به گزارش نبض بازار،در حالی که پاییز ۱۴۰۴ نیمه خود را پشت سر میگذارد، تهران با وضعیتی بیسابقه از خشکسالی و کاهش منابع آبی روبهروست. گزارشهای مردمی از نقاط مختلف پایتخت حاکی از آن است که در چند شب اخیر، آب در بسیاری از مناطق از ساعت ۲۴ تا حدود ۵ بامداد قطع میشود؛ اتفاقی که بدون اطلاعرسانی رسمی رخ داده و به نگرانی شهروندان دامن زده است. بسیاری از تهرانیها میگویند چندین شب است آب منازلشان در نیمههای شب قطع میشود و فقط در ساعات ابتدایی صبح دوباره وصل میگردد.
انکار مسئولان در برابر واقعیت قطعیها
شرکت آب و فاضلاب تهران تاکنون هرگونه جیرهبندی رسمی را تکذیب کرده است، اما واقعیت میدانی چیز دیگری میگوید. شهروندان از نقاط مختلف ازجمله مناطق ۲، ۴، ۵، ۱۴ و ۲۲ از قطعی چندساعته آب خبر میدهند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که اگرچه مقامات از واژه «جیرهبندی» استفاده نمیکنند، اما در عمل نوعی مدیریت پنهان مصرف آغاز شده است تا افت شدید ذخایر سدها جبران شود.
یکی از ساکنان غرب تهران میگوید: «مسئولان میگویند آب قطع نشده، اما هر شب ساعت دوازده آب میرود و تا صبح نمیآید. به این نمیگویند جیرهبندی؟» این روایتها در حالی افزایش یافته که حتی برخی بیمارستانها و مراکز خدماتی نیز با افت فشار یا قطعی شبانه مواجه شدهاند.
افت تاریخی بارشها و کاهش ذخایر سدها
طبق اعلام مؤسسه تحقیقات آب، بارشها در سال آبی جاری نسبت به میانگین ۵۷ سال گذشته ۴۰ درصد کاهش یافته است. رئیس این مؤسسه، کاویانپور، هشدار داده که چهار استان کشور از جمله تهران با کاهش بارندگی بین ۵۰ تا ۸۰ درصدی روبهرو هستند. او تصریح کرده که تهران تاکنون در پاییز جاری هیچ بارشی نداشته و پیشبینیها نیز نشان میدهد این روند احتمالاً تا پایان آذر ادامه دارد.
در نتیجه، ذخایر سدهای تأمینکننده آب تهران به حدود ۲۵۰ میلیون مترمکعب رسیده است؛ یعنی تقریباً نصف میزان سال گذشته. این رقم پایینترین سطح ذخیره آبی در شش دهه اخیر محسوب میشود. کارشناسان هشدار میدهند که اگر تا یک ماه آینده بارندگی مؤثری در استان رخ ندهد، تهران در آستانه یک بحران جدی آبرسانی قرار میگیرد.
فشار بر منابع زیرزمینی و تهدید فرونشست
در پی کاهش شدید بارشها، برداشت از سفرههای زیرزمینی برای تأمین آب شرب افزایش یافته است. این اقدام در کوتاهمدت نیاز مصرفی را پاسخ میدهد، اما در بلندمدت موجب افت سطح آبهای زیرزمینی و تشدید پدیده فرونشست زمین میشود. دشت تهران در حال حاضر یکی از بحرانیترین نقاط کشور از نظر فرونشست است و کارشناسان هشدار میدهند تداوم برداشت بیرویه میتواند زیرساختهای شهری، خطوط انتقال، مترو و ساختمانها را در معرض خطر جدی قرار دهد.
کاویانپور در همین رابطه گفته است: «مدیریت مصرف باید در اولویت قرار گیرد. اگر الگوی مصرف تغییر نکند، هیچ پروژهای نمیتواند تهران را از بحران نجات دهد.»
پروژههای پرهزینه و تردید کارشناسان
در چنین شرایطی، خبرهایی درباره طرحهای انتقال آب از دریای عمان و حفر صد چاه جدید در دشت تهران منتشر شده که واکنش منفی کارشناسان محیطزیست را برانگیخته است. مهدی قمشی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، در یادداشتی در روزنامه جمهوری اسلامی نوشته است:
«دولت با اجرای طرحهای پرهزینه و ظاهراً نجاتبخش، ممکن است بحران تازهای ایجاد کند. انتقال آب از دریا یا حفر چاههای بیشتر نهتنها مسئله را حل نمیکند، بلکه هزینههای گزاف و آسیب زیستمحیطی بهجا میگذارد.»
او خطاب به مسعود پزشکیان، رئیسجمهور، افزود: «دولت شما وارث بحرانی عمیق و خزانهای خالی است. برای عبور از این وضعیت باید از تصمیمهای شعاری پرهیز کنید و به سمت اصلاح ساختاری در مدیریت منابع و فرهنگ مصرف بروید.»
هشدار تخلیه تهران؛ از واقعیت تا واکنشها
چند روز پیش مسعود پزشکیان در سخنانی هشدار داد که «اگر در آذرماه باران نبارد، آب در تهران جیرهبندی خواهد شد و اگر باز هم باران نیاید، شاید لازم باشد تهران تخلیه شود.» این اظهارات به سرعت در رسانهها بازتاب یافت و موجی از واکنشها را برانگیخت.
حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران و فعال محیطزیست، در واکنش به این سخنان گفت: «تخلیه تهران نهتنها غیرعملی است بلکه بیشتر شبیه شوخی است. بهجای طرح چنین ایدههایی باید به سراغ اصلاح الگوی مصرف و مدیریت منابع موجود برویم.»
آخانی هشدار داد که جامعه امروز ایران، که بخش بزرگی از آن ناراضی و بیاعتماد به حاکمیت است، ممکن است در مواجهه با بحرانهای واقعی دیگر به هشدارهای دولت توجه نکند.
تهران در کمبارانترین پاییز شصت سال اخیر
به گفته مدیران وزارت نیرو، سطح ذخایر سدهای لار، طالقان، ماملو، کرج و لتیان که منبع اصلی تأمین آب تهران هستند، اکنون در کمترین حد خود طی شصت سال گذشته قرار دارد.
به همین دلیل احتمال میرود از آذرماه طرح رسمی جیرهبندی آب در مناطق مختلف شهر آغاز شود.
در سالهای گذشته، تهران با افزایش شدید جمعیت، گسترش ساختوساز و مصرف بیرویه آب در بخش خانگی و فضای سبز مواجه بوده است. اکنون این ترکیب ناپایدار، همراه با خشکسالی تاریخی، پایتخت را در موقعیتی خطرناک قرار داده است.
بحران مدیریت، نه فقط بحران بارش
کارشناسان معتقدند ریشه بحران آب تهران فقط در کاهش بارندگی نیست؛ بلکه در «مدیریت نادرست» و «مصرف بیرویه» نهفته است. آمارها نشان میدهد سرانه مصرف آب در تهران حدود ۲۲۰ لیتر در روز است؛ رقمی که دستکم ۶۰ لیتر بیش از میانگین جهانی در مناطق کمآب است.
به باور کارشناسان، باید همزمان با محدودیتهای فنی، سیاستهای فرهنگی و آموزشی گسترده برای کاهش مصرف در دستور کار قرار گیرد.
به گفته یکی از مدیران سابق وزارت نیرو: «اگر تهرانیها هر روز فقط ۱۰ درصد کمتر آب مصرف کنند، نیاز به بسیاری از این پروژههای پرهزینه منتفی میشود.»
آیندهای مبهم برای پایتخت بیآب
تهران اکنون در نقطهای ایستاده که ادامه روند فعلی میتواند پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی گستردهای به همراه داشته باشد. قطعیهای شبانه، نشانهای از آغاز دوران جدیدی در مدیریت آب پایتخت است؛ دورانی که در آن، آب نه یک منبع همیشگی بلکه کالایی کمیاب و حیاتی است.
در حالی که مسئولان هنوز از واژه «جیرهبندی» پرهیز میکنند، واقعیت در خیابانها و خانههای مردم خود را نشان داده است. تهران اگر در هفتههای آینده رنگ باران به خود نبیند، ممکن است وارد بحرانی شود که حتی مسئولانش را به تخلیه شهر وادارد.
پایتخت ایران تشنه است؛ و این تشنگی، نشانه آغاز عصری تازه در تاریخ شهری است که تا دیروز از بیبرقی میترسید و امروز از بیآبی.