سارا اسلامی- به گزارش نبض بازار، رسانهها در رزوهای اخیر از قطع اینترنت در قالب از کار افتادن گسترده فیبرنوری در چند ولایت افغانستان و کاهش اتصال به حدود ۱۴ درصد سطح عادی خبر میدهند.
چنین شرایطی، فعالیتهای اقتصادی و رسانهای، خدمات بانکی و نقل و انتقالات مالی، تجارت الکترونیک، تعاملات بینالمللی، پروازهای خارجی و اتصال تلفنهای همراه و ثابت را در این کشور با چالش مواجه کرده است.
تجربیات مقطعی ایران در زمینه قطع اینترنت به ویژه پهنای باند بینالملل نیز نشان میدهد که این موضوع نه یک مشکل فنی صرف، بلکه زنجیرهای از پیامدهای اقتصادی و اجتماعی را فعال میکند. البته این پیامدها تنها به خود افغانستان محدود نمیشود و حتی میتواند فعالیت بازرگانان و فعالان اقتصادی در ایران را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
قطع اینترنت؛ اختلال در اقتصاد دیجیتال و جریان زندگی روزمره
ایران، از سال ۱۳۹۶ به این سو، در مقاطعی همزمان با تحولات سیاسی، تجربیاتی از قطع اینترنت به ویژه از نوع بینالملل را پشت سر گذاشته است. تبعات این شرایط میتواند اکنون در افغانستان نیز به درجات مختلف تکرار شود.
همزمان با نارآرامیهایی که در دی ۱۳۹۶ بروز کرد، قطع اینترنت و فیلترینگ مقطعی برخی اپهای پرطرفدار به ویژه تلگرام و اینستاگرام، اقتصاد دیجیتال و جریان زندگی روزمره را مختل کرد.
قطعی ۹ روزه اینترنت در آبان ۱۳۹۸ نیز تراکنشهای الکترونیک و بازارهایی که وابسته به ارتباطات آنلاین بودند را به شدت تحت تاثیر قرار داد. همچنین در سال ۱۴۰۱، اختلالات اینترنتی و فیلترینگ شبکههای اجتماعی، آسیب زیادی به ویژه به مشاغل کوچک خانگی و فعالیتهای آنلاین اقتصادی وارد کرد.
کسب و کارها، فعالیتهای رسانهها و ارتباطات روزمره مردم در خرداد و تیر ۱۴۰۴ (همزمان با جنگ ۱۲ روزه) نیز، بر اثر قطع اینترنت و اختلال در جیپیاسها و مسیریابها، با چالشهایی همراه شدند.
هزاران میلیارد تومان آسیب اقتصادی به صنایع و کسب و کارها
برای اینکه بحث روشنتر شود میتوان به چند عدد و داده در مورد اثرات قطع اینترنت در ایران اشاره کرد.
ایرنا در سال ۱۳۹۸ به نقل از سیده فاطمه حسینی، رئیس وقت فراکسیون فناوری و نوآوری مجلس نوشت که قطعی اینترنت، روزانه ۲۵۰۰ میلیارد تومان به کسب و کارهای فناوری خسارت وارد کرد.
این رسانه همچنین در گزارش دیگری از فاسد شدن محصولات فروشگاههای عرضهکننده آنلاین مواد غذایی، صدمه شدید به کسب و کارهای حوزه گردشگری و همچنین آسیب به ناشران و کتابفروشان به دلیل توقف فروش اینترنتی کتاب خبر داد.
از سوی دیگر، اتاق بازرگانی در آبان سال ۱۴۰۱، مجموع خسارتهای قطع اینترنت را برای صنایع، ۸۰ هزار میلیارد تومان برآورد کرد؛ ۳۵ هزار میلیارد تومان خسارت مستقیم و ۴۵ هزار میلیارد تومان خسارت غیرمستقیم.
عمده این آسیبها ناشی از کاهش فروش یا حتی توقف فعالیت در برخی حوزهها، چالشها در نقل و انتقالات مالی و ارتباط با شرکا و مشتریان خارجی، اختلالها در صادرات و واردات و همچنین برخی مباحث در مورد حمل و نقل و امور لجستیک بود.
آسیب اختلالهای اینترنتی و فیلترینگ به کسب و کارهای خرد
قطع اینترنت و فیلترینگ گسترده، همچنین بر شبکه پرداخت و فروش آنلاین نیز تاثیر فوری و شدیدی میگذارد؛ چرا که کاربران یا به فروشگاههایی که در بستر اینترنت و شبکههای اجتماعی هستند، دسترسی ندارند یا امکان تکمیل پرداخت را از دست میدهند.
این کاهش تراکنش به معنای توقف جریان درآمد روزانه و فشار نقدینگی برای واحدهای اقتصادی کوچک است که اغلب بدون پشتوانه مالی کافی اداره میشوند. در همین رابطه، مجله پیوست در آبان ۱۴۰۱ از کاهش ۶۰ درصدی تراکنش کسبوکارهای خرد خبر داد.
همچنین تا کنون بارها اعلام شده است که کسب و کارهای خرد و خانگی و طبقات ضعیف و متوسط، قربانیان اصلی قطع اینترنت و فیلترینگ پیامرسانها و شبکههای اجتماعی هستند؛ در یک مورد کارشناسان معتقد بودند که حداقل ۱۰ میلیون ایرانی از فیلترینگ اینستاگرام آسیب اقتصادی دیدند.
اثرات درازمدت قطع اینترنت
این تجربهها نشان میدهد که قطع اینترنت اثرات فوری و میانمدت اقتصادی و اجتماعی در پی دارد که گاه ممکن است تا ماهها پس از رفع اختلال نیز ادامه یابد؛ همانگونه که کسب و کارهای آنلاین بعد از هر بار اختلال در امور آنلاین و اعمال فیلترینگ، به ماهها زمان برای جبران ضرر و سر پا شدن دوباره خود، نیاز دارند.
به عبارت دیگر، قطع اینترنت تنها یک «مشکل ارتباطی» نیست؛ بلکه زیرساخت نقدینگی دیجیتال، زنجیرههای عرضه آنلاین و شبکههای اطلاعرسانی را هدف میگیرد و بازگرداندن آنها به سطح پیشین، نیازمند هزینه، زمان و اعتمادسازی است.
نتیجه همه این موارد میتواند گسترش بیکاری از یک سو و شکست استارتاپها و کسب و کارهای نوپا و ناتوانی آنها در گسترش فعالیتهای خود در ابعاد داخلی و خارجی باشد.
آیا خاموشی اینترنت در همسایه شرقی، روی ایران هم اثر میگذارد؟
در این میان، آثار قطع اینترنت در افغانستان، احتمالا محدود به این کشور نمیماند و روی بازارها و فعالیتهای اقتصادی ایران هم اثر میگذرد.
برخی رسانهها نخستین اثر کوتاهمدت این موضوع را روی بازار ارز کشور اعلام و از آن استقبال کردهاند. تسنیم در این مورد نوشت که همزمان با خاموشی کامل اینترنت در افغانستان، برخی از کانالهای تلگرامی که به اعلام لحظهای قیمت «دلار تهران» مشغول بودند، از کار افتادند و اعلام نرخ لحظهای متوقف شد.
اما شاید نتوان از همه پیامدهای قطع اینترنت در همسایه شرقی به این صورت استقبال کرد. چنین شرایطی میتواند روالهای بانکی مرزی، رویههای پیامرسانی تجاری و حتی کانالهای اطلاعرسانی را که میان فعالان اقتصادی در هر دو کشور مشترک است، مختل کند؛ همچنین بر معاملات مرزی و ترخیص کالا اثر منفی میگذارد. کما اینکه ساعاتی پیش رسانهها، از قفل شدن مرز دوغارون (واقع در استان استان خراسان رضوی) بر اثر قطع اینترنت در افغانستان خبر دادند؛ چرا که حدود ۸۰۰ کامیون ایرانی و افغانستانی، منتظر خروج از مرز و ورود به گمرک اسلام قلعه کشور همسایه هستند.
از سوی دیگر، در صورتی که برخی فعالان اقتصادی با توجه به تحریمهای مالی و بانکی ایران از بستر افغانستان برای تعاملات بینالمللی خود استفاده کنند، قطع اینترنت میتواند فعالیتهای آنها را با چالش مواجه کند.
تجربههای ایران و رخداد اخیر افغانستان، همگی یک درس روشن دارند؛ قطع اینترنت رخدادی هزینهبر و چندبعدی است که میتواند فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی شهروندان را تحت تاثیر قرار دهد.