و بهبود کیفیت و استاندارد‌های بین‌المللی بیش از پیش احساس می‌شود. بدون اقدامات اصلاحی، رشد حجمی صادرات ممکن است با فشار رقابتی و کاهش حاشیه سود همراه شود و سهم ایران در بازار جهانی قیر همچنان محدود باقی بماند.