به گزارش نبض بازار- در ادبیات مالی و تحلیلگری بازار سرمایه، مفهوم «کیفیت سود» اهمیتی به مراتب بالاتر از «مقدار سود» دارد. سودی باکیفیت تلقی میشود که تکرارپذیر، ناشی از عملیات اصلی شرکت و مبتنی بر جریان نقدینگی پایدار باشد. در مقابل، سودهایی که از محلهایی مانند تسعیر ارز، فروش دارایی یا بروردهای حسابداری حاصل میشوند، به دلیل ماهیت ناپایدار و غیرقابل پیشبینیشان، از کیفیت پایینی برخوردارند. حال پرسش اساسی اینجاست: آیا بانک خاورمیانه به عنوان یک نهاد مالی تخصصی، توانسته است از محل واسطهگری وجوه و خدمات بانکی سود بسازد، یا اینکه سوار بر موج تورم ارزی شده و ناتوانی در رشد عملیاتی را با سودهای حسابداری ارزی پوشش داده است؟ بررسی دقیق صورتهای مالی نشان میدهد که کفه ترازو به سمت گزینه دوم سنگینی میکند.
دوپینگ ارزی در صورتهای مالی؛ وقتی دلار ناجی میشود
بررسی ریزبینانه جزئیات «صورت سود و زیان» بانک خاورمیانه نشان میدهد که یکی از ستونهای اصلی و نجاتبخش سودآوری بانک در نیمه اول سال ۱۴۰۴، سرفصل «سود (زیان) مبادلات و معاملات ارزی» بوده است. طبق گزارش منتشر شده در کدال، این سرفصل با رشدی خیرهکننده و ۴۰ درصدی نسبت به دوره مشابه سال قبل، از ۴۱۵ میلیارد تومان به بیش از ۵۸۲ میلیارد تومان (۵،۸۲۲،۵۵۵ میلیون ریال) جهش کرده است. این عدد به تنهایی سهم قابل توجهی از کل سود خالص بانک را تشکیل میدهد و نشاندهنده وابستگی شدید ترازنامه بانک به نوسانات نرخ ارز است.
این جهش ۴۰ درصدی در سود ارزی، در حالی رخ داده است که سود خالص کل بانک تنها حدود ۲۰ درصد رشد داشته است (رسیدن از ۲،۸۹۲ میلیارد تومان به ۳،۴۷۸ میلیارد تومان). معنای فنی و تحلیلی این تفاوت نرخ رشد چیست؟ این یعنی سرعت رشد سود ناشی از نوسانات دلار و یورو، دو برابر سرعت رشد سود نهایی بانک بوده است. به زبان سادهتر، اگر نوسانات ارزی و عملیات حسابداری تسعیر داراییهای ارزی نبود و بانک مجبور بود صرفاً با تکیه بر عملیات ریالی و بانکی خود سود بسازد، کارنامه عملیاتی بانک خاورمیانه در پایان شهریور ۱۴۰۴ احتمالاً رنگ و بوی دیگری داشت و شاید حتی با توقف رشد یا کاهش سود مواجه میشد.
سود بیکیفیت و ریسکهای پنهان برای سهامداران
چرا این موضوع باید برای سهامداران و ناظران بازار نگرانکننده باشد؟ سود حاصل از تسعیر ارز (تغییر نرخ برابری ریال در برابر ارزهای خارجی)، سودی «غیرعملیاتی» و مهمتر از آن «تکرارناپذیر» محسوب میشود. این سود، جریان نقدینگی واقعی و پایداری را وارد بانک نمیکند و صرفاً یک عملیات دفتری و حسابداری است که داراییهای ارزی موجود را با نرخهای جدید بهروزرسانی کرده و ترازنامه را متورم میسازد.
بانک خاورمیانه به جای آنکه هنر خود را در «بانکداری تجاری»، جذب سپرده ارزانقیمت و اعطای تسهیلات سودآور به بخشهای مولد اقتصاد (اسپرد بانکی) نشان دهد، بر موج تورم ارزی کشور سوار شده است. سهامداران باید آگاه باشند که وابستگی سودآوری به نرخ ارز، ریسک سیستماتیک بانک را به شدت بالا برده است. اگر در دورههای آتی شاهد ثبات نسبی نرخ ارز باشیم یا نرخ تسعیر بانک مرکزی تغییر چندانی نکند، این بخش بزرگ از سود بانک ناپدید خواهد شد و آنگاه ضعفهای عملیاتی آشکار میشود.
دولت، شریک اول سودهای بانک!
نکته انتقادی و عجیب دیگر در این گزارش، سهمخواهی سنگین دولت از عملکرد بانک است. در حالی که سود خالص بانک تنها ۲۰ درصد رشد کرده و سهامداران باید به همین رشد محدود قناعت کنند، «هزینه مالیات بر درآمد» با رشدی عجیب و ۵۵ درصدی مواجه شده است. رقم مالیات از ۶۸۸ میلیارد تومان در سال قبل، به رقم سنگین ۱،۰۶۹ میلیارد تومان (۱۰،۶۹۵ میلیارد ریال) رسیده است. این رشد نامتوازن مالیات (۵۵٪) در برابر رشد سود (۲۰٪)، نشان میدهد که یا معافیتهای مالیاتی پیشین بانک لغو شده و یا ممیزان مالیاتی هزینههای عملیاتی بانک را نپذیرفتهاند. در هر صورت، این فشار مالیاتی سنگین باعث شده است که بخش عمدهای از زحمات و درآمدهای بانک، به جای آنکه به جیب سهامداران برود یا صرف افزایش سرمایه و توسعه خدمات شود، مستقیماً به خزانه دولت واریز گردد.
جمعبندی
بانک خاورمیانه اگرچه همچنان سودده است، اما «کیفیت» این سود به دلیل وابستگی بالا به تسعیر ارز و درآمدهای غیرعملیاتی، پایین ارزیابی میشود. مدیران بانک باید پاسخ دهند که برای تقویت هسته اصلی عملیات بانکی و کاهش وابستگی به نوسانات دلار چه برنامهای دارند؟