به گزارش نبض بازار، بحران گاز دیگر حادثهای فصلی نیست. بلکه یکی از مشکلات زیرساختی است که هر سال با شروع سرما تکرار میشود. امسال نیز پیشبینیها نگرانکننده هستند. ناترازی گاز در کشور ممکن است به روزانه ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب برسد؛ این عدد معادل یکسوم کل تولید گاز ایران است. معنای ساده این رقم آن است که دولت مثل همیشه بین صنعت و شبکه خانگی باید یکی را انتخاب کند که تجربه سالهای اخیر نشان داده که همیشه صنعت قربانی این انتخاب است.
در زمستان گذشته، تنها ۴۰ میلیون مترمکعب گاز از ۹۰ تا ۱۰۰ میلیون مترمکعب نیاز روزانه پتروشیمیها تامین شد. نتیجه این روند تولید با یکسوم ظرفیت و کاهش صادرات بود.
به گفته احمد مهدوی ابهری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی، سال گذشته دو میلیارد دلار عدمالنفع به این صنعت از محل قطعی گاز تحمیل شد. یعنی دو میلیارد دلاری که میتوانست به شکل ارز وارد کشور شود، به سادگی از میان رفت. دقیقا در زمانی که کشور بیش از هر دوره دیگری به ارز حاصل از صادرات غیرنفتی نیاز دارد.
پتروشیمی؛ قربانی اول ناترازی گاز
صنعت پتروشیمی، زنجیرهای است گسترده که از متانول و آمونیاک گرفته تا رزینها و کودهای شیمیایی را در بر میگیرد. توقف در یک حلقه، کل زنجیره را از کار میاندازد. وقتی خوراک متانولی قطع میشود، صنایع پاییندستی از تولید فرمالدهید تا چسب و رنگ دچار اختلال میشوند. وقتی اوره و آمونیاک کم میشود، کشاورزی کشور با کمبود کود مواجه میشود و هزینه تولید محصولات کشاورزی بالا میرود.
در دیماه ۱۴۰۳، ظرفیت تولید در برخی واحدهای اوره و آمونیاک به کمتر از ۵۰ درصد کاهش یافت. چنین افتی تنها مسئله چند شرکت خصوصی نیست؛ کاهش تولید، از دست رفتن قراردادهای صادراتی و عقبنشینی تدریجی مشتریان از بازار ایران را به دنبال دارد. در بازاری که قطر، عربستان و حتی ترکیه با ثبات انرژی بالاتری حضور دارند، ایران به بازیگری غیرقابل اعتماد تبدیل شده است.
در واکنش به این بحران، دولت و صنعت پتروشیمی چندین طرح را مطرح کردند. برخی شرکتهای پتروشیمی برای کاهش وابستگی به گاز شبکه سراسری، به سمت سرمایهگذاری در میادین گازی رفتهاند تا در آینده بتوانند خوراک مورد نیاز خود را تامین کنند.
هلدینگهای پتروشیمی باختر و پتروفرهنگ از جمله مجموعههایی بودند که مجوز و برنامه سرمایهگذاری در میادین گازی را دریافت کردند. با این حال، به نظر میرسد که روند توسعه میادین گازی به کندی پیش میرود و این پروژهها هنوز در مرحله بروکراسی و هماهنگیهای اداری قرار دارند. شاید در نگاه اول این اقدام دیرهنگام به نظر برسد، اما در صورت تداوم، میتواند برای سالهای آینده بخشی از راهحل ناترازی گاز باشد.
آیا همه پتروشیمیها با مشکل قطعی گاز روبهرو میشوند؟
پیشتر حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآوردههای نفتی، در گفتوگو با نبض بازار عنوان کرد: ما چند نوع پتروشیمی گازی داریم و اینطور نیست که همه پتروشیمیهای گازی کشور دچار مشکل ناترازی گاز شوند. مشکل تخصیص گاز متان است و همه پتروشیمیهایی که از گاز متان استفاده میکنند که به طور عمده پتروشیمیهای تولیدکننده متانول، اوره و آمونیاک هستند، در فصل زمستان ممکن است با مشکل مواجه شوند.
به بیان دیگر، پتروشیمیهایی که خوراک آنها اتان و نفتاست با مشکل کمبود خوراک روبهرو نمیشوند. اما واقعیت این است که بخش عمده صادرات پتروشیمی ایران بر دوش متانولیهاست و آنها بیشترین وابستگی را به گاز طبیعی دارند.
سوال اساسی اینجاست که آیا میتوان در شرایطی که ناترازی گاز تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب در روز پیشبینی شده، از تکرار بحران سال قبل جلوگیری کرد؟
۲ میلیارد دلار زیان؛ نماد ضعف سیاستگذاری انرژی
عدد دو میلیارد دلار فقط یک برآورد اقتصادی نیست؛ نماد ضعف سیاستگذاری در بخش انرژی است. در کشوری که یکی از بزرگترین میادین گازی جهان یعنی پارس جنوبی را در اختیار دارد، صنعت پتروشینی آن نباید از کمبود خوراک رنج ببرد. ناترازی گاز در ایران نتیجه ترکیبی از عوامل فنی و مدیریتی است. افت فشار در میادین جنوبی، تاخیر در پروژههای تقویت فشار پارس جنوبی، فرسودگی شبکه انتقال و اولویت دادن به بخش خانگی بدون اصلاح الگوی مصرف همگی از عوامل تشدیدکننده ناترازی گاز و قطعی گاز پتروشیمیها هستند.
باید گفت اگر تنها بخشی از مصرف خانگی با بهینهسازی تجهیزات کنترل شود یا روند فشارافزایی سرعت گیرد، میتوان خوراک پتروشیمیها را تامین و از زیانهای چند میلیارد دلاری جلوگیری کرد. اما تغییرات در حوزه انرژی همواره به تعویق افتاده است.
در حالی که هر روز تغییرات اساسی به تعویق میافتند، مشتریان ایران نیز از دست میروند. وقتی ایران در زمستان تولید را کاهش میدهد، شرکتهای چینی، هندی یا اروپایی به سراغ قطر، عمان یا عربستان میروند. بازگشت به این بازارها ساده نیست؛ اعتماد در تجارت انرژی به ثبات تولید گره خورده است. از همین رو، ناترازی گاز نهتنها بحران تولید بلکه بحران اعتبار پتروشیمی ایران را به خطر انداخته است.
اگر امسال نیز مانند سال گذشته، پتروشیمیها با قطعی خوراک مواجه شوند، نباید تعجب کرد که زیان دو میلیارد دلاری بار دیگر تکرار شود. در جهانی که کشورها از ذخایر خود برای خلق مزیت رقابتی استفاده میکنند، ایران هنوز درگیر چگونگی تقسیم گاز میان خانهها و کارخانههاست.
چنین شرایطی نه نتها صنعت پتروشیمی را از رشد و شکوفایی باز داشته، بلکه منجر به کاهش ارزآوری، افزایش تورم و فشار بر متغیرهای کلان اقتصاد کشور شده است.